Τζάκσον Πόλοκ, o “χορευτής” της ζωγραφικής – Ένας πρωτοπόρος της αφηρημένης τέχνης
“Όταν ζωγραφίζω, δεν έχω συναίσθηση του τι κάνω…”
Ζωγράφιζε σα να χορεύει ανεξέλεγκτα πάνω στον καμβά. Ο «καουμπόι» απ’ το Γουαϊόμινγκ έμελε να είναι ο πρώτος αμερικανός ζωγράφος που σφήνωσε την αφεντιά του στο Πάνθεον των μεγάλων (ευρωπαίων κατά βάση), ζωγράφων του 20ου αιώνα, ανοίγοντας το δρόμο για τον Αφαιρετικό Εξπρεσιονισμό που μάγεψε πλήθος καλλιτεχνών στη συνέχεια. Η ζωή του γεμάτη από αλκοόλ, ο θάνατός του κινηματογραφικός. Τι ήταν τελικά αυτή η τέχνη;
Ο Πόλ Τζάκσον Πόλοκ γεννήθηκε στο Κόντι του Ουαϊόμινγκ και ήταν ο νεότερος από τα πέντε παιδιά της Στέλλα Μέι (ΚακΚλούρ) και του Λίροι Πόλοκ.
Ήταν ο «εμπνευστής» του «drip color» της αφηρημένης τέχνης που όπως έλεγε και ο ίδιος δεν ζωγραφίζεις αλλά γίνεσαι μέρος του πίνακα. Ο Πόλοκ ήθελε να είναι µέσα στο έργο, οργανικό τµήµα του. Άπλωνε τους µουσαµάδες στο πάτωµα και µε σκληρά πινέλα, µε σουρωτήρια, µε δοχεία έκανε τις δικές του διαδροµές αφήνοντας το χρώµα σε υγρή µορφή να στά ζει, κινούµενος γύρω και µέσα στο εικαστικό πεδίο σαν χορευτής ενός ρυθµού που σκαρφάλωνε από ψιθυρισµούς σε εκκωφαντικές εξάρσεις συµπλέκοντας την κίνησή του µε µια γραφή που ξεκινούσε περιεσκεµµένη για να καταλήξει αυτόµατη. Η κριτική χαρακτήρισε αυτή τη διαδικασία «ζωγραφική της δράσης» (action painting) αναγνωρίζοντας την οργανική της σχέση µε τον σωµατικό ρυθµό του καλλιτέχνη στο αποτύπωµα της κίνησής του.
Θεωρούνταν μοναχικός, με άστατη προσωπικότητα και κακή φήμη.
Είχε αποβληθεί από το γυμνάσιο Καλών Τεχνών του Λος Άντζελες αλλά και από ένα ακόμη γυμνάσιο το 1928.
Δύο χρόνια αργότερα, το 1930 ακολούθησε τον επίσης καλλιτέχνη αδερφό του Τσάρλς στη Νέα Υόρκη και από το 1938 ως το 1942 δούλευε στο Work Projects Administration, μία φιλόδοξη υπηρεσία που απασχολούσε εκατομμύρια ανέργων για την εκτέλεση δημοσίων έργων, αλλά και έργων παιδείας.
Στην προσπάθειά του να ελέγξει τον αλκοολισμό του έκανε ψυχοθεραπεία από το 1938 ως το 1942.
Τον Οκτώβριο του 1945, παντρεύτηκε την επίσης καλλιτέχνη Λι Κρέσνερ, που επηρέασε βαθιά την καριέρα του.
Για τον Πόλοκ, που δούλεψε για ένα διάστηµα στο πλαίσιο του New Deal, η αστυνόµευση της όρασης που επέβαλλε το παραστατικό θέµα αποτελούσε ανυπόφορο εκφραστικό αδιέξοδο. Οι υπόγειες διαδροµές του θυµικού αλλού τον οδηγούσαν. Η στροφή του στην Αφαίρεση ήταν νοµοτελειακή. Οι ευρωπαϊκές προπολεµικές νησίδες της είχαν οπωσδήποτε έναν ρόλο σηµατωρού, είτε στη γεωµετρική είτε στη λυρική τους εκδοχή, στην περίπτωσή του όµως λειτούργησαν ως αφετηρία.
Σύγχρονοι μελετητές του Πόλοκ έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ενδεχομένως ο σπουδαίος καλλιτέχνης να έπασχε από διπολική διαταραχή.
Τον Ιούλιο του 1943 υπέγραψε συμβόλαιο με τη γκαλερίστα Πέγκυ Γκούγκενχαϊμ, η οποία αργότερα του δάνεισε 2.000 δολάρια για να αγοράσει έναν αχυρώνα στο Σπριγκς στο Ανατολικού Χάμπτον. Ο αχυρώνας σύντομα έγινε το γνωστό σήμερα στούντιο και σπίτι του.
Το 1950, ο νεαρός φωτογράφος Χανς Νάμουθ ήθελε να φωτογραφήσει τον Πόλοκ εν δράσει. Εκείνος τον κάλεσε στο στούντιό του αλλά μόλις ο φωτογράφος έφτασε, ο Πόλοκ ζήτησε συγνώμη λέγοντάς του ότι ο πίνακας είχε τελειώσει.
Το 1956 το περιοδικό «Time» του απέδωσε τον τίτλο «Jack the Dripper» λόγω του εικαστικού στιλ που χρησιμοποιούσε.
Οι ψυχίατροι Ρίτσαρντ Τέιλορ, Μίχολιτς και Τζόνας μελέτησαν το έργο του Πόλοκ και ανέφεραν ότι αρκετοί από τους πίνακες βασίζονται σε μαθηματικές πράξεις. Ο Πόλοκ άρχισε να δημιουργεί φράκταλ εικόνες το 1943. Οι πρώτοι πίνακες του έχουν φράκταλ διάσταση ίση περίπου με 1,45 όπως και τα Νορβηγικά φιόρδ. Καθώς όμως βελτίωνε την τεχνική του, η φράκταλ διάσταση των έργων του αυξανόταν με αργό ρυθμό , κάτι που αντικατόπτριζε το γεγονός ότι οι πίνακες του γίνονταν όλο και πιο πολύπλοκοι. Ο Πόλοκ χρειάστηκε 6 μήνες για να ολοκληρώσει έναν από τους τελευταίους πίνακες του γνωστό ως «blue poles» με φράκταλ διάσταση 1,72.
Οι πιο διάσημοι πίνακές του φιλοτεχνήθηκαν κατά την γνωστή «drip period» μεταξύ 1947 και 1950.
Ο Τζάκσον Πόλοκ ολοκλήρωσε αρκετές «θορυβώδεις» συνθέσεις με την τεχνική του σταξίματος πάνω σε τεράστιους καμβάδες. Ο ίδιος αισθανόταν ότι δημιουργούσε πίνακες «απόλυτης αρμονίας», ενώ οι επικριτές του χαρακτήριζαν, με μια δόση ποιητικής ειρωνείας τα έργα του, «τυχαίες, ανοργάνωτες εκρήξεις ενέργειας».
Η φήμη του εκτοξεύτηκε μετά από την 8η Αυγούστου του 1949, οπότε το περιοδικό Life κυκλοφόρησε 4σέλιδο αφιέρωμα με το ερώτημα «Είναι αυτός ο μεγαλύτερος εν ζωή ζωγράφος των ΗΠΑ;» Τότε ο Πόλοκ εγκατέλειψε απότομα το γνώριμο μέχρι τότε στιλ του.
Η γυναίκα του είχε πει ότι «παλαιότερα χρησιμοποιούσε συμβατικούς τίτλους στα έργα του, αλλά τώρα χρησιμοποιεί απλά αριθμούς. Οι αριθμοί είναι ουδέτεροι. Κάνουν τους ανθρώπους να κοιτάζουν μία εικόνα για αυτό που είναι, (δηλαδή) ένας καθαρός πίνακας ζωγραφικής».
Το 1955 φιλοτέχνησε του δύο τελευταίους πίνακές του «Scent» και «Search».
Στις 11 Αυγούστου του 1956, στις 10 και 15 το βράδυ ο Τζάκσον Πόλοκ πέθανε σε αυτοκινητιστικό ατύχημα που προκάλεσε ο ίδιος βρισκόμενος υπό την επήρεια αλκοόλ. Μία από τους επιβάτες, η Έντιθ Μέτζερ σκοτώθηκε επίσης στο ατύχημα, το οποίο συνέβη πολύ κοντά στο σπίτι του Πόλοκ. Η άλλη επιβάτης, η καλλιτέχνης και ερωμένη του Πόλοκ, Ρουθ Κλίγκμαν, επέζησε.
Σχεδόν 60 χρόνια μετά το θάνατό του, ο πρωτοπόρος ζωγράφος διχάζει καθώς εμφανίστηκε πίνακας – ερωτική αφιέρωση στην ερωμένη του, για τον οποίο οι ειδικοί δεν μπορούν να πουν με σιγουριά ότι ανήκει στον Πόλοκ. Δεν είναι η πρώτη φορά που πίνακας του διχάζει. Η Τέρι Χόρτον, μια αμόρφωτη 73χρονη συνταξιούχος οδηγός νταλίκας, αγοράζει ένα πίνακα από ένα μαγαζί με φθηνά αντικείμενα. Ο ζωγράφος τού πίνακα είναι ο αινιγματικός Τζάκσον Πόλοκ γεγονός που κάνει τον πίνακα ανεκτίμητο… Το 2006 μάλιστα κυκλοφόρησε ντοκιμαντέρ με τον τίτλο «Who the *$&% is Jackson Pollock» για την υπόθεσή της.
Το 1960, ο βιρτουόζος της τζαζ Ορνέτ Κόουλμαν χρησιμοποίησε έργο του Πόλοκ για εξώφυλλο στο δίσκο του «Free Jazz: A Collective Improvisation».
Οι βρετανοί indie μουσικοί «The Stone Roses» επηρεασμένοι από τον Πόλοκ έχουν κάνει εξώφυλλα με κολάζ από έργα του.
Στις αρχές του 1990 τρεις διαφορετικές παραγωγές ασχολήθηκαν με τη ζωή του Πόλοκ. Στην πρώτη, η Μπάρμπαρα Στρέιζαντ θα υποδυόταν την σύζυγο του Πόλοκ και ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο τον διάσημο ζωγράφο (εξάλλου οι γονείς του Ντε Νίρο ήταν στενοί φίλοι με τον Πόλοκ και την Κρέσνερ).
Η δεύτερη παραγωγή βασισμένη στο Love Affair (1974), τις αναμνήσεις δηλαδή της ερωμένης του, επρόκειτο να σκηνοθετηθεί από τον Χάρολντ Μπέκερ με τον Αλ Πατσίνο στο ρόλο του Πόλοκ.
Το 2000 ο Εντ Χάρις σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε στην ταινία «Pollock», κερδίζοντας μία υποψηφιότητα για Όσκαρ Α΄ ανδρικού ρόλου. Η συμπρωταγωνίστριά του Μάσρα Γκέι Χάρντεν υποδύθηκε τη Λι Κράσνερ, ρόλος που της χάρισε το Όσκαρ Β΄ γυναικείου ρόλου. Ο Εντ Χάρις χρειάστηκε να πάρει περίπου 15 κιλά για να υποδυθεί τις τελευταίες σκηνές όπου ο Πόλοκ ήταν αλκοολικός.
Η δουλειά του Πόλοκ έχει αμφισβητηθεί από πολλούς. Η κυριακάτικη βρετανική εφημερίδα μάλιστα «Reynold’s News» το 1959 κυκλοφόρησε με πρωτοσέλιδο «Αυτό δεν είναι τέχνη, είναι ένα κακόγουστο αστείο».
Το φθινόπωρο του 2006, ένας πίνακας του διασήμου ζωγράφου του 20ου αιώνα Τζάκσον Πόλοκ πουλήθηκε έναντι του υψηλότερου ποσού που είχε πληρωθεί ποτέ για έργο ζωγραφικής. Σύμφωνα με τον ιστότοπο artnet, ο Μεξικανός κροίσος Νταβιντ Μαρτινες, πλήρωσε 140 εκατομμύρια δολάρια για τον πίνακα, ο οποίος είχε την ονομασία Αριθμός 5, 1948. Ο πίνακας είχε δημιουργηθεί με τη χαρακτηριστική τεχνική του Πόλοκ, ο οποίος «πιτσίλαγε» μπογιά στο καμβά. Οι κριτικοί τέχνης σοκαριστήκαν από το ιλιγγιώδες ποσό που δόθηκε στο έργο, ενώ πολλοί ήταν εκείνοι που δήλωσαν ειρωνικά: «ο καθένας θα μπορούσε να φτιάξει κάτι τέτοιο!». Φαινομενικά ο καθένας θα μπορούσε να παίξει με τις μπογιές έχοντας την ελπίδα να γίνει κάποια στιγμή εκατομμυριούχος. Όμως τα μαθηματικά αποκάλυψαν ότι ο Πόλοκ έκανε στην πραγματικότητα κάτι πιο πολύ εκλεπτυσμένο απ’ ό,τι πίστευαν οι περισσότεροι. Το 1999, μια ομάδα μαθηματικών με επικεφαλής τον Ριτσαρντ Τειλορ του πανεπιστήμιου του Όρεγκον, ανέλυσε τους πίνακες του Πόλοκ και ανακάλυψε ότι η τεχνική πιτσιλίσματος που χρησιμοποιούσε δημιουργεί στην πραγματικότητα ένα από τα φράκταλ σχήματα που απαντώνται κατά κόρον στη φύση. Τα μεγεθυμένα έργα του μοιάζουν πάρα πολύ με το έργο στο σύνολο του (αυτοομοιότητα) και φαίνεται να διαθέτουν την χαρακτηριστική άπειρη πολυπλοκότητα των φράκταλ. Μάλιστα στα έργα του μπορεί να εφαρμοστεί και η ιδέα της φράκταλ διάστασης ώστε να αναλυθεί με ποιο τρόπο ανέπτυξε ο Πόλοκ την τεχνική του.
Η ιστοσελίδα JacksonPollock.org μάς δίνει την ευκαιρία να «κλέψουμε» την τεχνική του διάσημου ζωγράφου. Αντικαθιστούμε το πινέλο με το «ποντίκι» μας, τον καμβά με την οθόνη και στη συνέχεια ζωγραφίζουμε ξέφρενα τους διάσημους «πιτσιλωτούς» πίνακες του αμερικανού πρωτοπόρου Τζάκσον Πόλοκ. Ούτε πτυχία Καλών Τεχνών, ούτε ώρες εξάσκησης στη ζωγραφική, ούτε τίποτα κοπιαστικό… Ένας έλληνας το σκέφτηκε. Συγκεκριμένα ο εικαστικός Μίλτος Μανέτας, του οποίου πάντα του άρεσε να πειραματίζεται με την τεχνολογία και τα νέα μέσα. Συγκεκριμένα, η ιστοσελίδα του JacksonPollock.org είναι πολύ δημοφιλής –μόνο το περιοδικό Time την ψήφισε ως μία από τις 50 πιο «cool» ιστοσελίδες όλου του κόσμου–, ενώ η εφημερίδα Guardian έφτασε στο σημείο να τον ονομάσει ως ο «Ελ Γκρέκο των ηλεκτρονικών παιχνιδιών». Μπορείτε λοιπόν να δοκιμάσετε ελεύθερα την τύχη σας στη ζωγραφική μέσα από το διαδίκτυο, αλλά προσοχή στις διαθέσεις σας.
