Καλόν Τρυγομηνά από το e-Pontos.gr – Και καλά τσίπουρα!

 (Ευχαριστούμε τον Θεόφιλο Κωτσίδη, από το e-pontos, για την αποστολή του κειμένου και τις ευχές του)

Ο Οκτώβριος, στα Ποντιακά πήρε το όνομα Τρυγομηνάς ή Τρογομηνάς, γιατί κατά τη διάρκειά του γινόταν ο τρύγος, η συγκομιδή των στα­φυλιών και των ροδάφινων ή ροδάφνων, που δεν υπήρχαν στην Ελλάδα, μέχρι τη στιγμή που έφε­ραν από τον Πόντο και φύτεψαν στη Νέα Σάντα Κιλκίς μερικά δενδρύλλια τα αδέλφια Παντελής και Κώστας Φραγκουλίδης.

Παρ’ όλα αυτά, υπήρχαν περιοχές του Πόντου, όπως π.χ. στα Σούρμενα, όπου λεγόταν Οκτώβρης και Τρυγομηνάς ή Τρωζομηνάς λεγόταν ο Νοέμβρι­ος.

Στο σεληνιακό αττικό ημερολόγιο ήταν ο τέταρ­τος μήνας και λεγόταν Μαιμακτηριών, από το όνο­μα του Δία του Μαιμάκτου, προς τιμήν του οποίου γίνονταν θυσίες για να βρέξει και να μπορέσουν να σπείρουν.

Στο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο όγδοος μήνας, γι’ αυτό πήρε και το όνομα Οκτώβριος (από τον αριθμό οκτώ). Επειδή ο μήνας Οκτώβριος ή Τρυγομηνάς είναι περισσότερο συνδεμένος με τη σπορά των δημητριακών (σιτάρι, κριθάρι κ.τ.λ., αλλά και κουκιά, κυρίως οι Θρακιώτες), οι Ρωμαί­οι τον έλεγαν Σεμεντίλιους, από τη λέξη σεμέν, που σημαίνει σπόρος.

Σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας, όπως στην Ήπειρο, λέγεται Σπαρτός. Η διαδικασία της σποράς αρχίζει τον Σεπτέμβριο, με τα πρώτα οργώματα και τη διαλογή του σπόρου, και λόγω των κλιματικών αλλαγών και των λίγων βροχοπτώσεων του φθινοπώρου, τελειώνει τον Δεκέμβριο, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα.

Παλαιότερα συνήθιζαν οι γε­ωργοί να πηγαίνουν τον σπόρο στην εκκλησία στις 14 Σεπτεμβρίου, εορτή της ύψωσης του Σταυρού, για να ευλογηθεί.

Σε όλο τον ελληνισμό, η μεγαλύτερη γιορτή του Οκτωβρίου ήταν και είναι του Αγίου Δημητρίου, γιαυτό, σε αρκετά μέρη, όπου έζησαν και ζουν Έλ­ληνες, ο Οκτώβριος λέγεται και Αγιοδημήτρης ή Αγιοδημητριάτης.

Στις 26 Οκωβρίου, του Αγίου Δημητρίου, στον Πόντο γίνονταν συμφωνίες για δουλειές: «Ας σον φετισ’ νόν τον Άε Δημήτρην ους τ’ Aε Δημητρί’ τ’ άλλ’ τη χρονΐας».

Στις 26 Οκτωβρίου, επίσης, αρχίζει ο χειμώνας για τους κτηνοτρόφους και τους γεωργούς και στις 23 Απριλίου, του Αγίου Γεωργίου, αρχίζει το καλοκαί­ρι.

Εντούτοις, ο Οκτώβριος είναι και ο μήνας του μικρού καλοκαιριού, γιαυτό οι Έλληνες λένε «Αϊδημητράκη μου μικρό καλοκαιράκι μου».

Στον Πόντο, όπου ο χειμώνας ήταν βαρύς, οι αγρό­τες έπρεπε να τελειώσουν τη σπορά των δημητριακών μέσα στον Οκτώβριο, γιατί μετά άρχιζαν τα χιόνια και οι δυνατές βροχές. Αν δεν έβρεχε τον Οκτώβριο, σύμφωνα με ένα παλιό έθιμο, τα παιδιά έβρεχαν την καταμάγια, το χοντρό πανί με το οποίο καθάριζαν τον φούρνο από τις στάχτες για να φουρ­νίσουν το ψωμί, και γυρνούσαν στους δρόμους και τις αυλές των σπιτιών, χτυπώντας την καταμάγια και φω­νάζοντας: «Ντο θέλτς; Θέλω ας σον Θεόν βροχήν», ή κραυγάζοντας ακαταλαβίστικα. Και περίμεναν να στείλει ο Θεός βροχή.

Τον ίδιο μήνα έπρεπε να έχει τελειώσει ο τρύγος και να γίνουν το ρακί και το κρασί και οι νοικοκυ­ρές να ετοιμάσουν τους καβουρμάδες, δηλαδή να ψήσουν κομμάτια κρέατος με πολύ λίπος, τα οποία τα έβαζαν, κατόπιν, σε τενεκέδες ή σε κιούπκια, για να τα χρησιμοποιήσουν για την παρασκευή διαφό­ρων φαγητών, κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Μέχρι και τον Οκτώβριο γίνονταν, από διάφορα φρούτα, και τα τσίρα και τα παστίλας. Τα τσίρα είναι απο­ξηραμένα δαμάσκηνα, μήλα και άλλα, με τα οποία έφτιαχναν τον χειμώνα τις κομπόστες (χοσάφα), ενώ τα παστίλας τις έφτιαχναν με ζουμί από σταφύλι, το οποίο έβραζαν μαζί με αλεύρι και τον πολτό που σχηματιζόταν, τον έβαζαν στον ήλιο να στεγνώσει. Το μίγμα έπαιρνε μια καφέ απόχρωση και γινόταν σκληρό. Για να το φάνε, το έκοβαν με το μαχαίρι.

Η Ποντιακή παράδοση λέει για τον μήνα Οκτώβριο — Τρυγομηνά:
–  Έρθεν ο Τρυγομηνάς, εύκαιρον τ’ αμπάρτς, πει­νάς.
– Ο Τρυγομηνάς ζενίντς, φέρ’ κρύον νερόν και πίντς.
– Ο Τρυγομηνάς συρίζ’ και τον κρύον πα κρεμίζ’.
– Σον Τρυγομηνάν τρυγίεις, έναν σπέρτς δέκα θερί’εις.
– Τον Τρυγομηνάν κουθούρα κουβαλούνε τα γαϊδούρα.
– Ο Τρυγομηνάς φέρ’ ξύλα και μαραίν’ και ρούζ’ τα φύλλα.
– Τα μοθοπωριζ’νά τ’ απίδα πολλά νόστιμα είναι.
– Ψηλά ραχία πράσινα, φιλώ και χαιρετώ σας, μοθοπωρί’ μη θλίφκουστουν, χειμωγκονί’ μη κλαίτε.
– Μοθοπωρί’ αιχτράσματα, χόρας ομόσματα.
– Από μοθοπωρέας κατηβαίνε τα ζα ας σον παρχάριν.
– Τη Αϊ-Δημητρί’ τον μήναν, μη φογάσαι ξάι την πείναν.