Πάνος Τζαβέλλας: Λαϊκοί αγώνες και τραγούδι – Στον απόηχο μιας εποχής
Είμαστε πολύ μακριά από την εποχή της φωτιάς και τα τραγούδια της. Από την εποχή της Μεταπολίτευσης, που ακολούθησε λυτρωτικά μια οδυνηρή 7χρονη Δικτατορία, από την εποχή που οι σφιγμένες γροθιές και το αστραφτερό νεανικό βλέμμα υψώνονταν ανυπόταχτα μαζί με το τραγούδι.”Είμαστε δυο, είμαστε τρεις, είμαστε χίλιοι δεκατρείς…” Έτσι νιώθαμε τότε…
Εκείνης της τόσο μακρινής εποχής σύμβολο ήταν, έτσι όπως τον θυμόμαστε, και ο Πάνος Τζαβέλλας. Και παρόλο που οι περισσότεροι τότε στον καλλιτεχνικό κόσμο είχαν κάτι να πουν για τη μεγάλη ή μικρή αντίστασή τους στη Δικτατορία, ο Τζαβέλλας είχε πάνω του τα σημάδια της αντίστασης όχι μόνο στη Χούντα των Συνταγματαρχών, αλλά σε κάθε προσπάθεια επιβολής της στέρησης του ιερού δικαιώματος της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας.
Γεννημένος το 1925 στην Κοζάνη, εντάσσεται το ’40 στην ΕΠΟΝ, βγαίνει στο βουνό, πολεμά τους Γερμανούς με τον ΕΛΑΣ και, όταν οι ξένοι δρέπουν τους καρπούς των λαϊκών αγώνων, οργανώνεται στο Δημοκρατικό Στρατό και χάνει στο βουνό το δεξί του πόδι.
Σύλληψη, φυλακές, καταδίκη τρεις φορές σε θάνατο. Στις φυλακές κινδυνεύει άρρωστος να πεθάνει και τελικά αποφυλακίζεται και καταφεύγει στη Σοβιετική Ένωση σπουδάζοντας μουσική.
Επιστρέφοντας το ’65 στην Ελλάδα τραγουδάει στις μπουάτ της Αθήνας. Το ’67 η Δικτατορία κλείνει τις μπουάτ και τον συλλαμβάνει. Το ’71 αποφυλακίζεται για “ανήκεστον βλάβην” και τα τραγούδια πια μιας ζωής γεμάτης από αγώνες και εμπειρίες γίνονται το ’74 με την Μεταπολίτευση όχι απλά ένα πρόγραμμα στη μπουάτ Λήδρα, όπου τραγουδά με τη σύντροφό του Νατάσα Παπαδοπούλου, αλλά και ο πρώτος του δίσκος με τίτλο “Τραγούδια από το Αντάρτικο Λημέρι” .
Δεν υπήρχε φοιτητής ή διανοούμενος της εποχής, που να μην επισκεπτόταν τη Λήδρα, το Λημέρι του. Γιατί;
Γιατί το πρόγραμμα του Τζαβέλλα δεν ήταν διασκέδαση. Ήταν μύηση. Μύηση σ’ έναν κόσμο αγώνων, οραμάτων, προσφοράς σε κάτι που δεν μπορούσε να ζυγιστεί στο καντάρι της ύλης. Ήταν τα τραγούδια του τα τραγούδια των πατεράδων των παιδιών που πήγαιναν να τον ακούσουν, και μέσα από κείνα ξαναζούσαν αυτά τους αγώνες των πατεράδων τους, που όλα τα έδωσαν και τίποτα δεν πήραν…
Για τα τραγούδια της Αντίστασης έγραφε τότε ο Τζαβέλλας:
« Τι είναι τα τραγούδια της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944; Είναι η καλλιτεχνική έκφραση του Έπους της Εθνικής Αντίστασης. Είναι η φωνή, του λαού μας σε μια κρίσιμη και δραματική ώρα της πατρίδας μας. Είναι ο καθρέφτης της λαϊκής ψυχής, είναι οι πόθοι και τα όνειρά του, είναι η κλαγγή των όπλων, βροντή κι αστροπελέκι, είναι κάλεσμα για μάχη, είναι η ψυχή του αγώνα».
Όμως πλάι σ’ αυτά τα τραγούδια, τα αντάρτικα, που τα μεταφέρει σαν κιβωτός στους νεότερους, γράφει και δικά του τραγούδια. Το πιο γνωστό και αγαπημένο της νεολαίας “Ο κυρ Παντελής”…
Σαρκασμός για τον συμβιβασμένο άνθρωπο, που η στάση ζωής του γεννά τις συμφορές για τον αθώο λαο, το λαό που τη μοίρα του παίζουν οι δυνατοί αυτού του κόσμου στα ζάρια…
Ο “κυρ Παντελής” έγινε σύμβολο αφύπνισης, τραγουδήθηκε, αγαπήθηκε. Συναυλίες του Τζαβέλλα στην Ελλάδα και Έξω. Φτάνει μέχρι τη Σουηδία. Ο ελληνικός και ξένος τύπος γράφει γι’ αυτόν. Ο “κυρ Παντελής” του μεταφράζεται στην Κίνα!
Όσοι τον γνωρίσαμε θυμόμαστε το πάθος, τις εκρήξεις του όταν τραγουδούσε τα δικά του ροκ ή τη νοσταλγία που ταξίδευε στα μάτια του, όταν έλεγε τα αντάρτικα, που γι’ αυτόν δεν ήταν τραγούδι, ήταν βίωμα. “Λαμποκοπούν χρυσά σπαθιά,πέφτουν τουφέκια ανάρια…”
Ο Τζαβέλλας έφυγε σαν χθες, 27 Ιανουαρίου του 2009, νικημένος, αυτός ο αγωνιστής του βουνού και του τραγουδιού, από τον καρκίνο. Πέρασαν από τότε 12 χρόνια.
Κοιτάζοντας τους δίσκους μας από βινύλιο τον βλέπουμε στο εξώφυλλο σαν τότε εκρηκτικό. Τον βλέπουμε να τραγουδά για το δίκιο του ανθρώπου. Πέθανε;
