Γιώργος Σιώμος “Ο κόκκινος σπάγκος”. Η μπαλάντα των μικρών καθημερινών ανθρώπων. 27+1 διηγήματα

Δήμητρα Σμυρνή

Μετά από δύο συλλογές διηγημάτων, «Ο κορυδαλλός», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2012, και «Το παράπονο του Εμμανουήλ Παππά», Εκδόσεις Γαβριηλίδη, 2014, ο Γιώργος Σιώμος  καταθέτει την τρίτη συλλογή διηγημάτων του με τίτλο «Ο κόκκινος σπάγκος», εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

27+1 διηγήματα έρχονται αυτήν τη φορά να διεκδικήσουν τη θέση τους στη Νεοελληνική Λογοτεχνία, αποτελώντας το απόσταγμα της πείρας της ζωής ενός ανθρώπου, που μπορεί να τη μετατρέψει σε δυνατή λογοτεχνική έκφραση.

Ο λόγος του Σιώμου, κάτι που είχε φανεί ήδη στην πρώτη του συλλογή, στον «Κορυδαλλό», είναι λόγος πυκνός, ευθύβολος, ζωντανός και προπαντός καθημερινός, χωρίς διανοουμενίστικες εκζητήσεις και διάθεση εντυπωσιασμού.

Η καταγωγή του από την επαρχία και μάλιστα από τη Λόχμη Γρεβενών, όπου γεννήθηκε –στη Βέροια ρίζωσε τα τελευταία χρόνια της καριέρας του- του προσδίδει τη γνησιότητα  όχι μόνο της γλωσσικής έκφρασης αλλά και τη γνησιότητα της ματιάς που καταγράφει τους απλούς καθημερινούς ανθρώπους, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα φερσίματά τους, με μια παρατηρητικότητα που ξαφνιάζει με την ενάργειά της στην απόδοση και της πιο μικρής λεπτομέρειας, που είναι όμως καθοριστική για το μύθο του, κάθε φορά που χτίζει ένα διήγημα.

Από τη λεπτομέρεια στο σύνολο κι από κει πάλι στη λεπτομέρεια, φωτίζοντας πρόσωπα και καταστάσεις, που πολλές φορές περνούν δίπλα μας απαρατήρητα και που ο συγγραφέας του «σπάγκου» μάς καλεί να δούμε με διαφορετικά μάτια, κοιτάζοντας μέσα στον καθρέφτη των διηγημάτων του ίσως και όψεις του εαυτού μας.

Τα διηγήματά του διακρίνονται για το χάρισμα να θέτει κάθε φορά έναν στόχο και να τον ολοκληρώνει με σαφήνεια, μακριά από άγονες ομφαλοσκοπήσεις, στις οποίες μας έχουν συνηθίσει τελευταία.

Θέμα του πάντα ο άνθρωπος, ο απλός και καθημερινός, αυτός που αποτελεί τη μεγάλη μάζα, τη μάζα που θα έπρεπε να παίρνει τις αποφάσεις για το αύριο, γίνεται όμως παίγνιο των ισχυρών που παίζουν στα ζάρια τη ζωή της.

Θέμα του ο  άνθρωπος, που τον  αντιμετωπίζει αυτός, ο ζωγράφος της καθημερινότητάς του, με τρυφερότητα αλλά και πίκρα, διανθισμένη κάποτε μ’ ένα πηγαίο χιούμορ, αυθεντικό και λαϊκό, που πολλές φορές κάνει ένα ιδιάζον κοντράστ με τη λανθάνουσα τραγικότητα των καταστάσεων.

Οι ήρωές του, ο κουτσός φίλος του Μίλτος, ένας «Τυρταίος» του σήμερα, ο «τετράγωνος» συνταξιούχος καθηγητής, συνοφρυωμένος και βλοσυρός, απολίθωμα του χθες, ο Σομαλός Αλφέζ, θύμα των παγκόσμιων πολεμικών παιχνιδιών, ο «Επαίτης», δειλός  και νωθρός διεκδικητής του τίποτα, που παρατηρεί τη ζωή του να περνά ασάλευτη, ο ανώνυμος Έλληνας, που στο Καστελόριζο τού ανακοινώνουν την καινούργια του μοίρα ή καλύτερα «τη νέα δουλεία, χωρίς αιδώ», ο ανώνυμος στερημένος της τρυφερότητας, που την ονειρεύεται και τη χάνει και πάλι τραγικά, παρελαύνουν μαζί με πολλούς άλλους μέσα στις σελίδες του Σιώμου, αποζητώντας εκείνον που θα μπορούσε  ίσως να τους κάνει ήρωες σε μικρού μήκους ταινίες.

Γιατί η γραφή του Σιώμου διακρίνεται για την κινηματογραφικότητά της. Λιγόλογη, ψυχογραφική, με δυνατό τέλος, που είτε ξαφνιάζει ευχάριστα με την ευρηματικότητά του, είτε συμπυκνώνει στο έπακρο τον αρχικό στόχο, συνδυάζει τη λαϊκή φωνή που τον χαρακτηρίζει με τα διαβάσματά του, που αναδίδονται μέσα από το λόγο του, και αποτελούν μια επαρκή σκευή, για να χτίσει τον κόσμο των ηρώων του.

Η μοναξιά, ο θάνατος, η σχέση με τα ζώα ως αυτοπροσδιορισμός της πιο τρυφερής όψης του ανθρώπινου εγώ, το όνειρο, το πείσμα για ζωή με αξιοπρέπεια, η αδικία, η αλλοτρίωση, γίνονται θέματα και αντικείμενο πραγμάτευσης που αιχμαλωτίζουν με την πρωτοτυπία όχι της χρήσης τους, αλλά της πρωτότυπης αντιμετώπισής τους από το συγγραφέα, που τους προσδίδει μια άλλη διάσταση.

Ανάμεσα στα πολλά διηγήματα θα άξιζε να σταθεί κανείς σε δύο, στο «Τσάμικο» και «Σέρρα». Κι αυτό όχι γιατί θα τα ξεχώριζε σε σχέση με τα άλλα, αλλά γιατί καταγράφουν κάτι ίσως μοναδικό στη σχέση του χορευτή με το χορό, το πώς τον αισθάνεται, όταν τον χορεύει. Και βέβαια, κάποιοι ίσως νιώθουν τα ίδια συναισθήματα με τον Σιώμο, πόσοι όμως έχουν το χάρισμα να τα κάνουν λόγο;

Όντας ο ίδιος εντυπωσιακός πρωτοχορευτής πολλές φορές, καταγράφει τα συναισθήματά του έτσι:

ΤΣΑΜΙΚΟ

Κάθε χρόνο τέτοια εποχή ντύνομαι τους ραγιάδες προγόνους μου(…)
Σηκώνω το χέρι ψηλά σα να κρατάω γιαταγάνι. Λυγίζω το αριστερό πόδι να πατάει με τη μύτη. Με διευκολύνει να σείσω το κορμί μου για να τινάξω από πάνω μου το ραγιαδισμό(….)
Δεν είμαι εγώ αυτός που βλέπεις, είμαι ο άλλοι, οι παλιοί, μου έχουν δώσει το μαύρο σκούφο τους και τη λευκή φουστανέλα τους, με πτυχές όσα και τα χρόνια της σκλαβιάς, τα τσαρούχια με τη μαύρη φούντα. Έχω καθήκον βαρύ, πρέπει να βγάλω το άχτι τους, να τινάξω από πάνω τους τη δουλεία, τα βάσανα και τους εξευτελισμούς. Γονατίζω με το δεξί πάνω στο στήθος του τύραννου, ενώ έχω το δεξί μου χέρι, με την παλάμη ανοιχτή, σε ετοιμότητα πάνω από τον ηττημένο, κάνω μια μικρή παύση για να απολαύσω τη νίκη μου, έγερση, τέλος.

ΣΕΡΡΑ

Δεν είναι χορός για να μπεις μπροστά να δείξεις τη δεξιοτεχνία σου(…) Εδώ είναι το θαύμα του «εμείς»(…)
Είκοσι δύο άντρες, αίγαγροι, ντυμένοι με τις φορεσιές των προγόνων τους, ζωσμένοι με τα μαχαίρια και τα πιστόλια, πιασμένοι από τις παλάμες, πατάνε ρυθμικά στα εφτά δέκατα του Σέρρα χορόν. Η λύρα δυναμώνει την έντασή της. Το νταούλι δίνει το ρυθμό της εφόδου. Ορμούνε μπροστά όλοι μαζί, με τα χέρια ψηλά, σαν σπαθιά βγαλμένα απ’ τα θηκάρια τους. Τα σώματά τους ένα τείχος αδιαπέραστο. Στα πόδια φοράνε φτερά. Έχουν ανέβει πάνω στο κάστρο να απωθήσουν τις ορδές των βαρβάρων που απειλούν τις προγονικές εστίες. Οι εχθροί πλησιάζουν. Τα όπλα τους αστράφτουν στο φως (…)

Πότε, λοιπόν, με την εξομολογητική πρωτοπρόσωπη αφήγηση και πότε με την τριτοπρόσωπη του παντογνώστη αφηγητή, καθόλου όμως ψυχρή κι αυτήν τη φορά, αντίθετα, πάντα γεμάτη με ανθρώπινη ζεστασιά και διάθεση στοχασμού πάνω στα μεγάλα αλλά και τα μικρά του κόσμου, ο Σιώμος δίνει με τα διηγήματά του μια εικόνα των τελευταίων χρόνων, πολύχρωμη και γεμάτη μικρές ανάσες ζωής και αξιόλογης πραγματικά γραφής. Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί!