Από την Ελένη Τσιανάκα* & τον Πάνο Χριστοδούλου**
Ποια είδη επηρεάζουν και γιατί χρειαζόμαστε τα εμβόλια και η πρόληψη
“Ο κόσμος δεν κερδίζεται με προσευχές”, Περιθώριο από Ωχρά Σπειροχαίτη
Η γενικότερη ουτοπία του δυτικού παραδείσου ζωής επέφερε εκτός από το τέλος των ιδεολογιών και άλλες αυταπάτες, μια εκ των οποίων είναι η εξαφάνιση των λοιμώξεων. Η αρχή της αυταπάτης αυτής βασίζεται στο γεγονός ότι όντως μια μερίδα λοιμώξεων του παρελθόντος όπως η χολέρα έχουν εξαφανιστεί, τουλάχιστον πριν από την εμφάνιση του αντιεμβολιαστικού κινήματος.
Παρόλα αυτά τη θέση τους έχουν πάρει μια σειρά νέων μεταδοτικών ασθενειών όπως η ηπατίτιδα και το AIDS. Πέρα από τις νόσους αυτές, που ενδεχομένως ακούγονται σε ένα βαθμό εξωτικές, υπάρχει μια σειρά μικροοργανισμών που δε μπορεί να εξαφανιστεί γιατί πολύ απλά αποτελούν φυσιολογική χλωρίδα του ανθρώπινου οργανισμού: σε μια άτυπη συμφωνία οι μικροοργανισμοί αυτοί συμβιώνουν με τον άνθρωπο και πολλές φορές διευκολύνουν τη λειτουργία του οργανισμού του. Υπό ορισμένες συνθήκες όμως είναι δυνατόν να αποτελέσουν πηγή μόλυνσης για αυτόν ή για κάποιον κοντινό οργανισμό όπως συμβαίνει στη μεταφορά μικροοργανισμών από τη μητέρα στο νεογνό. Πέρα από τα παραπάνω και πέρα από τις αυταπάτες συνεχίζουν να υπάρχουν μικροοργανισμοί που απειλούν τον άνθρωπο, όχι τόσο εξωτικοί όσο αυτοί του παρελθόντος αλλά εξίσου επικίνδυνοι αν δεν υπάρχει η απαραίτητη πρόληψη.
Η συνύπαρξη μητέρας και εμβρύου είναι μια συνύπαρξη ιδιαίτερης μορφής: από τη μία πλευρά το έμβρυο λαμβάνει συγκεκριμένα αντισώματα από τη μητέρα ενώ από την άλλη επειδή το έμβρυο έχει διαφορετικό και αυτόνομο ανοσολογικό σύστημα από τη αυτή και άλλοι μηχανισμοί χρειάζεται να κατασταλούν για να συνεχιστεί η ασφαλής συνύπαρξη. Τα βασικότερα βακτήρια που απειλούν το έμβρυο είναι η ωχρά σπειροχαίτη, το Treponema Pallidum και το Mycobacterium tuberculosis, ενώ από ιούς οι βασικοί λοιμογόνοι παράγοντες είναι αυτός της ερυθράς, ο κυτταρομεγαλοιός, η ηπατίτιδα Β, ο HIV, ο παρβοιός, ο εντεροιός και από παράσιτα το T. Gondi. Επίσης μια σειρά ασθενειών δεν επηρεάζει άμεσα το έμβρυο, άλλα την κύηση όπως ο τυφοειδής πυρετός, η ελονοσία, η ιλαρά που μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και σε διακοπή της κύησης ή σε τερατογέννεση. Η ορθή υγιεινή είναι ένας σημαντικός προληπτικός παράγοντας στις παραπάνω περιπτώσεις.
Τα νεογνά, σε αντίθεση με άλλα ζωικά είδη, είναι ατελής οργανισμοί, και ένα σημείο της ατέλειας τους είναι το ανοσοποιητικό τους σύστημα. Ένας παράγοντας ανοσοποίησης είναι το μητρικό γάλα το οποίο καταστέλλει την ανάπτυξη μικροοργανισμών στο εντερικό σύστημα. Υπάρχουν όμως μικροοργανισμοί στους οποίους ούτε η μητέρα έχει αναπτύξει ανοσία και αποτελούν απειλή για το νεογνό: από βακτήρια η Eserichia coli, ο β αιμολυτικός στρεπτόκοκκος της ομάδας Β, η Listeria monocytogenes, o Haemophilus influenza, ο Staphylococcus aureus, από ιούς ο ιός του έρπητα (κυρίως ο τύπος 2), ο HIV, ο ιός της ηπατίτιδας Β και από μύκητες η Candida. Για την αποφυγή της επαφής του νεογέννητου με τους μικροοργανισμούς αυτούς υπάρχει η επιλογή της προληπτικής χρήσης αντιβιοτικών, κυρίως στα πρόωρα νεογνά όπου συνίσταται επιθετική προσέγγιση ιδίως όταν εμφανίζονται παράγοντες κινδύνου στη μητέρα (Candida ή στρεπτόκοκκος για παράδειγμα), η ανοσοποίηση της μητέρας μέσω εμβολιασμού (όπως στην περίπτωση του τετάνου) ή προληπτικής χημειοπροφύλαξης (όπως στην περίπτωση του στρεπτόκοκκου της ομάδας Β) ή η ανοσοθεραπεία στο νεογνό όπως στην περίπτωση του RSV στα πρόωρα μέσω του σχήματος Pavilizumab.
Ευτυχώς παρά τις απειλές που αναπτύσσονται, η επιστήμη έχει προχωρήσει αρκετά από την εποχή του μεσαίωνα. Όσο και αν το αντιεμβολιαστικό κίνημα προσπαθεί να αποδημήσει την πρόοδο αυτή, όσο κι αν οι φαρμακευτικές εμπλέκονται σε σκάνδαλα διαφθοράς, το βασικό δεδομένο είναι ότι η πρόοδος της χημείας και της ιατρικής μπορεί να διευκολύνει τη ζωή των παιδιών με γρήγορο, ασφαλή και μελετημένο τρόπο, κάτι το οποίο δε μπορεί να εξασφαλιστεί μέσο του διαδικτύου ή των γιατροσοφιών. Υπάρχει η επιλογή λοιπόν να αποδεχθούμε και να αποκτήσουμε εμπιστοσύνη στην πρόοδο της επιστήμης ή να αρχίσουμε να επιστρέφουμε στο μεσαίωνα. Αν επιλέξουμε να μην επιστρέψουμε στο μεσαίωνα τότε η σωστή και ορθολογική χρήση των παραπάνω μπορεί να συμβάλει κομβικά στη βελτίωση των ζωών μας.
Οπότε αν κάνουμε την πρώτη επιλογή χρειάζεται τακτική παρακολούθηση της μητέρας, του παιδιού και του γύρω περιβάλλοντος. Φυσικά για το παραπάνω απαιτείται και ένα άλλο επίπεδο δομών πρόληψης. Η έλλειψη αυτού του επιπέδου μπορεί είτε να οδηγήσει σε άλλα πρωτόγονα μονοπάτια ή σε μια προσπάθεια διεκδίκησής του. Κι αυτό μια επιλογή είναι. Σε κάθε περίπτωση ο κόσμος δεν αλλάζει μόνο με προσευχές. Ιδιαίτερα όταν δεν έχουμε την ευθύνη μόνο του εαυτού μας αλλά και των γύρων μας όπως συμβαίνει στα έμβρυα και τα νεογνά.
Βιβλιογραφία
Schaechter M., Cary E., Eisenstein B., Medoff G., Mechanisms of Microbial Disease, Williams and Wilkins 1998
Forbes B., Sahm D., Wesifeld A.,, Diagnostic Microbiology, evolve 1998
*Τσιανάκα Ελένη, Ειδική Παιδίατρος, Εξειδικευόμενη Νεογνολογίας Πανεπιστημιακής Κλινικής Κολωνίας – Μπόχουμ
**Χριστοδούλου Πάνος, ειδικευόμενος ιατρικής Βιοπαθολογίας ΓΝΙ Χατζηκώστα, Μεταπτυχιακός φοιτητής διοίκησης δομών υγείας ΕΑΠ
