Τα ενήλικα άλλοθι… Γιάννης Γεωργουδάκης “Ιντερμέτζο σε 11/8”. Γράφει ο Αριστοτέλης Παπαγεωργίου
Κριτικά minima
Ποιος;
Ο Γιάννης Γεωργουδάκης, φίλος από παλιά[1] και εκλεκτός συνάδελφος.
Πού και πότε;
Στις εκδόσεις «Φιλύρα», Αθήνα 2018.
Τι και γιατί;
Ο Γεωργουδάκης καταθέτει πόνημα με λογοτεχνικές προσδοκίες. Ειδολογικά το «Ιντερμέτζο σε 11/8» κινείται ανάμεσα στη μυθοπλασία και τη μυθιστορηματική βιογραφία.
Πώς;
Το κείμενο είναι ιδιότυπο. Επιχειρεί να χαρτογραφήσει την γκρίζα ζώνη της ψυχικής γεωγραφίας. Δίνει την εντύπωση ότι βρίσκεται στο μεταίχμιο της όψιμης ενηλικίωσης με την πρώιμη ωριμότητα. Το πριν και το μετά. Κάπως σα λογαριασμοί που κλείνουν παγωμένες πιστώσεις.
Κύρια γνωρίσματα εδώ: το κριτικό πνεύμα, ο πολιτικοποιημένος λόγος, η καλλιτεχνική ευαισθησία. Το έργο αναπτύσσεται σε αρμονικά ασύμμετρη γεωμετρία∙ ακριβώς όπως και ο μουσικός ρυθμός 11/8. Η μυθοπλασία αν και χαλαρή προβάλλει στοχευμένη. Δεσπόζει η πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Όμως συνειδητά διαφοροποιείται. Εναλλάσσεται επιδέξια η μηδενική με την εσωτερική εστίαση. Ο αφηγητής δείχνει να επιδιώκει αυτόν τον πολυμερισμό: από κυριαρχικά παντογνώστης καταλήγει αλλού υποψιασμένος, αλλού παντελώς ανυποψίαστος. Παράλληλα επιστρατεύονται, μετρημένα, η περιγραφή και ο διάλογος – κάποτε στην έκταση και την ένταση της θεατρικότητας – στο επίπεδο που εξυπηρετούν την αφηγηματική οικονομία.
Οι χαρακτήρες διαγράφονται αποσπασματικά, ενίοτε ελλειπτικά. Ωστόσο διατηρούν ακεραιότητα, στο μέτρο που ο συγγραφέας ορίζει. Σκιαγραφούνται όλες οι πτυχές της προσωπικότητας, τα ενδογενή γνωρίσματα, οι τραυματικές μεταπτώσεις. Τα βιώματα εκρήγνυνται προκαλώντας συναισθηματικό κραδασμό. Η αναζήτηση παραμένει εναγώνια ενόσω η υπαρξιακή αγωνία αναζητείται… Κάθε αδιέξοδο εκ των πραγμάτων ορίζεται ως αντικειμενική συνθήκη. Αποτελεί πραγματικότητα αναπόδραστη. Το ενδιαφέρον έγκειται καταρχάς στη θέαση του φαινομένου. Ακολουθεί η πρόσληψη και η επαναδιαπραγμάτευσή του. Όχι το τι αλλά το πώς το βλέπω. Κατ’ επέκταση πώς συλλαμβάνω και επεξεργάζομαι το υλικό μου, πώς το χειρίζομαι και το μεταλλάσσω. Πώς διαμορφώνω το δικό μου μετα–αφήγημα μετά τη βαρύνουσα αφήγηση της ίδια της ζωής. Πώς αποκωδικοποιώ τελικά τη διανοητική συγκίνηση.
Ο Γεωργουδάκης επιλέγει τον ορθολογικό χειρισμό. Κατευθύνει τα πράγματα βάσει σχεδίου. Η ενεργός μνήμη, παρά και με τα όσα τραύματα, καταλύει τα πάντα. Διαχέεται και δε χειραγωγείται. Είναι και αδέσποτη και ακανόνιστη, ατιθάσευτη και απόλυτη. Ψυχαναλυτικά ενεργοποιείται εδώ ο μηχανισμός της μεταβίβασης. Εν προκειμένω το παρεϊστικο κλίμα και ο κουβεντιαστός τόνος συνιστούν λογοτεχνικό εύρημα. Υποστηρίζουν σχηματικά την αφήγηση. Οι νεανικές εμπειρίες, τα ατοπήματα και τα ανομήματα απαιτούν δικαίωση. Καθώς εξελίσσονται, ξεφεύγουν από την πεπατημένη. Δεν αρκούν και δεν αντέχουν τα προσχήματα. Υποκαθίστανται πλέον από ενήλικα άλλοθι!
Το έργο το διαπερνά τόσο ο ερωτισμός όσο και η πολιτική κριτική. Συγχρόνως ο συγγραφέας μετέρχεται την ειρωνεία και τον αυτοσαρκασμό. Κατά περίπτωση ο έρωτας σε όποια φάση ζωής είναι θρίαμβος και επιβεβαίωση, απόρριψη και άλγος. Γίνεται πεδίο ορισμού και ευθύνης. Καθώς μετακυλίεται, αποκτά άλλο βάθος. Αλλάζουν οι αποχρώσεις, οι τόνοι, οι σημειολογίες. Από την άλλη ο πολιτικός λόγος υπογραμμίζει αυταπάτες και ιδεολογικές αγυρτείες. Ιδίως όταν το εγώ ασφυκτιά. Είναι οδυνηρό να διαπιστώνεις ότι σε εμπαίζουν∙ ότι ο ρομαντισμός σου προδόθηκε, καθώς εγκλωβίστηκε σε συλλογικά οράματα χωρίς αντίκρισμα∙ ότι τώρα γίνεσαι αντικείμενο διακύβευσης∙ ότι φαλκιδεύεσαι σε κλειστά μέτωπα και βιώνεις μοναχικά την αυτοεξορία.
Εν κατακλείδι
Παρά τις αδυναμίες του πρωτόλειου, το μυθιστόρημα αξιολογείται μόνο με θετικό πρόσημο. Ένα σύνθεμα ευφάνταστο και αλγεινό, που κοιτάζει θαρρετά (σ)το παρελθόν αλλά με πληγωμένο βλέμμα. Αποφεύγει ευφυώς το σκόπελο του μελοδραματισμού, τις ευκολίες της συναισθηματολογίας. Καταθέτει έντιμα ό,τι έχει να πει. Δεν υπαινίσσεται. Ενίοτε επεξηγεί. Ίσως και υπέρ το δέον. Αισθητικά επιζητεί και βρίσκει τελικά το χώρο του. Ορίζουσες: το μπήτνικ αλλά και το έθνικ, η νεοχίππυ μεταμόρφωση, η μεταγιάππυ παραμόρφωση…
[1] Ο Γιάννης, μου έκανε την τιμή, να μου προτείνει την παρουσίαση του βιβλίου του στο κοινό. Λόγοι ανεξάρτητοι της θέλησής μου δεν το επέτρεψαν. Σε αυτό το σύντομο σχόλιο κατατίθενται οι αυθόρμητες σκέψεις του ενεργού αναγνώστη. Πάντα με ξέχωρη εκτίμηση…
