Στέλιος Ζαχαρούδης. Eραστής του χρώματος και τοπιογράφος της ανθρώπινης ψυχής / συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Με περιμένει στο σπίτι του στη Θεσσαλονίκη, κάπου στην Καλαμαριά. Στους τοίχους τα έργα του. Τεράστια τελάρα, δυνατά χρώματα, αλλού ευδιάκριτα θέματα, αλλού κυριαρχεί η αφαίρεση. Σπίτι ζωγράφου με, παντού, σε όλα, την προσωπική του σφραγίδα…

 Aργότερα, με  υποδέχονται τα δυο του εργαστήρια. Μπογιές, πινέλα, τεράστιες φιγούρες να σε κοιτάζουν από παντού – η Γαλλίδα γιαγιά του σου επιβάλλεται μέσα από το κάδρο της με τη φινέτσα της, ο Μαρκές υποδηλώνει τη δική του πνευματική παρουσία μέσα από ένα κολάζ-  πλήθος έργων, που αποδεικνύουν έναν καλλιτεχνικό οργασμό… 

 Ο Στέλιος Ζαχαρούδης είναι ένας καλλιτέχνης που αφομοίωσε τα ρεύματα της εποχής του αλλά και τα ερεθίσματα που του έδωσαν τα πολλά ταξίδια του, προχωρώντας σε μια προσωπική  γραφή, όπου κυριαρχεί μια εκθαμβωτική «σπατάλη» του χρώματος, μαζί με μια ψυχογραφική αποτύπωση της ανθρώπινης φιγούρας, αιχμάλωτης ενός σκληρού και αδυσώπητου κόσμου.

Μιλά στη faretra  για το ξεκίνημα της ζωγραφικής του, για τις επιρροές του, για τα αγαπημένα του θέματα, για τη σχέση του με το χρώμα, για το ουσιαστικό χρέος της ζωγραφικής, που είναι  να αφυπνίζει και όχι απλά να διακοσμεί…

(Ο Στέλιος Ζαχαρούδης εκθέτει στη Βέροια, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, από τις 5 μέχρι και τις 19 Νοεμβρίου.)   

Γεννηθήκατε στη Θεσσαλονίκη και κάνατε σπουδές ζωγραφικής, σκηνογραφίας και ενδυματολογίας, στη Σχολή Καλών Τεχνών της Πράγας. Αυτές οι πρώτες σπουδές ήταν καθοριστικές για τη διαμόρφωση του καλλιτεχνικού σας προφίλ;

Ήταν η έναρξη, που ασφαλώς και ήταν καθοριστική. Στη συνέχεια, κάθε μέρα που περνούσε, κάθε χώρα στην οποία βρισκόμουν, κάθε μουσείο που επισκεπτόμουν ήταν και μια καινούργια φόρτιση, μια καινούργια εμπειρία. Σαφώς οι βάσεις τέθηκαν στη Σχολή της Πράγας.

Αργότερα το Μόναχο και η Νέα Υόρκη, όπου μένετε για ένα διάστημα, σας οδηγούν σε αναζήτηση νέων δρόμων. Ποιοι είναι οι δρόμοι αυτοί και πώς εκφράστηκαν στη ζωγραφική σας;

Το Μόναχο με τον Νεοεξπρεσιονισμό, τους «Άγριους»,( οι οποίοι  είχαν έδρα τους το Βερολίνο), μου έδωσε καινούργια ερεθίσματα.

Οι νεοεξπρεσιονιστές ως κυρίαρχα χαρακτηριστικά τους είχαν τις φιγούρες σε τεράστια τελάρα, αλλά και την ελευθερία στην πινελιά και στο χρώμα. Δεν διόρθωναν, άφηναν το έργο να κυλάει αυθόρμητα, χωρίς άλλη παρέμβαση.

Η Νέα Υόρκη, την εποχή που την επισκέφτηκα, αποτελούσε τον πυρήνα της Τέχνης. Ήδη από το ’60 πρωταγωνιστούσε παγκόσμια με το informer, με το ανεικονικό, με τις τεράστιες διαστάσεις, με τις χειρονομιακές δουλειές των καλλιτεχνών.

Ο εκπληκτικός Άντυ Γουόρχωλ , ο Ντε Κούνινγκ, ο Ρόθκο, που ήταν μονοχρωμικός, ο Πόλοκ, με τις πιτσιλιές του και το τυχαίο, ήταν σημαντικοί εκπρόσωποι, και εξαιρετικά ενδιαφέρων ο Ζαρκοζιάν , ο Αρμένιος ζωγράφος που γνώρισα προσωπικά, και με επηρέασε καθοριστικά.

Ο τελευταίος υπήρξε δάσκαλός μου στη Νέα Υόρκη. Στο ατελιέ του διδάχτηκα ένα άλλο είδος Νεοεξπρεσιονισμού. Τα χρώματά του, που άλλοτε ήταν παλ, και άλλοτε έντονα, ανέδιδαν έναν ξεχωριστό λυρισμό. Οι φιγούρες του ήταν πιο συγκεκριμένες αλλά δεν απέφευγαν κι αυτές τις παραμορφώσεις.

Αναφέρεστε συχνά στη γνωριμία σας με το διάσημο γκαλερίστα Αλέξανδρο Ιόλα. Πώς ο συγκεκριμένος άνθρωπος επέδρασε στην πορεία σας;   

Δυστυχώς, δεν πρόλαβα να τον γνωρίσω για πολύ, γιατί ακολούθησαν η αρρώστια και ο θάνατός του. Τον γνώρισα σ’ ένα gala party  που έκανε η Διεθνής ‘Έκθεση Θεσσαλονίκης, στην παγκόσμια Text ilia. Μου τον γνώρισε ο σχεδιαστής μόδας ο Μπραχαμιάν.

Είδε τη δουλειά μου και μου είπε να συνεχίσω με βιωματικά ερεθίσματα, με όχημα την αφαίρεση. Να αφεθώ απολύτως ελεύθερος, χωρίς δεσμεύσεις. Άλλωστε, αν σκεφτούμε ότι φιλοξένησε στις γκαλερί του τα μεγαλύτερα ονόματα, αφού διέθετε γκαλερί και στο εξωτερικό, η γνώμη του ήταν για μένα ιδιαίτερα βαρύνουσα.

Ξεκινάτε από το κάρβουνο και μέσα από τα λάδια προχωρείτε τελευταία σε μικτές τεχνικές και σε κολάζ. Ειδικά το κολάζ το υιοθετείτε πολύ συχνά.  Μπορεί να καθορίσει το προφίλ ενός καλλιτέχνη;

Εξαρτάται από το είδος του κολάζ. Κάνω κολάζ με φθαρτά υλικά, με γάζες, με άμμο, με τσιμέντο, με γύψο, με ξύλα παλιά, ακόμη και σήτες ή σίδερα μπορεί να χρησιμοποιήσω, δημιουργώντας την αίσθηση του ανάγλυφου.

Υπάρχει και το κολάζ, στο οποίο χρησιμοποιώ φωτογραφίες διασήμων προσώπων, όπως για παράδειγμα τη Μαίριλυν, ή  το Μαρκές, γύρω από τις οποίες αφήνω ελεύθερο το χρώμα, δημιουργώντας το ανάλογο «συναισθηματικό περιβάλλον».

Τι σας γοητεύει στο κολάζ;

Είναι η δύναμη που εμπεριέχει ως είδος και με οδηγεί και στη χειρονομιακή ζωγραφική. Οδηγεί στη χειρονομία την αυθαίρετη, την ηθελημένη ή και την τυχαία.

Από την αρχή ακόμα της καριέρας σας η ανθρώπινη μορφή, αλλά και άλλα θέματα που αποδώσατε στη νατουραλιστική σας περίοδο, ( παλιά αυτοκίνητα, καράβια), έχουν το στοιχείο της παραμόρφωσης. Τι επιδιώκετε μ’ αυτήν;

Είναι μια … τρυφερή παραμόρφωση, αν πρόκειται για αντικείμενα ή αστικά τοπία! Αν πρόκειται για πρόσωπα, μπορεί να κρύβεται τρυφερότητα, επικρατεί όμως η νεοεξπρεσιονιστική τάση που σας προανέφερα, η οποία αποδίδει τον ανθρώπινο ψυχισμό μ’ αυτόν τον τρόπο.

Μεταχειρίζομαι δεδομένα της βυζαντινής αγιογραφίας, της μάσκας της βενετσιάνικης, της μάσκας του Βυζαντίου, επιδιώκοντας να αποδώσω σε βάθος την εκφραστικότητα ενός προσώπου. Δε θα με ενδιέφερε η φωτογραφική σχεδόν απεικόνιση ενός προσώπου ή πολύ περισσότερο η εξιδανίκευσή του, που θα κοσμούσε τον τοίχο κάποιου πλουσίου ή το τζάκι του.

Η ζωγραφική σας, που είναι σαφώς ανθρωποκεντρική, διακατέχεται από έντονα συναισθήματα. Πόνος, μοναξιά, αλλά και κάποτε χαρά κατακλύζουν τις μορφές σας. Διεισδύετε σε βάθος στον ανθρώπινο ψυχισμό. Γιατί επιλέξατε αυτόν τον δρόμο;   

Ούτως ή άλλως η αφαίρεση είναι καθρέφτης της πείρας. Όσο περισσότερα έργα δώσεις, όσο πιο πολύ ζωγραφίσεις, τόσο πιο ουσιώδης γίνεσαι. Παύει να σ’ ενδιαφέρει το  «περίβλημα» και αναζητάς τον πυρήνα, που είναι η ανθρώπινη ψυχή. Δε χρειάζονται φλυαρίες.

Στα θέματά σας παρατηρεί κανείς κάποιες εμμονές. Παράδειγμα μια ενότητα αλόγων που ακόμα και σ’ αυτά ανακαλύπτει κανείς έναν υποκρυπτόμενο ψυχισμό, ή η ενότητα της Μαίριλυν, η οποία αποδίδεται ζωγραφικά σε διάφορες εκδοχές. Η « πορτοκαλί Μαίριλυν», η «καφετιά Μαίριλυν», «το χαμόγελο της Μαίριλυν»… Γιατί καταλήγετε σ’ αυτές τις ενότητες;

Θα ξεκινήσω από τη Μαίριλυν, λέγοντας πως με συγκινεί η μορφή της, γιατί, παρόλο που έγινε ένα αστραφτερό σύμβολο, είναι στο βάθος μια τραγική φιγούρα. Στο πρόσωπό της διακρίνει το έμπειρο μάτι την έντονη προσπάθειά της να επιδείξει μια πλαστή ευτυχία, κρύβοντας πίσω από το χαμόγελό της τη μοναξιά του ειδώλου.

Το άλογο πάλι είναι για μένα ένα καθαρά ελληνικό θέμα, που ξεκινάει από τη ζωφόρο του Παρθενώνα, με παράλληλη απόδοσή του από εξαιρετικούς γλύπτες. Το διακρίνει μια μοναδική ζωντάνια και ιδιαίτερη νοημοσύνη. Είναι σύντροφος του ανθρώπου, με μια ξεχωριστή πνευματικότητα, που με συγκινεί.

Στα κολάζ σας ανακαλύπτει κανείς αναφορές στην Αναγέννηση. «Μυστικός Δείπνος» του Ντα Βίντσι, «Σχολή των Αθηνών» του Ραφαήλ… στο έργο σας όμως σαφώς δεν υπάρχει καμιά επίδραση της Αναγέννησης. Ποιοι ζωγράφοι σάς επηρέασαν συνειδητά και ίσως υποσυνείδητα;

Ο Ρέμπραντ και ο Βαν Γκογκ, γιατί είναι και οι δύο πάρα πολύ «θερμοί» ζωγράφοι! Το κυρίαρχο είναι αυτό, το χρώμα!

Στον Ρέμπραντ, πέρα από τα βυσσινιά και τα καφέ του, εντυπωσιακό είναι το σχέδιο στη ζωγραφική του, και οι φωτοσκιάσεις. Και φυσικά η ψυχογράφηση των προσώπων!

Στον Βαν Γκογκ εντυπωσιάζει, πέρα από τα εκρηκτικά του χρώματα, η ελεύθερη πινελιά, κι εδώ πάλι η έντονη διαγραφή του ψυχισμού των προσώπων.

Είστε εραστής του χρώματος και το δουλεύετε με πάθος, είτε όταν χρησιμοποιείτε το πινέλο, τη σπάτουλα, είτε όταν το αφήνετε να ρέει πάνω στο χαρτί, επιδιώκοντας την τελική εντύπωση του κολάζ. Το χρώμα πάντα πρωταγωνιστεί, νικώντας το σχήμα. Τι είναι για σας το χρώμα;

Το χρώμα δεν είναι ο νικητής, είναι ο δημιουργός του σχήματος! Δημιουργεί το σχέδιο, τουλάχιστον στη δική μου ζωγραφική. Αν και υπήρξε περίοδος που ασχολήθηκα έντονα με το κοντράστ ανάμεσα στο άσπρο και το μαύρο, δεν μπορώ να φανταστώ σήμερα τη ζωγραφική μου χωρίς χρώμα. Το χρώμα είναι ο δημιουργός και η ανάσα της ζωγραφικής!

Έχετε κάνει πολλές ατομικές εκθέσεις, απ’ ότι διαπίστωσα, και συμμετείχατε και σε ομαδικές. Μόναχο, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Χανιά, Μύκονο, Χίο, Ξάνθη, Κοζάνη, Αρχαία Ολυμπία… και στις 5 Νοεμβρίου εκθέτετε για ένα δεκαπενθήμερο στη Βέροια, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Πόσο ευανάγνωστο είναι για τους επισκέπτες το έργο σας; Πώς το σχολιάζουν;

Εξαρτάται από τους επισκέπτες. Αν οι επισκέπτες είναι παιδιά με τους δασκάλους τους,  πολλές φορές κάνουν τα παιδιά ερωτήσεις που ξαφνιάζουν και σε καθηλώνουν. «Γιατί χρησιμοποιείς εδώ το κόκκινο και όχι κάποιο άλλο χρώμα;» σε ρωτούν για παράδειγμα. Και δεν είναι πάντα εύκολο, βέβαια, να απαντήσεις. Μου αρέσουν πολύ οι επισκέψεις των παιδιών.

Μια άλλη κατηγορία επισκεπτών είναι οι συλλέκτες, που είναι ενημερωμένοι και επικοινωνούν ευκολότερα με τα έργα, γιατί συνήθως παρακολουθούν τα γεγονότα στη ζωγραφική, και μια τρίτη κατηγορία είναι άνθρωποι που δε γνωρίζουν πολλά γύρω από τα διάφορα ρεύματα, ρωτούν με ενδιαφέρον και φυσικά μου αρέσει να τους βάζω στον κόσμο μου.

Ο καθένας αντιμετωπίζει ένα έργο ανάλογα με την ηλικία του, το γνωστικό του επίπεδο, αλλά και τον ξεχωριστό συναισθηματικό του κόσμο. Θέλω να πιστεύω πως η ζωγραφική μου διαθέτει ποικίλα ερεθίσματα για τον καθένα.

Ένα μεγάλο μέρος της ζωγραφικής σας περιγράφει τα αδιέξοδα του σήμερα, είτε περιέχουν τα έργα σας την ανθρώπινη μορφή, είτε όχι. Ο σκληρός κόσμος του σήμερα είναι παρών στα περισσότερα. Καταγράφοντας αυτήν την πραγματικότητα, τι προσφέρει η ζωγραφική σε σας, τον πομπό, και τι στους δέκτες της;  Μπορεί η Τέχνη να διαμορφώσει ένα καλύτερο αύριο;

Πιστεύω πως ναι, μπορεί. Γιατί η Τέχνη πράγματι είναι και πομπός και δέκτης, είναι μια ευαίσθητη κεραία, είναι δίσκος δορυφόρου, παράγει έντονα ερεθίσματα, αφυπνίζει… Μπορεί κάποιος μέσα από την Τέχνη ν΄ αφουγκραστεί, να δει διαφορετικά τον κόσμο, ν΄ αλλάξει τρόπο σκέψης, τρόπο θεώρησης της ζωής. Γι αυτό ο καλλιτέχνης πρέπει πάντα να έχει κάτι να πει, γιατί, αν δεν έχει, τότε η μοίρα του έργου του είναι απλά η διακόσμηση και τίποτα παραπάνω.