Πέθανε ο φιλόσοφος Τσβετάν Τοντόροφ

Ο βουλγαρικής καταγωγής διάσημος γάλλος διανοούμενος Τσβετάν Τόντοροφ είναι γνωστός στον κόσμο σαν γλωσσολόγος, κριτικός της λογοτεχνίας, κουλτουρολόγος, ιστορικός ασχολούμενος με την φιλοσοφική σκέψη. Ανήκει στην ομάδα των διανοούμενων ανθρωπιστών και, μαζί με άλλους γάλλους διανοούμενους καταδίκασε τον πόλεμο σαν μέσο για τη λύση των προβλημάτων στο Αφγανιστάν και, στη συνέχεια, στο Ιράκ. Στο θέμα αυτό έχει αφιερώσει ένα από τα τελευταία βιβλία του, που φέρει τον τίτλο «Ο φόβος των βαρβάρων». Στο βιβλίο του προειδοποιεί ότι ο πανικός που δημιουργεί ο φόβος αυτός οδηγεί τους «πολιτισμένους» να φέρονται σαν βάρβαροι. Ο κουλτουρολόγος Τσβετάν Τόντοροφ θεωρεί απερίσκεπτες και ανούσιες της φράσεις του τύπου «σύγκρουση των πολιτισμών».
«Δεν βλέπω καμιά δικαιολογία για τον πόλεμο και ελπίζω να τελειώσει το συντομότερο δυνατό, λέει ο κ Τόντοροφ. Στις αρχές του είχε ένα σκοπό, ο οποίος σήμερα δημιουργεί αντίθετες από τις αναμενόμενες καταστάσεις και αποτελέσματα. Αντί ο πόλεμος να καταπολεμήσει και εξαλείψει την τρομοκρατία, έχει μετατραπεί σε κύριο λόγο ύπαρξής της. Είμαι σίγουρος ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για «σύγκρουση πολιτισμών» μια και όταν δυο διαφορετική πολιτισμοί συναντιούνται, ως επί το πλείστον γίνονται φίλοι και όχι εχθροί. Από τη συνάντηση των πολιτισμών γεννιούνται παιδιά με εμπλουτισμένο πολιτισμό, γεγονός που στηρίζει ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας. Οι πόλεμοι είναι αποτελέσματα της σύγκρουσης των λαών και σκοπός τους είναι η υπεράσπιση των υλικών και πολιτικών τους συμφερόντων. Κουλτούρα σημαίνει ένωση και όχι αντιπαράθεση ή απομόνωση».Ο Τσβετάν Τόντοροφ είναι «προϊόν» δυο πολιτισμών- του βουλγαρικού και του γαλλικού και γνωρίζει, επίσης, τη ζωή δυο ηπείρων. Η σύζυγός του, η συγγραφέας Νάνσι Χιούστον, είναι από τον Καναδά. Για το λόγο αυτό τον ρωτήσαμε να θεωρεί πραγματικό τον όρο «ευρωπαϊκή ταυτότητα».

«Δεν πιστεύω ότι μπορούμε να μιλάμε για ευρωπαϊκή πολιτιστική ταυτότητα, τουλάχιστον όχι με την πραγματική έννοια του όρου, λέει ο κ Τόντοροφ στη συνέντευξή του στο Ράδιο Βουλγαρία. Πιστεύω ότι οι πολιτιστικές ταυτότητες δεν είναι αυτοαναιρούμενες. Δεν έχουν όλοι οι ευρωπαίοι την ίδια και αυτή πολιτιστική ταυτότητα, μια και διαθέτουν μη ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά, για παράδειγμα από τη Νότια ή Βόρεια Αμερική. Ή και από τον ασιατικό πολιτισμό. Εμείς οι βούλγαροι το γνωρίζουμε πολύ καλά, μια και οι κάτοικοι της Βουλγαρίας, Ελλάδας και Τουρκίας έχουν ορισμένες ιδιομορφίες και ιδιαιτερότητες στη συμπεριφορά τους, οι οποίες είναι χαρακτηριστικές για τους γάλλους, γερμανούς ή ιταλούς. Πιστεύω ότι θα ήταν καλύτερο να μιλάμε για τις κοινές αξίες που μοιράζονται οι ευρωπαίοι. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι, πριν απ’ όλα, μια πολιτική και οικονομική ένωση, την οποία καλό θα ήταν, να μην προσπαθούμε να μετατρέψουμε σε μια «πολιτιστική λέσχη», από την οποία θα αποκλειστούν όλοι οι υπόλοιποι. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός σημαίνει, πριν απ’ όλα, πολιτισμό ειρηνικής συνύπαρξης, πολιτισμό αποδοχής του διαφορετικού. Η ιστορία της ηπείρου μας είναι τέτοια, λόγω των προσμίξεων των λαών και πολιτισμών, που μας υποχρεώνει να θέσουμε σαν πρώτο χαρακτηριστικό του ευρωπαϊκού πολιτισμού την ανεκτικότητα».

Πως αυτοχαρακτηρίζεται ο Τσβετάν Τόντοροφ; Ποια είναι η πολιτιστική του ταυτότητα; Βουλγαρική ή γαλλική; Η απάντησή του είναι απλή: «Έχω και τις δυο πολιτιστικές ταυτότητες, αλλά θα πεθάνω σαν ένας ευτυχισμένος εξόριστος, σαν ένας ευτυχισμένος άνθρωπος χωρίς ρίζες».

«Πέρασα τα πρώτα 24 χρόνια της ζωής μου στη γενέτειρά μου τη Βουλγαρία. Ο άνθρωπος διαμορφώνεται στις δυο πρώτες δεκαετίες της ζωής του, στην περίοδο που τα πάντα αποτυπώνονται στο μυαλό του. αυτά τα πρώτα χρόνια δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε, δεν μπορούμε να αλλάξουμε τις εντυπώσεις που μας έδωσαν, την πρώτη πείρα. Αυτά, σε μεγάλο βαθμό, καθορίζουν τον τρόπο λειτουργίας μας στο υπόλοιπο της ζωής μας. Στη Βουλγαρία δεν είχα καμία επαγγελματική πείρα. Την επαγγελματική μου καριέρα δημιούργησα και ανάπτυξα στη Γαλλία. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν μπορώ να γράψω τα βιβλία μου στη βουλγαρική γλώσσα. Είμαι γάλλος συγγραφέας βουλγαρικής καταγωγής».

Αν και τα βιβλία του κ Τόντοροφ ασχολούνται με σοβαρά φιλοσοφικά θέματα, ο ίδιος δηλώνει ότι είναι ερωτευμένος με τα απλά πράγματα της καθημερινότητας.

«Ο εκθειασμός των καθημερινών συμβάντων είναι ένα θέμα που με απασχολεί από πολύ καιρό, αναγνωρίζει ο συγγραφέας. Δεν βλέπω το λόγο να χωρίζω τον ηρωισμό, από την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων που αγωνίζονται σε καθημερινή βάση αντιμετωπίζοντας τα καθημερινά προβλήματα. Η καθημερινότητα με εμπνέει όσο και ο εξαίρετος ηρωισμός. Πρόκειται για κάτι που πρωτοείδα στα έργα των ολλανδών ζωγράφων του 17ου αιώνα».

Τα παιδιά του, τις σχέσεις, την πείρα της ζωής-χαρούμενη ή θλιβερή, ο Τσβετάν Τόντοροφ τα θεωρεί εξίσου σημαντικό μέρος της ζωής, όσο και τα πολυάριθμα βιβλία που έχει γράψει. «Δεν θα έλεγα ότι όλα αυτά τα πράγματα δημιουργούν την ουσία της ζωής, μια και δεν είμαι σίγουρος ότι τέτοια ουσία υπάρχει, αλλά όλα αυτά είναι σημαντικά στοιχεία που δημιουργούν τη «Γεύση της ζωής», μας λέει ο συγγραφέας.

Στη ερώτηση του Ράδιο Βουλγαρία, σχετικά με το αν η χώρα μας θα καταφέρει να κερδίσει το χρόνο που έχει χάσει, ο κ Τόντοροφ απαντά:

«Δεν υπάρχει τίποτα το οποίο πρέπει να βιαστούμε να επανορθώσουμε ή να φτάσουμε. Πρέπει, απλά, να ζήσουμε καλά και πλέρια τη ζωή μας. Η αίσθηση αυτή, να κερδίσουμε το χαμένο χρόνο, υπάρχει και σε άλλους λαούς. Σε λαούς οι οποίοι πιστεύουν ότι εξαρτούνται από εξωτερικά πολιτιστικά κέντρα. Στην περίπτωση αυτή δεν αναζητούν τις απαντήσεις στο δικό τους παρελθόν, αλλά σε ένα παρόν το οποίο είναι άσχετο απ’ αυτούς. Δεν τίθεται λόγος να κερδίσουμε κάτι, αλλά να κατανοήσουμε το ποιοι είμαστε και να αναπτυχθούμε με το δικό μας ιδιαίτερο τρόπο. πάντα με εξέπλησσε το γεγονός ότι οι βούλγαροι γνωρίζουν όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο. Αυτό είναι αποτέλεσμα ενός κόμπλεξ κατωτερότητας. Είναι απαραίτητο να αποκτήσετε αυτοπεποίθηση και να ακολουθήσετε το δρόμο σας».

Μετάφραση Σταύρος Βανιώτης