Ε.Μ.Ι.Π.Η: Ολοκληρώθηκε η Ε’ Εβδομάδα Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού 2015 (φώτο – βίντεο – περιλήψεις)

Η Ε’ Εβδομάδα περιελάμβανε δύο εκδηλώσεις παρουσίασης βιβλίων και, φυσικά, την Ε’ Ημερίδα Τοπικής Ιστορίας «Μιλάμε για τη Βέροια του 20ου αιώνα (1950-1975) Από τον Εμφύλιο στη Χούντα».

Το απόγευμα της Τετάρτης 30 Σεπτεμβρίου 2015, έγινε η παρουσίαση της νέας έκδοσης της Ε.Μ.Ι.Π.Η., του βιβλίου του Δ. Βύζα “Τσόρνοβο – Φυτειά Ημαθίας”, στο Αρχοντικό Σαράφογλου.

Το απόγευμα της Παρασκευής 2 Οκτωβρίου 2015 ξεκίνησε η Ε’ Επιστημονική Ημερίδα Τοπικής Ιστορίας «Μιλάμε για τη Βέροια του 20ου αιώνα (1950-1975) Από τον Εμφύλιο στη Χούντα», στο Χώρο Τεχνών Βέροιας (2ος όροφος).

Στη εναρκτήρια συνεδρίαση, ανέπτυξε ομιλία σχετικά με την υπό εξέταση περίοδο ο ομ. Καθηγητής του ΕΚΠΑ, Ηλίας Νικολακόπουλος, ενώ στη συνέχεια παρουσιάστηκαν οπτικοακουστικά ντοκουμέντα της περιόδου, σχετικά με τη Βέροια, από τις Μαρία Χειμωνοπούλου, Ολυμπία Μπέτσα και Αναστασία Ταναμπάση.

Το πρωί του Σαββάτου 3 Οκτωβρίου 2015, συνεχίστηκε η Ημερίδα, η οποία ολοκληρώθηκε το μεσημέρι της ίδιας ημέρας.

Κατά τη διάρκεια της Ημερίδας, παρουσιάστηκαν οι παρακάτω εισηγήσεις:

– Ευγενία Καβαλάρη (Φιλόλογος) – Οι εκλογές του 1958 στην Ημαθία.

– Αλέκος Χατζηκώστας (Δημοσιογράφος – Συγγραφέας) – Η Ε.Δ.Α. στην Αξιωματική Αντιπολίτευση. Οι διώξεις των Αριστερών συνεχίζονται.

– Δημήτρης Καρασάββας (Ερευνητής) – 1961-1965: Η κοινοβουλευτική περιπέτεια και ο Ιωάννης Παπαδάκης – Στάικος.

– Εμμανουήλ Ξυνάδας (Δρ. Εκκλ. Ιστορίας) – Οι εκλογές “της βίας και της νοθείας” στη Βέροια.

– Μαρία Χειμωνοπούλου (Δρ. Αρχαιολογίας) – Η προστασία των μνημείων της Βέροιας στις δεκαετίες ’50 και ’60 μέχρι και την Μεταπολίτευση.

– Ολυμπία Μπέτσα (Φιλόλογος) – Εμπιστευτική αλληλογραφία νοσοκομείου Βέροιας κατά την περίοδο 1957 – 1974.

– π. Αθανάσιος Βουδούρης (Υπ. Δρ. Ιστορίας) – “Αἱ αἰρέσεις καί αἱ θρησκευτικαί δοξασίαι, ἔστω καί βλακώδεις, καταπολεμούνται διά τῆς διδαχῆς καί διαφωτίσεως”: Χούντα, Ορθόδοξη Εκκλησία και Μάρτυρες του Ιεχωβά, στη Βέροια της επταετούς Δικτατορίας.

Τέλος, το απόγευμα του Σαββάτου 3 Οκτωβρίου 2015, η Ε’ Εβδομάδα Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού 2015 ολοκληρώθηκε με την εκδήλωση «Μια άλλη όψη της Εκκλησίας στη Χούντα». Η εκδήλωση έγινε με αφορμή το βιβλίο της θεολόγου – συγγραφέως,  Φωτεινής Οικονόμου «π. Γεώργιος Πυρουνάκης.

Για το θέμα, την προσωπικότητα του μακαριστού π. Γεωργίου Πυρουνάκη και την γενικότερη περίοδο, μίλησε ο υπ. δρ. Ιστορίας π. Αθανάσιος Γ. Βουδούρης, μέλος Δ.Σ. της Ε.Μ.Ι.Π.Η. και η θεολόγος – συγγραφέας του βιβλίου, Φωτεινή Οικονόμου.

Ακολούθησε ανοιχτή συζήτηση και, ακολούθως, κηρύχθηκε η λήξη της Ε’ Εβδομάδας Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού, ανανεώνοντας το ραντεβού για του χρόνου, οπότε και θα εξεταστεί η περίοδος από το 1974 έως το 2000.

 Εκδήλωση “Μια άλλη όψη της Εκκλησίας στη Χούντα” (+βίντεο)

Οι εκλογές του 1958 προκάλεσαν «σεισμό» στα πολιτικά πράγματα του τόπου μας, εκείνη την περίοδο λόγω της ανάδειξης της ΕΔΑ ως αξιωματικής αντιπολίτευσης, ενώ τα σχετικά με την εκλογική αυτή μάχη αποτελέσματα, αποτελούν ακόμη και σήμερα αντικείμενο συζήτησης. Ο νομός Ημαθίας δεν έμεινε έξω από τις διαδικασίες αυτές. Η εκλογική μάχη ήταν σκληρή και το εκλογικό αποτέλεσμα στην ίδια κατεύθυνση με το πανελλαδικό. Το ιδιαίτερο όμως χαρακτηριστικό ήταν ότι για πρώτη φορά η Αριστερά (που εκφραζόταν τότε με «νόμιμο» τρόπο από την ΕΔΑ) εκλέγει βουλευτή στο νομό. Να θυμίσουμε ότι μόλις το 1996 έχουμε για πρώτη φορά εκλογή βουλευτή από το χώρο του ΚΚΕ.

Με τη σχετική εισήγηση επιδιώκεται να παρουσιαστεί η ταραγμένη αυτή περίοδος της νεότερης ιστορίας του τόπου μας, επικεντρωμένη στην εκλογική μάχη και στα αποτελέσματα της, στενά δεμένη πάντα με την γενικότερη πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα.

Θα παρουσιαστούν σ’ αυτή το πολιτικό κλίμα, οι κοινωνική κατάσταση, τα εκλογικά αποτελέσματα σε τοπικό επίπεδο, όσο και πλευρές της προεκλογικής περιόδου, αλλά και οι εκτιμήσεις των κομμάτων γι’ αυτές μετεκλογικά. Αξιοποιούνται για το σκοπό αυτό αρχειακό υλικό προερχόμενο από τον τοπικό Τύπο, υλικά των ΓΑΚ Ν. Ημαθίας, από ιδιωτικές συλλογές αλλά και σχετική βιβλιογραφία.

Οι εκλογές του Μάη του 1958 αναδεικνύουν για πρώτη φορά στα χρονικά την ΕΔΑ ως αξιωματική αντιπολίτευση. Η τεράστια εκλογική επιτυχία της ΕΔΑ, όπως ήταν φυσικό προκάλεσε έντονο προβληματισμό στις κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που αποτελούσαν το «κατεστημένο» στη χώρα μας, αλλά και του «ξένου παράγοντα» (ΗΠΑ). Έτσι, την επομένη των εκλογών συγκροτήθηκαν μια σειρά μηχανισμοί αντιμετώπισης του λεγόμενου κομμουνιστικού κινδύνου που, για τους κρατούντες, συνιστούσε η ΕΔΑ και λίγο αργότερα δεν άργησε να ανθίσει το λεγόμενο παρακράτος, η σκοτεινή δηλαδή δραστηριότητα των κρατικών μηχανισμών, που δημιουργούσαν και συντηρούσαν πλήθος ολιγάριθμων αντικομουνιστικών οργανώσεων από ακροδεξιά, φασιστικά και κακοποιά στοιχεία, με στόχο την τρομοκράτηση των κομμουνιστών, των αριστερών και προοδευτικών πολιτών.

Στην εισήγηση θα παρουσιαστούν πλευρές των ποικιλόμορφων διώξεων αυτών σε τοπικό επίπεδο σε στενή σχέση πάντα με το όλο πολιτικό-κοινωνικό κλίμα της εποχής.

Αξιοποιούνται για το σκοπό αυτό αρχειακό υλικό προερχόμενο από τον τοπικό Τύπο, υλικά των ΓΑΚ Ν. Ημαθίας, ντοκουμέντα από ιδιωτικές συλλογές αλλά και σχετική βιβλιογραφία.

Η δεκαετία του 1960, ιδιαίτερα το πρώτο μισό της (1961-1965), σημαδεύτηκε από μία πρωτόγνωρη κοινοβουλευτική κρίση, που σφράγισε τη μεταπολεμική ιστορία μας. Στο διάστημα αυτό δημιουργείται το Δημοκρατικό Κέντρο, πραγματοποιούνται οι Εκλογές του 1961, που αμφισβητούνται από την Ε.Κ., ακολουθεί η κήρυξη του «Ανένδοτου» με τη συνακόλουθη πολιτική αναταραχή, νέες Εκλογές το 1963 και ακολούθως το 1964, με τον εκλογικό θρίαμβο της Ε.Κ., για να ακολουθήσει η κρίση των «Ιουλιανών» με την Αποστασία, που θα αποδημήσει το εγχώριο πολιτικό σύστημα.

Ο Ιωάννης Παπαδάκης-Στάϊκος, σημαίνουσα πολιτική προσωπικότητα του φιλελεύθερου χώρου, όχι μόνο για την Βέροια και την Ημαθία, πρωτοστατεί στις προσπάθειες για την δημιουργία του Δημοκρατικού Κέντρου, συμμετέχει στις εκλογές, διατυπώνει τις απόψεις του για τα τεκταινόμενα και παίρνει θέση. Η μαρτυρία του, 50 Χρόνια μετά, έχει σημαντική αξία, θυμίζοντας τόσο την κρισιμότητα των γεγονότων, όσο και την αγωνία ενός πολιτικού να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της εκλογικής του περιφέρειας, μέσα σε μία ατμόσφαιρα αβεβαιότητας και φανατισμού.

Οι εκλογές του Φθινοπώρου του 1961 έμειναν γνωστές ως οι εκλογές «της βίας και της νοθείας» λόγω των διαφόρων μεθόδων βίας που χρησιμοποιήθηκαν από τα όργανα ασφαλείας του Κράτους καθώς και από άλλους παρακρατικούς σχηματισμούς, αλλά και των μεθόδων νοθείας που ακολουθήθηκαν για την αλλοίωση του εκλογικού αποτελέσματος, κυρίως στα αστικά κέντρα. Μέσα σε ένα εξαιρετικά ρευστό πολιτικό κλίμα με κύρια χαρακτηριστικά τις πολιτικές αναταραχές, τους διαξιφισμούς μεταξύ των κομμάτων εξουσίας, αλλά και την εμπλοκή του στρατού καθώς και άλλων ξένων μυστικών υπηρεσιών στην τρέχουσα πολιτική ζωή της χώρας, οι Έλληνες πολίτες κλήθηκαν να ψηφήσουν την Κυβέρνηση, η οποία θα οδηγήσει τη χώρα με ασφάλεια προς το μέλλον.

Κύριοι αντίπαλοι αναδεικνύονται η Ε.Ρ.Ε. του Κωνσταντίνου Καραμανλή και η Ένωση Κέντρου με αρχηγό τον Γεώργιο Παπανδρέου, η οποία μόλις είχε σχηματιστεί. Η πάλη εναντίον του Κομμουνισμού και η μείωση των ποσοστών της Ε.Δ.Α., με αφορμή την ανάδειξή της στη θέση της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης στις εκλογές του 1958, αναδεικνύεται στο ύψιστο διακύβευμα της συγκεκριμένης εκλογικής αναμέτρησης, σε σημείο που ο ίδιος ο αρχηγός της Ε.Ρ.Ε. να καλεί τους ψηφοφόρους να ψηφίσουν την Ε.Κ., αν δεν επιθυμούν να στηρίξουν την Ε.Ρ.Ε., αμφισβητώντας ταυτόχρονα την δυνατότητα της να δώσει βιώσιμη Κυβέρνηση στον τόπο.

Σε τοπικό επίπεδο η προεκλογική περίοδος χαρακτηρίζεται από έντονες εσωκομματικές ζυμώσεις, τόσο στο χώρο της Ε.Ρ.Ε., όσο και στο χώρο της Ε.Κ. Πολιτικοί αντίπαλοι αλληλοκατηγορούνται μέσω προκηρύξεων, αλλά και δημοσιευμάτων στα φύλλα των τοπικών εφημερίδων, οι οποίες, χωρίς υπερβολή, αναδεικνύονται σε όργανα υποστήριξης της μιας ή της άλλης παράταξης, του ενός ή του άλλου υποψηφίου. Ψηφοφόροι που ανήκουν στο χώρο της παλαιάς Ε.Δ.Α. και του Αγροτικού Κόμματος, που συνασπίστηκαν στον ενιαίο σχήμα του Π.Α.Μ.Ε.,  γίνονται αποδέκτες κρουσμάτων βίας, τα οποία λίγο πριν τις εκλογές επεκτείνονται και προς τους ψηφοφόρους της Ε.Κ. Καραμανλής και Παπανδρέου επισκέπτονται την πρωτεύουσα της Ημαθίας, τη Βέροια, για να εκθέσουν το κυβερνητικό τους πρόγραμμα, ενώ ο Καραμανλής έρχεται αντιμέτωπος με έντονα διαμαρτυρόμενους διαδηλωτές και οι σκηνές που εκτυλίσσονται θυμίζουν έντονα την εποχή του Μεσοπολέμου, καθώς ψηφοφόροι ποντιακής καταγωγής διαμαρτύρονται κατά την άφιξή του στην πόλη, για την μη συμπερίληψη του ποντιακής καταγωγής υποψηφίου της Ε.Ρ.Ε., Παναγιωτίδη, στα ψηφοδέλτια του κόμματος. Τελικά, τα αποτελέσματα θα αποδείξουν ότι οι ψηφοφόροι της Ημαθίας, επιδεικνύοντας ισχυρό πολιτικό χαρακτήρα, δεν επηρεάστηκαν ιδιαίτερα από τα κρούσματα βίας και τραμπουκισμού των σωμάτων ασφαλείας του παρακράτους, που έλαβαν χώρα στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου.

Η παρούσα εισήγηση επιχειρεί να παρουσιάσει το πολιτικό κλίμα της περιόδου που προηγήθηκε των εκλογών της 29ης Οκτωβρίου 1961 στην Ημαθία, με επίκεντρο την πρωτεύουσα του νομού, τη Βέροια. Επίσης, επιχειρεί να δείξει τις δυνάμεις και τα γεγονότα που συνέβαλαν με οποιοδήποτε τρόπο στο τελικό αποτέλεσμα της εκλογικής αναμέτρησης. Προς το σκοπό αυτό, θα χρησιμοποιηθεί ο τοπικός Τύπος, ο οποίος συνέβαλε ιδιαίτερα στην προβολή των κομμάτων και των υποψηφίων, τα δικαστικά αρχεία του πρωτοδικείου Βέροιας, στα οποία έγιναν καταγγελίες για περιστατικά βίας, καθώς επίσης και η βιβλιογραφία στην οποία περιλαμβάνονται έργα των πρωταγωνιστών και λοιπών τοπικών συγγραφέων.

Η πρώτη συστηματική προσπάθεια προστασίας του μνημειακού πλούτου της Βέροιας, αν εξαιρέσει κανείς 12 βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία και το τέμενος Ορτά τζαμί που κηρύχθηκαν αντίστοιχα ως ιστορικά διατηρητέα το 1924 και 1938, ξεκινά τη δεκαετία του 1960, καθώς ο οχυρωματικός περίβολος της πόλης της Βέροιας χαρακτηρίσθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο  με δύο υπουργικές αποφάσεις των ετών 1961  και 1969, ενώ όλα σχεδόν τα μνημεία της πόλης τέθηκαν υπό την προστασία του αρχαιολογικού νόμου  με τις αποφάσεις των ετών 1962 και 1965.

Παράλληλα με τις κηρύξεις ξεκινούν και οι πρώτες αναστηλωτικές επεμβάσεις που εξελίχθηκαν σε συστηματική διαδικασία προστασίας του κτιριακού κελύφους και του ζωγραφικού διακόσμου των βυζαντινών και μεταβυζαντινών εκκλησιών της Βέροιας.

Μία δεκαετία νωρίτερα οι καταγραφές και αποτυπώσεις του καθηγητή Μουτσόπουλου διασώζουν πια αξιόλογα σύνολα που δεν υφίστανται πλέον, όπως τα σπίτια των οδών Μεγάλου Αλεξάνδρου, Εδέσσης, Ιπποκράτους, Προφήτη Ηλία, Αγίου Δημητρίου και Μητροπόλεως.

Στην χρονική περίοδο των δεκαετιών ’50 και ’60 μέχρι και την μεταπολίτευση οι τύχες της αρχιτεκτονικής και ζωγραφικής πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους. Η ανακοίνωση προσφέρει μία πρώτη απόπειρα καταγραφής τους.

Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι να διεισδύσει στην εμπιστευτική αλληλογραφία του κρατικού νοσοκομείου Βέροιας με απώτερο σκοπό να αναδείξει τα κυριότερα θέματα που έχρηζαν προσοχή κατά την προς εξέταση περίοδο: δηλώσεις νομιμοφροσύνης, συμβούλια και πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων, αναστολές επιστράτευσης, εορτασμοί, σημαιοστολισμοί, πειθαρχικά ζητήματα κ.α. είναι τα έγγραφα που απαντώνται στο συγκεκριμένο φάκελο. Τα κοινωνικά φρονήματα, όμως, είναι το θέμα που κυριαρχεί, καθώς ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για διορισμό στο Δημόσιο, μετά την ψήφιση του νόμου 516 του 1948 (κυβέρνηση Σοφούλη), ενώ η ύπαρξη τους θεσμοθετήθηκε από το Μεταξά το 1938. Θα εξεταστεί ο τρόπος που γνωμοδοτούσαν τα σχετικά συμβούλια, καθώς και οι μεμονωμένες περιπτώσεις που υπάλληλοι του κρατικού ιδρύματος έχασαν τη θέση τους, είτε επειδή δεν αποδεικνύονταν τα υγιή κοινωνικά φρονήματα τους, είτε για άλλο λόγο.

Το χουντικό καθεστώς της επταετίας 1967 – 1974 επιχείρησε, σε μεγάλο βαθμό, να εδραιώσει την πολιτική του υπόσταση μέσα από την προώθηση και εφαρμογή μίας σειράς διαδικασιών κατασκευής «εσωτερικών εχθρών» του Έθνους και των ελληνικών παραδόσεων, οι οποίοι θα αποτελούσαν το δεκανίκι της πολιτικής και ηθικής νομιμοποίησης των απολυταρχικών του μεθόδων και τακτικών. Στο πλαίσιο αυτό, επιδιώχθηκε η καλλιέργεια της πολιτικής νοοτροπίας ενός κονσερβοποιημένου πατριωτισμού, ο οποίος έθετε ως σκοπό τη διατήρηση των εθνοκεντρικών παραδόσεων του Ελληνισμού, μέσα από το πρίσμα μίας κιτς στρατοκρατικής οπτικής και αισθητικής.

Ωστόσο, ο «Άλλος», δηλαδή ο κατασκευασμένος εχθρός του χουντικού καθεστώτος, δεν εντοπιζόταν απλά και μόνο σε μία σειρά ιδεολογικοπολιτικών παραγόντων, περιοριζόμενος για παράδειγμα στη δίωξη των πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος, κυρίως των κομμουνιστών, αλλά φαίνεται ότι προεκτεινόταν προς κάθε αντιστρατευόμενο πολίτη προς το επινοημένο χουντικό «ιδεώδες», το οποίο εδραζόταν στο τρίπτυχο «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια». Κατά συνέπεια, οι μη ορθόδοξες θρησκευτικές ομάδες της ελληνικής επικράτειας, τα μέλη των οποίων χαρακτηρίζονταν ετεροπροσδιοριστικά ως Αιρετικοί, αποτέλεσαν έναν από τους βασικούς «εχθρούς» του καθεστώτος, το οποίο εφάρμοσε μία σειρά από μέτρα που αποσκοπούσαν στον περιορισμό της δράσης τους, με απώτερο στόχο τη σταδιακή εξάλειψή τους. Κυρίως, μάλιστα, οι ονομαζόμενοι Μάρτυρες του Ιεχωβά, φαίνεται ότι αποτέλεσαν την κατεξοχήν θρησκευτική ομάδα που βρέθηκε στο στόχαστρο της Χούντας, ως μία ομάδα που θεωρήθηκε ότι αποσκοπούσε να αλλοιώσει τα κυρίαρχα θρησκευτικά και εθνικά αισθήματα του ελληνικού πληθυσμού.

Στην επικείμενη ανακοίνωση θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε πτυχές της δράσης και της συνεργασίας του χουντικού καθεστώτος με την μητρόπολη Βεροίας και Ναούσης και τις τοπικές «πολιτικές αρχές» του Ν. Ημαθίας, μέσα από την εξέταση και παρουσίαση μίας σειράς ανέκδοτων – απόρρητων εγγράφων και πληροφοριών της εποχής. Ως βασικό ερευνητικό διακύβευμα της ερευνητικής μας εστίασης τίθεται η προσπάθεια για διερεύνηση και αποκωδικοποίηση των αλληλένδετων και αλληλεπιδρόμενων σχέσεων και συμφερόντων του χουντικού καθεστώτος με την τοπική ορθόδοξη μητρόπολη, με σκοπό την «καταπολέμηση» της δράσης των Μαρτύρων του Ιεχωβά στη Βέροια και την ευρύτερη περιοχή του Ν. Ημαθίας.