Συναρπαστικό ταξίδι στα μυστικά του Σύμπαντος από τον Ερωτόκριτο Κατσαβουνίδη, Καθηγητή-Ερευνητή του ΜΙΤ, στην πόλη του, τη Βέροια

Δήμητρα Σμυρνή

«Πολλά τα δεινά κ’ ουδέν δεινότερον ανθρώπου πέλει». (Πολλά τα φοβερά και θαυμαστά. Τίποτα περισσότερο απ’ τον άνθρωπο.) Σοφοκλής «Αντιγόνη»

Ποτέ δεν αισθανθήκαμε το βάθος αυτών των στίχων  του Σοφοκλή από το χορικό της «Αντιγόνης» του, όσο το αισθανθήκαμε στη χθεσινή βραδιά, όπου ο Καθηγητής-Ερευνητής του ΜΙΤ της Μασαχουσέτης και συμπολίτης μας, Ερωτόκριτος Κατσαβουνίδης, μας ταξίδεψε στο μαγικό κόσμο του Σύμπαντος, δείχνοντας τη δύναμη του ανθρώπινου μυαλού.

Στη διάλεξή του με τίτλο «Βαρυτικά Κύματα: Μετρώντας το αόρατο», ο Ερωτόκριτος Κατσαβουνίδης μετέφερε, με εκπληκτική επιστημονική γνώση αλλά και συγκινητικό «εφηβικό» ενθουσιασμό, όλο το βάρος και το μέγεθος της μεγαλύτερης επιστημονικής ανακάλυψης των τελευταίων εκατό χρόνων – που πρόσφερε στην Ανθρωπότητα η ομάδα LIGO του MIT, στην οποία ανήκει και ο ίδιος-  την ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων και   την επιβεβαίωση  της θεωρίας του Αϊνστάιν.

Διοργανωτές της διάλεξης το ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΟ ΙΔΕΩΝ – που μας έχει συνηθίσει πλέον σε εκδηλώσεις ποιότητας-  το Εργαστήριο Αστρονομίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ο Σύλλογος Αποφοίτων του ΑΠΘ, η Αλυσίδα Πολιτισμού ΙΑΝΟΣ και συνδιοργανωτής ο Δήμος Βέροιας.

Καλεσμένοι της βραδιάς και συμμετέχοντες στο πάνελ οι καθηγητές Αστρονομίας του ΑΠΘ Σταύρος Αυγολούπης και Γιάννης Σειραδάκης και παρόντες ο Καθηγητής Αστρονομίας Ιωάννης Τσουκαλάς, ο επιστημονικός συνεργάτης της ΝΑΣΑ Θανάσης Οικονόμου και ο Διευθυντής του ΙΑΝΟΥ Νίκος Καρατζάς. Συντονιστής ο δημοσιογράφος και Πρόεδρος του Συλλόγου Αποφοίτων του ΑΠΘ, Παντελής Σαββίδης.

Στον ιδιαίτερο χώρο του ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΟΥ ΙΔΕΩΝ, με πλήθος κόσμου που γέμισε την  αίθουσα, και που αποτελούνταν όχι μόνο από επιστήμονες αλλά και από μη γνώστες, οι οποίοι όμως ήθελαν να γίνουν κοινωνοί μιας τέτοιας ανακάλυψης, η Μάγδα Ναζλίδου που προλόγισε είπε:

«Το να βρίσκεται σήμερα ανάμεσά μας ένας παγκοσμίου φήμης επιστήμονας-ερευνητής δεν είναι ούτε απλό ούτε αυτονόητο. Δεν είναι απλό, γιατί η ζωή του και ο επιστημονικός του κόσμος είναι στην άλλη άκρη του Πλανήτη και η παρουσία του στη Βέροια μόνο αυτονόητη δε μπορεί να χαρακτηριστεί.»

Η βραδιά ξεκίνησε μ’ έναν απρόσμενο για όλους μας αλλά συγκινητικό και δίκαιο φόρο τιμής στη μητέρα του Ερωτόκριτου, από την οποία ζήτησε ο Γιάννης Ναζλίδης να σηκωθεί, για να εισπράξει το θαυμασμό και την αγάπη του κόσμου. Παρατεταμένο το χειροκρότημα γι αυτήν που γεύτηκε τη χαρά να φέρει στον κόσμο έναν τέτοιο μεγάλο επιστήμονα.

Η μουσική της May Roosevelt, της διάσημης συνθέτριας που χρησιμοποιεί τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα στο πρωτότυπο όργανο Theremin, γέμισε το χώρο με  υποβλητικές μελωδίες, που μας οδήγησαν στον κόσμο του Σύμπαντος, ανοίγοντας το πρώτο παράθυρο στην αρμονία και την απεραντοσύνη του.

Ο Ερωτόκριτος Κατσαβουνίδης ξεκίνησε λέγοντας:

«Είναι χαρά και τιμή μου να βρίσκομαι στην πόλη μου, ανάμεσα στους συγγενείς, τους φίλους, τους δασκάλους, τους καθηγητές μου…

Η μουσική που ακούσαμε είναι κι αυτή μια εφαρμογή των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων.»

Μπροστά στην πρώτη του διαφάνεια, με τον Αϊνστάιν να παίζει βιολί δίπλα σε μια γραφιστική σχηματοποίηση ενός βαρυτικού κύματος, ο ομιλητής θύμισε όχι μόνο τη σχέση της Μουσικής με τα Μαθηματικά, αλλά και τη δική του σχέση μαζί της, αφού υπήρξε και ο ίδιος  μαθητής στο πιάνο και στο βιολί, στις τάξεις του Δημοτικού Ωδείου της Βέροιας, όπως αποκάλυψε σε όσους δεν το γνώριζαν ο πρώην, επί είκοσι πέντε χρόνια, Διευθυντής του Ωδείου, Δημήτρης Αθανασιάδης.

Το ταξίδι  στο Σύμπαν και τους νόμους του ξεκίνησε από πολύ παλιά με τον ομιλητή  να αγγίζει πρώτα τον Νεύτωνα και τον γνωστό σε όλους μας Νόμο της Βαρύτητας, για να περάσει στον Αϊνστάιν και τη θεωρία του για το χωροχρόνο. «Ο χωροχρόνος είναι το ‘ύφασμα’, όπου όλα τα γεγονότα του Σύμπαντος συμβαίνουν» είπε, τονίζοντας το μέγεθος της τότε ανακάλυψης, που έκανε το δημιουργό της διάσημο, προσδίδοντάς του πια την αίγλη του μύθου.

«Μπορεί ο Αϊνστάιν να μίλησε για τα Βαρυτικά Κύματα, αμφέβαλλε όμως αν θα μπορούσαν να μετρηθούν. Το ότι μετρήθηκαν ήταν το δώρο για τα γενέθλιά του εκατό χρόνια μετά» συνέχισε ο ομιλητής, δείχνοντας τις προσπάθειες που έγιναν για τη μελέτη  τους το 1960 από τον  Weber, και το 1993 από τους Hulse και Taylor, που διαπίστωσαν ότι υπάρχουν αλλά δεν μπόρεσαν να τα μετρήσουν, παίρνοντας το NOBEL Φυσικής.

«Το να ψάχνεις για Βαρυτικά Κύματα είναι σα να ψάχνεις μια βελόνα στα άχυρα» πρόσθεσε, εντυπωσιάζοντας το κοινό μ’ ένα  παράδειγμα, όπου η ηχογράφηση 19 δευτερολέπτων του θορύβου σε δρόμο της Αθήνας υπέκρυπτε τη μελωδία του «Καπρίτσιου»  του Παγκανίνι, την οποία και απομόνωσε απ’ όλους τους άλλους θορύβους,  επιτρέποντάς μας  να την ακούσουμε καθαρά, κάτι ανάλογο μ’ αυτό που συνέβη με την απομόνωση των βαρυτικών κυμάτων από τους «θορύβους» του Σύμπαντος.

Περνώντας στην πρόσφατη μεγάλη ανακάλυψη της Ομάδας LIGO, με τον ομώνυμο ανιχνευτή της, περιέγραψε τον «πυρετό» που προκάλεσε σ’ όλους τους επιστήμονές της –ατέλειωτη δουλειά 24 ώρες το 24ωρο-  πέρα από την άφατη ικανοποίηση, αλλά και την αγωνία να διαπιστωθεί το συντομότερο και με τη μεγαλύτερη ασφάλεια ότι πρόκειται για θησαυρό και όχι άνθρακες.

Ο ανιχνευτής LIGO, μετρώντας πια και το δεύτερο Βαρυτικό Κύμα μετά το πρώτο, βρήκε τις πηγές τους, επιβεβαιώνοντας τη θεωρία του Αϊνστάιν και οδήγησε με σιγουριά στη διαπίστωση ότι υπάρχουν οι περίφημες «Μαύρες Τρύπες».

«Η ανίχνευση των Βαρυτικών Κυμάτων ήταν μια από τις δυσκολότερες μετρήσεις που έχει πραγματοποιήσει ποτέ η Επιστήμη και η Τεχνολογία» ολοκλήρωσε κλείνοντας ο Ερωτόκριτος Κατσαβουνίδης,  προσθέτοντας μια τελευταία προσωπική πινελιά με τα τελευταία του λόγια.

«Τα δικά μου ‘εκκοκκιστήρια ιδεών,’ αυτά που με διαμόρφωσαν στην Ελλάδα, ήταν το 1^ο Γυμνάσιο της Βέροιας, το 1^ο Λύκειο Βέροιας, το Δημοτικό Ωδείο της πόλης, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου σπούδασα, και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, όπου δίδαξα» κατέληξε, προκαλώντας συναισθήματα συγκίνησης και περηφάνιας σ ’όλους, όσοι υπήρξαν καθηγητές του – όπως η γράφουσα  στα γυμνασιακά του χρόνια-  καθώς τα αντίστοιχα κτήρια προβάλλονταν στην οθόνη.

Μετά από μιάμιση ώρα « πανεπιστημιακού μαθήματος», που έγινε με τον ίδιο ενθουσιασμό, που θα απευθυνόταν ο Καθηγητής του ΜΙΤ στους φοιτητές του –χθες μαντέψαμε και τη σχέση που σίγουρα έχει μαζί τους-  το ατέλειωτο χειροκρότημα που ακολούθησε απέδειξε την εμβέλεια του επιστημονικού αλλά και του προσωπικού του λόγου.

Ο καθηγητής του στο ΑΠΘ, Σταύρος Αυγολούπης, αποκαλύπτοντας πως ο Κατσαβουνίδης ξεχώρισε ήδη από τα πρώτα μαθήματα στο Πανεπιστήμιο, προέβλεψε πως η συγκεκριμένη ανακάλυψη της Ομάδας LIGO δε μπορεί παρά να στεφθεί από το NOBEL Φυσικής του 2016!

«Ενώ καταφέραμε να φωτογραφίσουμε με το τηλεσκόπιο το Σύμπαν στη νηπιακή του ηλικία, στα 380.000 χρόνια του, ακούγοντας τον απόηχο της ‘Μεγάλης έκρηξης’, και πριν προλάβουμε να συνειδητοποιήσουμε τη χαρά μας, ήρθαν τα Βαρυτικά Κύματα, για να μας βοηθήσουν να δούμε το Σύμπαν μέχρι το πρώτο του δευτερόλεπτο. Πάμε μ’ αυτήν ανακάλυψη στην αρχή της δημιουργίας του Σύμπαντος.

Η Βέροια πρέπει να είναι περήφανη, γιατί άκουσε σε παγκόσμια πρώτη τον άνθρωπο που ήταν στην πρώτη γραμμή της ανακάλυψης» πρόσθεσε ο Καθηγητής.

Ο δεύτερος καθηγητής του, Γιάννης Σειραδάκης, παγκόσμια γνωστός για την έρευνά του γύρω από το ‘Μηχανισμό των Αντικυθήρων’, έκλεισε τη δική του παρέμβαση με την επιθυμία και την ευχή να μπορούσε ο Ερωτόκριτος Κατσαβουνίδης να μετακληθεί στο ΑΠΘ και να ηγηθεί του τμήματος της Αστρονομίας.

Η βραδιά ολοκληρώθηκε με συζήτηση γύρω από τις εφαρμογές της ανακάλυψης σε πεδία και άλλων επιστημών και της ζωής, γύρω από την οικονομική διάσταση από την οποία μοιραία συνοδεύονται οι ανακαλύψεις, και γύρω από το πόσο το μέγεθος της συγκεκριμένης ανακάλυψης επηρεάζει καθοριστικά τη Μεταφυσική της Κοσμολογίας.

Μια βραδιά που συνεπήρε όλους, κι εμάς που δεν είμαστε γνώστες της Φυσικής και της Αστρονομίας, και πολύ περισσότερο φυσικά -γιατί αντιλαμβάνονταν τα πραγματικά μεγέθη-  όσους ήταν γνώστες.

Φωτογραφίες: faretra.info

Διαβάστε τη συνέντευξη του Ερωτόκριτου  Κατσαβουνίδη, που έδωσε στη Δήμητρα Σμυρνή για τη Φαρέτρα, εδώ