Καθηγητής Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας: “Μπαίνουμε στον αιώνα των ιών – Δημόσια υγεία ενιαία και παγκόσμια”

Tην ανάγκη μιας νέας ισορροπίας ανάμεσα στη δημόσια υγεία και την ιατρική περίθαλψη αναδεικνύει η πανδημία του COVID-19, τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο ομότιμος καθηγητής Οικονομικών της Υγείας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ), Γιάννης Κυριόπουλος. Εξηγεί ότι αιτία της έλλειψης ετοιμότητας των συστημάτων υγείας είναι το γεγονός ότι δεν δίνουν την απαραίτητη έμφαση στον έλεγχο των παραγόντων κινδύνου στις νέες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης. Θεωρεί βέβαιο ότι η συζήτηση σε διεθνές επίπεδο πρόκειται να ενταθεί και να εστιαστεί κυρίως στα ζητήματα υγειονομικής ασφάλειας και διεθνούς συνεργασίας στον τομέα της δημόσιας υγείας και τονίζει ότι είναι «ευκταίο να ευδοκιμήσουν οι ιδέες που θέλουν τη δημόσια υγεία ‘ενιαία’ και ‘παγκόσμια’».

Κρίνει ικανοποιητική την αντίδραση στην Ελλάδα των δημόσιων υπηρεσιών υγείας στην παρούσα κρίση, παρά τα προβλήματα, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι αποτελούν την «ατμομηχανή» του συστήματος υγείας στη χώρα μας.

Ο απόλυτος αιφνιδιασμός των συστημάτων υγείας

«Η πανδημία Covid-19 με τα ειδικά χαρακτηριστικά υψηλής μεταδοτικότητας του ιού, υπήρξε ο απόλυτος αιφνιδιασμός των συστημάτων υγείας σε ολόκληρο τον κόσμο. Σε καμία χώρα δεν υπήρξε ίχνος αναμονής και στοιχεία προετοιμασίας για την αντιμετώπιση ενός ανάλογου συμβάντος. Παρά το γεγονός ότι την τελευταία δεκαετία υπήρξαν συχνές επιδημικές εξάρσεις (Η1Ν1, SARS, MERS, Ebola κά.) προειδοποιητικές -κατά κάποιον τρόπο- της εισόδου του κόσμου στον ‘αιώνα των ιών’».

Τα συστήματα υγείας , συνεχίζει, «στις ανεπτυγμένες χώρες είναι στην ουσία συστήματα ιατρικής περίθαλψης. Δηλαδή βασίζονται στην μονοτεχνική προσέγγιση της ατομιστικής θεραπευτικής ιατρικής και αποσκοπούν στην ίαση και την ανακούφιση των ασθενών. Όμως η υγεία είναι διαφορετικό πράγμα από την ιατρική περίθαλψη και έχει επενδυτικό και πολυπαραγοντικό χαρακτήρα. Ως εκ τούτου, η προσέγγιση του προβλήματος της πανδημίας γενικά παραπέμπει μάλλον στη δημόσια υγεία και η πανδημία Covid-19 αποτελεί ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα».

Σύμφωνα με τον κ. Κυριόπουλο, αιτία της έλλειψης ετοιμότητας των συστημάτων υγείας κυρίως των δυτικών χωρών είναι το γεγονός ότι δεν δίδουν την απαραίτητη έμφαση στην επιδημιολογική επιτήρηση, την πρόληψη και τη δημόσια υγεία για τον έλεγχο των παραγόντων κινδύνου στις νέες συνθήκες της παγκοσμιοποίησης. «Μόνον μείζονα και δραματικής έντασης φαινόμενα, όπως η περίπτωση του Covid-19, επαναφέρουν στη συζήτηση την ανάγκη μιας νέας ισορροπίας ανάμεσα στη δημόσια υγεία και την ιατρική περίθαλψη. Πρόκειται για ένα φαινόμενο «αντίστροφης ιεράρχησης» των αναγκών και των προτεραιοτήτων που συνιστά ένα δομικό ζήτημα που σχετίζεται με τις αξιακές κοινωνικές προτιμήσεις».

Τι έφταιξε και χάνονται τόσες ζωές

«Έχει ειπωθεί ότι ο εικοστός πρώτος αιώνας είναι «ο αιώνας των ιών και της κατάθλιψης». Θα πρόσθετα: βεβαίως, υπό το πρίσμα της παγκοσμιοποίησης.

Η διεθνοποίηση και η ελεύθερη διακίνηση -χωρίς τους κατάλληλους κανόνες- ανθρώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων με ένταση του «χωρίς όρους και όρια» ανταγωνισμού διευκολύνει την ανάδυση «εκτροπών». Σε παγκόσμια κλίμακα, δεδομένου ότι δεν συνοδεύεται με τη λήψη μέτρων προσαρμογής των ανθρωπίνων κοινοτήτων.

Ο διεθνής ανταγωνισμός με διακύβευμα την γεωπολιτική ισορροπία και την προσδοκία μεταβολής του συσχετισμού των δυνάμεων είναι αδυσώπητος και παράγει «εκτροπές» του τύπου: κλιματική αλλαγή , υγειονομική απορρύθμιση, διατροφική κρίση, μετακίνηση πληθυσμών και κοινωνικές ανισότητες. Απέναντι σε αυτή την κατάσταση τα υγειονομικά συστήματα οφείλουν επιτακτικά να αντιτάξουν ισχυρές δομές δημόσιας υγείας και μηχανισμούς ελέγχου και διαχείρισης των παραγόντων κινδύνου για την υγεία».

Το βάρος στον δημόσιο τομέα της υγείας

Οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας και τα κρατικά νοσηλευτικά ιδρύματα επωμίζονται το κύριο βάρος αντιμετώπισης της πανδημίας Covid-19 διεθνώς και στη χώρα μας, υπογραμμίζει ο κ. Κυριόπουλος. « Παρά το γεγονός ότι ο δημόσιος τομέας υπέστη σοβαρά πλήγματα εξαιτίας της υποχρηματοδότησης, στην διάρκεια της οικονομικής κρίσης, εντούτοις εξακολουθεί να αποτελεί την «ατμομηχανή» του συστήματος υγείας στη χώρα μας. Όμως η δημόσια δαπάνη για τη υγεία συνεχίζει να βρίσκεται στο «μνημονιακό» 5.1% του ΑΕΠ, τουλάχιστον δύο μονάδες κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αυτή η κατάσταση πρέπει άμεσα (αλλά σταδιακά) να αλλάξει, όπως επίσης πρέπει να σταματήσει και η διαρροή και η απώλεια του ιατρικού «διανοητικού» κεφαλαίου της χώρας.

Η θέσπιση κοινών κανόνων λειτουργίας ανάμεσα στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα και η επιδίωξη μιας παραγωγικής συνέργειας συνιστά την βασική προϋπόθεση ανάπτυξης και ανασυγκρότησης του συστήματος υγείας. Εξάλλου σε ολόκληρο τον κόσμο τα υγειονομικά συστήματα έχουν μεικτό χαρακτήρα.

Ανεξαρτήτως αυτών των παρατηρήσεων οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας είναι μια υπόθεση της κεντρικής διοίκησης -δηλαδή του πυρήνα του κράτους- για την άσκηση δημόσιων πολιτικών με σκοπό τον έλεγχο και τη διαχείριση των παραγόντων κινδύνου και η περίπτωση της πανδημίας Covid-19 είναι χαρακτηριστική».

Ικανοποιητική η αντίδραση των δημοσίων υπηρεσιών μας

Είναι γενικά παραδεκτό ότι η αντίδραση των δημοσίων υπηρεσιών στην παρούσα κρίση υπήρξε ικανοποιητική σε συνθήκες αβεβαιότητας και «σκότους» λόγω της έλλειψης δεδομένων σχετικά με την πανδημία, τονίζει ο Καθηγητής. Η απουσία διαγνωστικών ελέγχων αποτελεί εμπόδιο διαμόρφωσης ενός επιδημιολογικού οδικού χάρτη πορείας της πανδημίας. Αυτή η προσέγγιση είναι πλέον επείγουσα για δύο λόγους: ο πρώτος αφορά στην ολοκλήρωση του «βιογραφικού» του κορονοϊού και ο δεύτερος στον εντοπισμό των «θυλάκων» Covid-19 στη φάση της ενδημίας.

Διαφορετική αντιμετώπιση της πανδημίας από χώρα σε χώρα

«Η παγκόσμια κοινότητα, υπό τον μανδύα μιας διαφορετικής προσέγγισης στην επιδημιολογία, ανέδειξε ιδεολογικές, πολιτικές και οικονομικές διαφορές που συνδέονται με την αντιμετώπιση της πανδημίας. Ειδικότερα, με την επίκληση της ανάγκης για την επίτευξη της «ανοσίας αγέλης» χωρίς την ύπαρξη κατάλληλου εμβολίου, ο Αγγλοσαξωνικός άξονας έδειξε την προτίμησή του σε ένα σχήμα οιονεί «φυσικής επιλογής» και δι’ αυτής την προτεραιότητα που αποδίδεται στο «οικονομικό» έναντι του «υγειονομικού».

Με διαφορετική αφετηρία η Ευρωπαϊκή αντίδραση με βάση την στρατηγική «κοινωνικής αποστασιοποίησης» οδήγησε στην άρνηση έκφρασης της δέουσας αλληλεγγύης, με την πρόταξη επίσης του «οικονομικού» κριτηρίου.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι ήδη εμφανές ότι οι χώρες της  Άπω Ασίας ανέδειξαν ταχέα αντανακλαστικά με μέτρα δημόσιας υγείας που οδήγησαν στον αποτελεσματικό έλεγχο και τη διαχείριση της πανδημίας. Ακόμη προέβαλαν την έκφραση αλληλεγγύης και υποστήριξης τρίτων όπου αυτό ήταν εφικτό.

Οι διαφορετικότητες αυτές εδράζονται αφενός στις διαφορές κουλτούρας και αφετέρου στις αποκλίνουσες πολιτικές επιδιώξεις, σχετικά με την υφιστάμενη γεωπολιτική ισορροπία και τον συσχετισμό των δυνάμεων.

Αναμφίβολα η πολιτική και η οικονομία συνιστά την κοινή βάση που αναδύεται από τις διαφορές στον τρόπο ελέγχου και διαχείρισης της πανδημίας. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί την αφορμή εμφάνισης των πρώτων εικόνων του αυριανού νέου «πολυπολικού» κόσμου».

Η υγεία στη μετά τον κορονοϊό εποχή

«Είναι βέβαιο ότι η επιστημονική και πολιτική συζήτηση σε διεθνή κλίμακα πρόκειται να ενταθεί και να εστιαστεί κυρίως στα ζητήματα υγειονομικής ασφάλειας και διεθνούς συνεργασίας στον τομέα της δημόσιας υγείας. Επειδή η δοκιμασία αφορά στο σύνολο του τομέα της υγείας εξαιτίας της φύσης της πανδημίας Covid-19, η συζήτηση μπορεί να έχει διευρυμένο χαρακτήρα και να προσλάβει και πολιτικές διαστάσεις.

Υπό το πρίσμα αυτό, είναι ευκταίο να ευδοκιμήσουν οι ιδέες που θέλουν την δημόσια υγεία «ενιαία» και «παγκόσμια» και αυτή είναι μια δουλειά των κυβερνήσεων των ισχυρών χωρών και των διεθνών οργανισμών. Παρά τις αναμενόμενες αντιδράσεις, η ατζέντα οφείλει να αλλάξει ριζικά και η χρηματοδότηση της δημόσιας υγείας πρέπει να υποστηριχθεί σε εθνική και παγκόσμια κλίμακα. Είναι ένα κατεξοχήν πολιτικό ζήτημα.

Η πλευρά της ιατρικής περίθαλψης, δεν πρόκειται παρά μόνον οριακά και εμμέσως να επηρεαστεί δεδομένου ότι φαινόμενα αυτού του τύπου αντιμετωπίζονται κυρίως με μέτρα δημόσιας υγείας σε διεθνές επίπεδο.

Μια καλύτερη ισορροπία ανάμεσα στη δημόσια υγεία και την ιατρική περίθαλψη είναι επιθυμητή και εφικτή παρά τις πρόσθετες δυσκολίες που θα επιφέρει η ύφεση που θα ακολουθήσει».

Συντονισμός των συστημάτων υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο

«Είναι αλήθεια ότι η λάμψη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας έχει «θαμπώσει» τις τελευταίες δεκαετίες κυρίως λόγω της απουσίας υποστήριξης από τις ισχυρές χώρες του πλανήτη αλλά και της δύσκαμπτης δομής του. Παρά ταύτα η συμβολή του εξακολουθεί να είναι αναντικατάστατη και κορυφαία σε καταστάσεις όπως αυτές της παρούσας συγκυρίας.

Είναι παράδοξο το γεγονός ότι στις τρέχουσες συνθήκες παγκοσμιοποίησης και έντασης του ανταγωνισμού σε παγκόσμια κλίμακα η διεθνής συνεργασία και ο συντονισμός των δραστηριοτήτων για τον έλεγχο και τη διαχείριση των παραγόντων κινδύνου υποστρέφουν. Ενώ επιβάλλεται η αντίθετη φορά των πραγμάτων.

Στη παρούσα κρίση η διαχείριση της πανδημίας από την Κίνα έδωσε την ευκαιρία και τον χρόνο προετοιμασίας και αντίδρασης. Παρά ταύτα η συνεργασία και ο συντονισμός δεν «δούλεψε». Αυτό πρέπει να αλλάξει τώρα.

Η κλιματική αλλαγή, η διατροφική κρίση, η μετακίνηση πληθυσμών και οι αναδυόμενες πανδημίες δεν έχουν υψηλή θέση στη ιεράρχηση των προτεραιοτήτων στην διεθνή συνεργασία.

Η παγκόσμια κοινότητα ως «όλον» βρίσκεται μακριά από το ζήτημα αυτό και οι μηχανισμοί επιδημιολογικής επιτήρησης καθώς και οι παρεμβάσεις της δημόσιας υγείας είναι ανεπαρκείς σε εθνική κλίμακα και εξαιρετικά ασθενείς σε διεθνές επίπεδο.

ΑΠΕ-ΜΠΕ