“Υπουργείο Ευκολίας” γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος
« Το κόκκινο πανί μου – το πιο κόκκινο – ήταν και είναι ακόμη η ευκολία» (Ελύτης)
Από τον πρωτόγονο άνθρωπο μέχρι το σύγχρονο η ευκολία ήταν το ζητούμενο. Ο πολιτισμός χτίστηκε πάνω σε αυτό το ζητούμενο. Από τον άνθρωπο κυνηγό – τροφοσυλλέκτη μέχρι το σύγχρονο Human – robot (ο άνθρωπος της τεχνητής νοημοσύνης ) ό,τι ανακαλύφτηκε ή κατασκευάστηκε αποσκοπούσε στην ευκολία – διευκόλυνση της ζωής του.
Αρχικά η ευκολία ως ζητούμενο στόχευε στη βελτίωση των όρων υλικής διαβίωσης, που όχι σπάνια εξασφάλιζαν και την ίδια την επιβίωσή του. Από τα πρωτόγονα όπλα και εργαλεία μέχρι τους σημερινούς Η/Υ και ρομπότ εμφανής είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να διευκολύνει την επιβίωσή του και τον τρόπο με τον οποίο επεμβαίνει στη φύση.
Αυτή η αναζήτηση της ευκολίας που – ως ένα βαθμό είναι φυσιολογική και καθόρισε όχι μόνο την καθημερινότητα του ανθρώπου αλλά και τον πολιτισμό του – προβλήθηκε ως τεχνικό επίτευγμα, ως πνευματικό παράγωγο αλλά και ως ιδεολογία που διαμορφώνει καταλυτικά και την αντίστοιχη βιοθεωρία του.
Μία βιοθεωρία που αισθητοποιείται μέσα από γνωστές και χαρακτηριστικές φράσεις, όπως: εύκολη δουλειά, εύκολο μάθημα, ευκολίες πληρωμής, εύκολες συνταγές, εύκολο χρήμα, εύκολη κριτική, αλλά και ευκολόπιστος, ευκολοδιάβαστος ή εύκολη γυναίκα, ή σπίτι με ευκολίες…
Τα επίπεδα της ευκολίας
Όλες αυτές οι φράσεις κατακλύζουν το καθημερινό μας λεξιλόγιο και ανευρίσκονται σε όλα τα επίπεδα της προσωπικής και κοινωνικής μας ζωής. Στην κατάκτηση στόχων (θέτουμε εφικτούς στόχους που απαιτούν την ήσσονα προσπάθεια), στην επίτευξη της υλικής ευζωίας (το εύκολο χρήμα, η εκμετάλλευση άλλων…), στην αποδοχή ιδεολογίας (έτοιμες συνταγές ερμηνείας της πραγματικότητας…), στη διαμόρφωση της πολιτικής μας ταυτότητας – στάσης (απόρριψη των αντιπάλων / άκριτη αποδοχή των δογμάτων του φιλικού μας κόμματος), στην αποδοχή του Θεού (ευκολία στην απόλυτη πίστη στα δόγματα της θρησκείας) αλλά και στη χρήση της γλώσσας – λέξεων (καθημερινό λεξιλόγιο, συνθήματα…).
Από την άλλη πλευρά όλες αυτές οι εκφράσεις της ευκολίας υπόρρητα αποκαλύπτουν την ανομολόγητη επιθυμία μας να πετύχουμε το «βέλτιστο και το μέγιστο» με τη μικρότερη δυνατή προσπάθεια, δηλαδή «αβρόχοις ποσίν». Να μην κουράσουμε το σώμα μας, τη σκέψη μας, να μην συγκρουστούμε με διαχρονικές αξίες και να μην «πονέσουμε» συναισθηματικά και ψυχολογικά. Η εύκολη ζωή, η εύκολη κριτική και ανάγνωση της πραγματικότητας καθώς και η άκοπη επίτευξη των στόχων έγιναν το νέο μας δόγμα που εμπερικλείεται στο αποφθεγματικό «καλά μην κουραστώ, σιγά μην πονοκεφαλιάσω κιόλας».
Όλη αυτή, όμως, η βιοθεωρία καταδεικνύει την ελαφρότητα και την επιπολαιότητα με την οποία προσεγγίζουμε την πραγματικότητα και βιώνουμε τις περιπέτειες της ζωής. Αυτή η κουφότητα της ευκολίας οδηγεί νομοτελειακά στη φυγοπονία, στη νωθρότητα, στην οκνηρία και κυρίως στην απαξίωση των επιτευγμάτων που προϋποθέτουν υπομονή, καρτερικότητα, συνειδητή εργασία, καταβολή της «μείζονος προσπάθειας».
Η αξία της δυσκολίας
Μας αρέσει να μειώνουμε ή να υποβαθμίζουμε τις επιτυχίες των άλλων που χτίστηκαν πάνω στη δυσκολία. Αυτή η ισοπεδωτική αξιολόγηση των επιτυχιών των άλλων μας απενοχοποιεί και μας αθωώνει, Έτσι χάνεται η ποιότητα ως αξία αλλά και η ουσία της ίδιας της ζωής μας που δεν βρίσκεται στις εύκολες κορυφές αλλά στους δυσκολοπερπάτητους δρόμους. Πως μπορούμε, όμως, να μιλάμε για Ιθάκη, όταν στο ταξίδι προς αυτήν απουσιάζουν οι Λαιστρυγόνες και οι Κύκλωπες;
«Η ευκολία γεννά λαϊκισμό… η δυσκολία γεννά τον ορθολογισμό» (Ευάγγελος Βενιζέλος)
Οι δυσκολίες μάς χαλυβδώνουν και ενισχύουν το αμυντικό μας σύστημα. Μάς διδάσκουν την προσπάθεια, την αγωνιστική διάθεση, την υπομονή, την καρτερικότητα και σε τελική ανάλυση διαμορφώνουν τη θετική πλευρά της προσωπικότητάς μας. Η αυτογνωσία είναι περισσότερο προϊόν του τρόπου που αντιμετωπίσαμε τις δυσκολίες και λιγότερο όσων πετύχαμε με ευκολία. Γνωρίζουμε τη δύναμή μας μέσα από τις δυσκολίες.
«Κάθε αξιόλογη πράξη είναι δύσκολη. Η άνοδος είναι πάντα δύσκολη. Η κάθοδος είναι εύκολη και συχνά ολισθηρή» ( Γκάντι).
Η ευκολία ως βιοθεωρία
Η ευκολία ως βιοθεωρία έλκει την καταγωγή της από το αρχαιοελληνικό «ράδιον» (εύκολον) και τη «ραδιουργία». Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν το «ράδιον» και τα έργα που προκύπτουν από αυτό ως πονηρά, κακά και απερίσκεπτα ή πρόχειρα. Γι αυτούς η ραδιουργία σήμαινε δολοπλοκία, πλεκτάνη, σκευωρία, μηχανορραφία. Γιατί όποιος πράττει κάτι εύκολα είναι αμελής, οκνηρός, φυγόπονος και απερίσκεπτος. Η λέξη «ραδιούργος» σύμφωνα με το Ετυμολογικό Λεξικό του Μπαμπινιώτη «δήλωνε αρχικώς αυτόν που είναι έτοιμος να κάνει οτιδήποτε (κακό) και επομένως είναι πονηρός, δόλιος…»
Ωστόσο, κάποιοι άλλοι ταυτίζουν την ευκολία με τις τεχνικές δεξιότητες, την ευστροφία, την ευγλωττίαν και την γενικότερη ικανότητα του υποκειμένου να επιτυγχάνει το μέγιστο με τη μικρότερη προσπάθεια. Γι αυτούς, δηλαδή, η ευκολία συνιστά προτέρημα και δεν σχετίζεται με την επιπολαιότητα, τη βιασύνη και την επιφανειακή προσέγγιση των πραγμάτων.
«Όσα εύκολα έρχονται, εύκολα χάνονται» (Αγγλική παροιμία).
Στο επίπεδο της γνώσης η ευκολία ταυτίστηκε με λιγότερο διάβασμα, κατάργηση των τόνων και των πνευμάτων, με περιορισμό της εξεταστέας ύλης, της κατάργησης μαθημάτων και πολλών άλλων διευκολύνσεων στο όνομα της ψυχικής υγείας των μαθητών. Στόχος όλων αυτών των μέτρων – και όχι μόνο στην εκπαίδευση – η απαλλαγή των ανθρώπων και του λαού από τον κόπο. Η δυσκολία και ο κόπος διαβάλλονται ως οι εχθροί του απλού λαού που δικαιούται να έχει εύκολη πρόσβαση στα ενδότερα δώματα της γνώσης.
Μία ιστορία για την ευκολία
Η παρακάτω ιστορία είναι αποκαλυπτική του τρόπου που αντιμετωπίζουν οι πολιτικοί τη διαπαιδαγώγηση του λαού.
«Λένε πως ήταν κάποτε ένας βασιλιάς που ήθελε να μείνει στην ιστορία, ως αυτός που χάρισε στην ανθρωπότητα τη δυνατότητα του διαφωτισμού.
Έτσι λοιπόν, αποφάσισε να καλέσει στο παλάτι του τους σπουδαιότερους σοφούς, επιστήμονες και μυστικιστές του κόσμου. Όταν συγκεντρώθηκαν όλοι εκεί, τους ζήτησε να εργαστούν από κοινού για να καταγράψουν σ’ ένα βιβλίο όλα όσα ήξεραν για τον κόσμο και θεωρούσαν σημαντικά για να μεταδοθούν στις μελλοντικές γενιές. Τους ζήτησε ιδιαιτέρως να απορρίψουν κάθε τι ασήμαντο και να κρατήσουν μόνο τα ουσιώδη.
Μήνες ολόκληρους δούλεψαν ακούραστα οι σοφοί, κι ένα χρόνο σχεδόν μετά από κείνη την πρώτη σύναξη, ψάχνουν τον βασιλιά για να του παραδώσουν το έργο που τους είχε παραγγείλει: μια συλλογή εκατόν σαράντα τόμων με πεντακόσιες σελίδες ο καθένας, όπου περιέχεται – κατά τους σοφούς – ό,τι είναι σημαντικό να ξέρει κανείς στον κόσμο.
Βλέπει τους τόμους ο βασιλιάς και λέει:
«Όχι όχι. Είναι πολύ σπουδαία αυτή η συλλογή, αλλά δεν μπορεί να δοθεί στον κόσμο. Είναι υπερβολικά εκτενής και κανένας δεν θα τη διαβάσει ολόκληρη. Πρέπει να συντομευθεί. Σας παρακαλώ, συνεχίστε να δουλεύετε. Απομονώστε απ΄αυτές τις έννοιες τις λιγότερο σημαντικές και αφήστε μόνο τις βασικές.»
Δουλεύουν ακόμη ένα χρόνο οι μεγάλες αυτές προσωπικότητες, και συνοψίζουν όσα είχαν γράψει αρχικά. Μετά, παρουσιάζουν στον βασιλιά έναν και μοναδικό τόμο δύο χιλιάδων κρυπτογραφημένων σελίδων.
«Όχι» ξαναλέει ο βασιλιάς. «Τη σοφία πρέπει να μπορεί να την προσεγγίζει ο καθένας, κι όχι μόνο οι μυημένοι. Σας παρακαλώ, δουλέψτε ακόμη λίγο. Αφαιρέστε τα περιττά, συνοψίστε ό,τι έχετε γράψει, απλοποιήστε και ομαδοποιήστε τις ιδέες.»
Ο βασιλιάς χρειάστηκε να περιμένει άλλα δύο χρόνια για να πάρει το αποτέλεσμα. Μια μέρα, ζητούν ακρόαση οι σοφοί.
Φαίνονται όλοι πολύ ικανοποιημένοι.
«Εδώ είναι» του λέει ο πρεσβύτερος. Αυτή είναι η περίληψη όσων είναι απολύτως απαραίτητο να ξέρει κανείς.»
Και δίνουν στον βασιλιά ένα μόνο φύλλο χαρτί, στο οποίο υπάρχει γραμμένη μία και μοναδική φράση:
«ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΡΟΦΗ ΔΩΡΕΑΝ.»
Η ιδέα είναι ότι τίποτα καλό δεν σου προσφέρεται δωρεάν, και σε διαβεβαιώ πως η πληρωμή πάντα προκαταβάλλεται»)
(Χόρχε Μπουκάϊ, «Από την αυτοεκτίμηση στον εγωϊσμό»).
► Μήπως, λοιπόν, είναι η ώρα να δημιουργήσουμε το «ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΥΚΟΛΙΑΣ»;
