Το αριστούργημα του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, «Η ντροπή» ( Skammen, ασπρόμαυρο, Σουηδία 1968, διάρκεια 103´) είναι η επόμενη προβολή της κινηματογραφικής λέσχης των εργαζομένων της ΕΡΤ3 και του ΚΕΜΕΣ τη Δευτέρα 18 Νοεμβρίου στις 21:00 στο σινε ΒΑΚΟΥΡΑ στο πλαίσιο του αφιερώματος «Περί ηθικής». Πρόκειται για μια εντυπωσιακή ταινία, έντονη κριτική της ηθικής στάσης των ατόμων κατά την διάρκεια του πολέμου, σε σενάριο και σκηνοθεσία του μέγιστου Σουηδού δημιουργού. Πρωταγωνιστούν οι Λιβ Ούλμαν, Μαξ Φον Σίντοφ, Ζίγκε Φιρστ. Υποψηφιότητα για Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας.
Ένα ζευγάρι κατά την διάρκεια του Β´ Παγκόσμιου πολέμου αντιμετωπίζει ισχυρά διλήμματα και αγωνίες. Μια έξοχη ασπρόμαυρη ανατομία του Μπέργκμαν που διασταυρώνει τις σχέσεις με ένα έκτακτο γεγονός.
Την ταινία θα προλογίσει ο Αλέξης Δερμεντζόγλου, στο κοινό θα διανεμηθεί έντυπη κριτική ανάλυση του Γιώργου Παυλίδη, ενώ το προς συζήτηση θέμα μετά το τέλος της προβολής θα είναι: Ο πόλεμος και οι σχέσεις.
Η κριτική που θα διανεμηθεί είναι η ακόλουθη:
«Η Ντροπή» είναι μια σπουδή της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε περίοδο πολέμου (Δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος) και αποτελεί αναμφισβήτητα την πιο πολιτική ταινία του Μπέργκμαν.
Ξεκινώντας από την πρώτη φάση, την άρνηση, οι δύο πρωταγωνιστές συνεχίζουν τη ζωή τους στην ύπαιθρο, στην μικρή αγροικία όπου καλλιεργούν και πουλούν φυτά, λουλούδια και φρούτα. Αδιαφορούν για τον πόλεμο, δεν έχουν καμία επαφή με τον έξω κόσμο. Στη δεύτερη φάση, όταν τα αεροπλάνα πετούν πάνω από το κεφάλι τους και οι βόμβες πέφτουν λίγα χιλιόμετρα από το σπίτι τους, προσπαθούν να μείνουν αμέτοχοι και να προστατευτούν, κρυμμένοι πίσω από την ανωνυμία τους.
Στην τρίτη φάση, οι Γερμανοί στρατιώτες φτάνουν στο σπίτι τους κι εκεί πλέον καλούνται να πάρουν πολιτική θέση. Ο φόβος θα τους οδηγήσει σε μια λίγο πολύ ουδέτερη στάση, θα δηλώσουν ότι δεν έχουν πολιτικές πεποιθήσεις και αργότερα θα κατηγορηθούν από τους δικούς τους ανθρώπους (τους Σουηδούς αντιστασιακούς) για συνεργασία με τον εχθρό.
Η τέταρτη φάση θα είναι αποκαλυπτική: οι δύο πρωταγωνιστές καλούνται να επιβιώσουν με κάθε τρόπο. Ο άντρας (Μαξ φον Σίντοου) θα κυριευτεί από τον φόβο και θα γίνει επιθετικός, διατεθειμένος να προδώσει τους φίλους του, να σκοτώσει και να πατήσει επί πτωμάτων για να επιβιώσει. Η γυναίκα (Λιβ Ούλμαν) θα μείνει πιο κοντά στις ανθρωπιστικές αξίες της, δείχνοντας συμπόνια και κατανόηση, την ίδια στιγμή βέβαια που ακολουθεί τον σύζυγό της σε κάθε του βήμα, αφού και οι δύο αναζητούν έναν τρόπο να φύγουν (μέσω θαλάσσης) όσο πιο μακριά μπορούν από το μέτωπο του πολέμου.
«Η Ντροπή», όπως είπαμε και πριν, είναι μεν μια πολιτική ταινία, αλλά γυρισμένη με τον τρόπο ενός αμιγώς φιλοσοφικού σκηνοθέτη όπως ο Μπέργκμαν. Αυτό σημαίνει ότι, παρόλο που το θέμα της ταινίας συνδέεται άμεσα με ένα ιστορικό γεγονός που άλλαξε τον κόσμο και διερευνά τις πολιτικές επιπτώσεις του στους ανθρώπους, εντούτοις ο Μπέργκμαν δεν μένει στην πολιτική επιφάνεια των πραγμάτων, αλλά καταδύεται (όπως κάνει πάντα) στο κρίσιμο βάθος της ίδιας της ύπαρξης των ηρώων του, εκεί δηλαδή όπου τελικά παίρνονται οι πιο ριζικές αποφάσεις και καθορίζονται οι αποφασιστικές πράξεις και συμπεριφορές των ανθρώπων.
Ο Μπέργκμαν βλέπει τους χαρακτήρες του σε κοντινά πλάνα, βυθίζεται στον ψυχισμό τους, αποκαλύπτει τους φόβους και τις ελπίδες του ζευγαριού. Έπειτα τους ακολουθεί (με κάμερα που κινείται μέσα στο πλήθος, μια ασυνήθιστη καινοτομία για τον Μπέργκμαν) καθώς συλλαμβάνονται, ανακρίνονται, γίνονται θύματα βίας και τελικά απελευθερώνονται.
Στην τελευταία σκηνή, θα μας δώσει οπτικά (μόνο με τις εικόνες και το μοντάζ, σε μια απολύτως σιωπηλή σκηνή) μια συγκλονιστική πολιτική-υπαρξιακή δήλωση: την σπαρακτική κατάληξη του ζευγαριού (που ήθελε να παραμείνει ανώνυμο μακριά από τον πόλεμο) που θα ξεψυχήσει ανάμεσα στους επίσης ανώνυμους επιβάτες μια μικρής βάρκας, χαμένοι στη μέση της θάλασσας.
Θα δούμε εναλλαγή ανάμεσα σε πολύ κοντινά πλάνα στα πρόσωπα των επιβατών και σε πολύ μακρινά πλάνα της βάρκας που πλέει χωρίς καπετάνιο, ανάμεσα σε πτώματα στρατιωτών που επιπλέουν γύρω της. Κάθε κοντινό πλάνο σβήνει στο μαύρο (Fade out) και κάθε μακρινό πλάνο ξεκινά με την κάμερα στραμμένη στον ουρανό -με το δυνατό φως να τυφλώνει- και έπειτα κατεβαίνει αργά προς τη θάλασσα να εντοπίσει τη βάρκα-νεκροφόρα με τους ήδη καταδικασμένους σε θάνατο επιβάτες.
Ανάμεσα στα δυο πλάνα υπάρχει μια μικρή παύση (σε μαύρο φόντο) που μας κάνει να σκεφτούμε κάθε φορά αν η ταινία τελειώνει εκεί ή έχει και παραπέρα (παρατείνοντας έτσι την αγωνία μας). Την ίδια στιγμή αυτή η παύση δίνει χρόνο στα μάτια μας να συνηθίσουν το σκοτάδι του μαύρου φόντου, για να τυφλωθούν αμέσως μετά με την έναρξη του μακρινού πλάνου και την κάμερα που είναι στραμμένη απευθείας στο δυνατό φως του ουρανού.
Η πολιτική επιλογή, η φιλοσοφική πεποίθηση και στάση, οι ανθρώπινες σχέσεις, η υπαρξιακή ένταση και δοκιμασία του καθενός από εμάς, όλα είναι τελικά μια μάχη ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι. Η μάχη δεν είναι ντροπή. Ντροπή είναι μονάχα να παραδίδεσαι στο σκοτάδι τόσο εύκολα, ενόσω είσαι ακόμα ζωντανός, ενόσω κινείσαι και αναπνέεις εκτεθειμένος στο φως αυτού του κόσμου».
Ταινίες που ταιριάζουν με το στιλ της «Ντροπής» είναι οι μπεργκμανικές «Η ώρα του λύκου», «Η σιωπή», «Το πάθος», «Το αυγό του φιδιού» και ακόμα «Το τελευταίο αίμα του πολέμου» του Ντάγκλας Σερκ, «Φλεγόμενα νιάτα» του Κλον Οτάν Λάρα, «Για ποιόν χτυπά η καμπάνα» του Σαμ Γουντ, «Η νύχτα των στρατηγών» του Ότο Πρέμινγκερ, «Αποχαιρετισμός στα όπλα» σε δύο ταινίες των Φρανκ Μπορζέις (1932) και Τσαρλς Βίντορ (1957), «Μια γυναίκα στην αντίσταση» του Ντίνου Δημόπουλου, «Έχω δικαίωμα να σκοτώσω» του Αλέν Καβαλιέ, «Κατηγορώ!» του Άμπελ Γκανς.
Την επόμενη Δευτέρα 25 Νοεμβρίου, στο ίδιο αφιέρωμα, θα προβληθεί το οσκαρικό αριστούργημα του Τζόζεφ Λόουζι, «Το μεγάλο μυστικό της» με τις Ελίζαμπεθ Τέιλορ και Μία Φάροου.
Για οποιαδήποτε έγκυρη και έγκαιρη πληροφορία σχετικά με τις ταινίες και τους συντελεστές ανατρέχετε στο kemes facebook ή στο kemes.wordpress.com
