“Τοπωνύμια Σελίου” (1) γράφει ο Γιάννης Τσιαμήτρος
Οι πληροφορίες για τα τοπωνύμια του Σελίου αντλήθηκαν από ντόπιους πληροφοριοδότες και κυρίως από το ανάτυπο του ΙΓ΄ τόμου των Μακεδονικών της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών με τίτλο ‘Τοπωνύμια Σελίου’ του Νίκου Παπαδόπουλου (Θεσσαλονίκη 1973).
Έχουν μάλιστα ιδιαίτερη ιστορική αξία γιατί η μελέτη του εν λόγω ερευνητή έγινε πριν 41 χρόνια και η περιγραφή των τοπωνυμίων αποτυπώνεται ακριβώς όπως ήταν εκείνη την εποχή (1973).
Είναι προφανές ότι σήμερα υπάρχουν κάποιες φυσιολογικές αλλαγές, όσον αφορά σε κάποιες τοποθεσίες που έχουν σχέση με τη χρηστικότητά τους, την έλλειψη νερού (σε βρύσες) κλπ, λόγω του μεγάλου χρόνου που πέρασε.
Ο ομότιμος καθηγητής γλωσσολογίας του ΑΠΘ και ξηρολιβαδιώτης κ. Αντώνης Μπουσμπούκης μας βοήθησε στην ετυμολογική ανάλυση αρκετών τοπωνυμίων, ιδιαίτερα στα βλάχικα.
Γίνεται μια σύντομη περιγραφή των τοπωνυμίων και η παράθεσή τους δίνεται χοντρικά σύμφωνα με τις εξής περιοχές: Μαρούσια, Μεγάλος Μεράς, Μικρός Μεράς και Σέλι με τις παρυφές του, Κορέα, Πριόνια και Σκοτίνα.
Σχετικά με την προφορά των βλάχικων προτιμούμε το ελληνικό αλφάβητο για προφανείς λόγους. Ωστόσο, χοντρικά για τα κλειστά και ημίκλειστα άφωνα φωνήεντα χρησιμοποιούμε την τελεία (.) και για το παχύ σίγμα το (σσ). Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και άλλες φωνητικές αποδόσεις, που μπορούν να αντιστοιχηθούν και με άλλα γραφήματα. Αυτή είναι δουλειά ειδικών γλωσσολόγων.
Α. Μαρούσσα (και όσα βρίσκονται εκεί)
– Στον Αγναντέ: Πρόκειται για θέση που καταλήγει σε γκρεμό 200 μ. Βρίσκεται ανατολικά του χωριού γύρω στα 3.500 μέτρα, αμέσως μετά το τοπωνύμιο ‘Κουπάνι’. Από εδώ μπορεί κανείς να αγναντέψει κάτω στον κάμπο.
– Στο Βαρκό: (αρσενικό βάλτος, τέλμα): Ένα μέρος σχεδόν επίπεδο με λίγη χλόη και βούρλα. Αναβλύζουν νερά σε μικρή ποσότητα και μεταβάλλουν τον τόπο σε βάλτο. Βρίσκεται πριν από το ‘Ντέμο’, νότια του χωριού στα 700 μέτρα περίπου. Η αρκετά γνωστή λέξη ‘βαρκό’ δηλώνει το έλος (‘βαρικός’-‘βαρικό’ σημαίνει χώμα-βαρύ λόγω υγρασίας).
– Στη Βρύση Γυφτογιάννη: Η βρύση οφείλει το όνομά της στον ιδρυτή της. Παλαιότερα ήταν απλά πηγή. Σήμερα υπάρχει βρύση με ποτίστρες. Βρίσκεται μετά το ‘Ζωγράφο’ και πριν από τη ‘Ντουκάτα’, αριστερά, γύρω στα 800 μέτρα από τον ‘Ντέμο’.
– Λα Μπουρντένι: Μεγάλη έκταση με οξιές ανατολικά του χωριού σε απόσταση ενός χιλιομέτρου, δεξιά από το δρόμο για την Βέροια. Βλάχικη ονομασία (φυτωνύμιο). Η ονομασία οφείλεται στο φυτό ‘μπουρντένι’ «ασφόδελος-οι». Για περισσότερες πληροφορίες βλ. ‘Εθνογλωσσικά Ανάλεκτα’, Α. Μπουσμπούκη σ. 296-98.
– Στη Ντουκάτα: Είναι στα 200 μέτρα κάτω από την ‘Καταφλιόρα’. Μεγάλο ξέφωτο γύρω στα 5 στρέμματα. Υπάρχει πηγή με νερό που αναβλύζει και τεράστιες οξιές την στεφανώνουν. Εκεί οι Σελιώτες συνήθιζαν της Παναγίας (15Αυγουστο) να κάνουν εκδρομές και να ψήνουν. Το έθιμο σήμερα ατόνησε. Βλάχικη ονομασία από το «ντουκ.» «μετάβαση/πηγαιμός». Ίσως είναι συντετμημένος/απλοποιημένος τύπος της λέξης ντουκ.τούρ.>ντουκάτ. «πηγαιμός», καθώς εκεί πήγαιναν τον 15Αύγουστο.
– Λα Φ.ντ΄.ν. αλ Φούρλουρου (πηγή των κλεφτών): Πηγή μέσα σε οξιές στα ΝΑ του χωριού γύρω στα 700 μέτρα κοντά στο ‘Ντέμο’ και μέσα στο ‘Βαρκό’. Η λέξη ‘φούρ.’ προέρχεται από του λατιν. fur < αρχ. ελλην. φωρ – φωρός «κλέφτης».
– Λα Γκούβ. αλ Μιχάλη (τρύπα του Μιχάλη): Είναι μια τρύπα σε απότομη βραχώδη πλαγιά με οξιές. Έχει ένα άνοιγμα με διάμετρο περίπου 5 μέτρων. Βρίσκεται νότια της ‘Ντουκάτας’. Το βάθος της είναι απροσδιόριστο. Μάλλον πρόκειται περί σπηλαίου ανεξερεύνητου. Βλάχικη ονομασία με κύριο όνομα. Λένε ότι κάποιος τσοπάνος, ονόματι Μιχάλης, έπεσε εκεί με τα πρόβατά του.
– Στο Ζωγράφο: Ομώνυμη βρύση παλιότερα. Σήμερα αναβλύζουν νερά. Βρίσκεται ΝΑ του ‘Ντέμου’ στα 300 μέτρα περίπου. Η ονομασία από τον ιδρυτή της παλιάς βρύσης (πιθανόν να ήταν ο Τούσσας Καμπανάρης ο ζωγράφος).
– Λα Ικοάν. (εικόνα): Τοποθεσία 2.000 μέτρα περίπου ΝΑ της θέσης ‘Παπασταύρη’. Βρίσκεται αριστερά του δρόμου για τη Βέροια κοντά στη διασταύρωση για την ‘Μα-ρούσια’. Η ονομασία προέρχεται από παλιό εικόνισμα σε παρεκκλησάκι, από τα συνηθισμένα που βρίσκονται στους δρόμους. Είναι προφανές ότι η ονομασία είναι ελληνική με βλάχικη απόδοση και προφορά.
– Λα Καταφλιόρ.: Τοποθεσία με βράχια και οξιές. Υπάρχει πρόχειρη βρύση με τσιμεντένιο σωλήνα και άφθονο νερό. Βρίσκεται στα νότια του χωριού ένα χιλιόμετρο μακριά από το ‘Ντέμο’. Βλάχικη ονομασία (ίσως από το κατά+fluo).
– Στη Κρανιά: Μεγάλη έκταση με ομαλές πλαγιές και οξιές., ΝΑ του Ντέμου πάνω από χίλια μέτρα. Η ονομασία προήλθε από κρανιές που υπήρχαν παλιότερα.
– Λα Κουπάνι (κουπάνες): Λακκούβες ανάμεσα σε λόφους με οξιές σε απόσταση 2-3 χιλιομέτρων από το χωριό, στο δρόμο για τη Βέροια. Μοιάζουν με κουπάνες (ξύλινες σκάφες), από όπου και η ονομασία <σλαβ. kopanja.
– Λα Μαγκούτ.: Λοφώδης γυμνή περιοχή, με λίγες φτέρες και πικρόχορτα, ΝΑ του χωριού, δεξιά από τα ‘Μπουρδένια’ και αριστερά από τη ‘Βρύση του Γυφτογιάννη’ σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου από το χωριό. Η ονομασία πιθανόν από συμφυρμό των λέξεων μαγκούνα και cicuta. Το φυτό conium maculatum-κώνειο.
– Λα Μαρούσσα: Το παλιό χωριό σε πλαγιά, με λίγα καρποφόρα δέντρα που καταλήγει σε βαθιά ρεματιά με οξιές. Έχει απομείνει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου με τοιχογραφίες του προπερασμένου αιώνα, σε πολύ καλή κατάσταση. Η περιοχή έχει πολλά νερά και δυο νεοκτισμένες βρύσες. Βρίσκεται ανατολικά του χωριού στα 7 χιλιόμετρα πάνω στο δρόμο για την Βέροια. Η ονομασία πιθανότατα από εκκλησάκι της Μικρής Παναγιάς (ο τύπος ‘Μαρούσσα’ στα βλάχικα είναι υποκοριστικό της λέξης ‘Μαρία’).
– Στο Ντέμο: Η συνηθέστερη εκφορά είναι ‘στου Ντέμου’. Πρόκειται για ομώνυμη βρύση με ποτίστρες. Βρύση και περιοχή χρωστούν το όνομά τους σε ξενιτεμένο κάτοικο του χωριού, που έδωσε χρήματα να κτιστεί η βρύση. Η νέα βρύση είναι κτισμένη στη θέση παλιότερης που κτίστηκε από τον πατέρα Ντέμο. Η σημερινή έγινε το 1967. Βρίσκεται σε απόσταση 800 μέτρων περίπου νότια του χωριού.
– Στις Οξυές: Έκταση με πολύ πυκνές οξιές πριν από τα ‘Μπουρδένια’, στα 500 μέτρα από το χωριό, δεξιά από το δρόμο για την Βέροια.
– Στο Παπασταύρη: Τοποθεσία (παλιότερα υπήρχε και μικρή βρύση) με οξιές πάνω στο δρόμο για τη Βέροια. Βρίσκεται 6 χιλιόμετρα περίπου ανατολικά του χωριού και πριν φθάσουμε στη Μαρούσια. Εκεί λένε σκότωσαν τον Παπασταύρη, εξού και η ονομασία.
– Λα Πατίκ. (το σημείο που πατάει κανείς, το υποπόδιο του αργαλειού): Ένα μικρό επίπεδο πλάτωμα, σχεδόν μέσα σε χαράδρα, η οποία βρίσκεται αριστερά του δρόμου για τη Βέροια. Απέχει 500 μέτρα από το χωριό προς τα ανατολικά. Το όνομα της τοποθεσίας από τη μορφή της.
