Η φωτογραφία καθρέφτης της μνήμης και φύλακας της αλήθειας

Δήμητρα Σμυρνή

Ακούγοντας τον Βρετανό Paul Proctor,(επιστήμονα με πολλαπλή εμπειρία στην εκπαίδευση πάνω στο αντικείμενο της φωτογραφίας, σε τριτοβάθμια ιδρύματα του Ηνωμένου Βασιλείου), να μιλά για τη φωτογραφία και τη δυναμική της, χθες 15 Οκτωβρίου, στο Χώρο Τεχνών Βέροιας, με αφορμή την έκδοση του Λευκώματος Τοπικής Ιστορίας, «Βέροια 1900-1975. Από την Οθωμανoκρατία ως τη Μεταπολίτευση. Φωτογραφίες και Αναμνήσεις», θα μπορούσε να συγκρατήσει κανείς, μέσα από το λόγο του, αυτούς τους δύο εντυπωσιακούς ορισμούς της φωτογραφίας, “καθρέφτης της μνήμης” και “φύλακας της αλήθειας”, γύρω από τους οποίους έπλεξε ένα εξαιρετικό κείμενο, συναισθηματικό αλλά και ταυτόχρονα επιστημονικά τεκμηριωμένο, με αναφορές σε σχετικές πηγές.

Όμως, όπως δήλωσε ο ομιλητής στην αρχή της εισήγησής του: “Πώς να μιλήσει κανείς για ένα βιβλίο που αφορά σ’ ένα λαό που δεν γνώρισε ποτέ, μια ιστορία που δεν είναι η δίκη του ιστορία και μνήμες που δεν είναι δικές του μνήμες;”

Η “αδυναμία” του να μιλήσει έγινε στη συνέχεια “δύναμη”, αφού, αναφερόμενος σε μια αλληγορία σχετική με την Ιστορία, τη Μνήμη και την Πρόοδο –που αναπόφευκτα, σαν θύελλα καταστρέφει στο πέρασμά της το παρελθόν- κατέληξε: “η ίδια αναλoγία θα μπορούσε να ισχύσει και για τη φωτογραφία.” (…) “Όλες οι φωτογραφίες είναι μια αναφορά στο παρελθόν. Κι είναι αυτός ο λόγος που είναι άρρηκτα δεμένες με τη μνήμη.”

Ξεκινώντας από την εφεύρεση της φωτογραφίας (1839, Βικτωριανή Εποχή) τόνισε τη σημασία της λέγοντας: “Η φωτογραφία πάντα απολάμβανε το ειδικό προνόμιο του φύλακα της αλήθειας. Ισως αυτός είναι ο λόγος που οι φωτογραφίες συνιστούν την βάση πολλών μας εθνικών πολιτιστικών αρχείων. Μας παρέχουν ακράδαντη απόδειξη ότι ένα συγκεκριμένο γεγονός έγινε σε ορισμένο τόπο και χρόνο και κάποιος υπήρξε μάρτυράς του.”

Τονίζοντας τη δύναμή της πρόσθεσε: “Η φωτογραφία εξελίχθηκε απο όργανο καταγραφής μιας απλής παρουσίας σε μάρτυρα γεγονότων και εργαλείο κοινωνικών αλλαγών.”

Αναφερόμενος συγκεκριμένα στο Ιστορικό Λεύκωμα της Βέροιας: “Το φωτογραφικό αρχείο είναι σημαντικό, καθώς παρέχει απτά ντοκουμέντα με τα οποία μπορούμε να ανιχνεύσουμε τόσο την ιστορία μας, όσο και να χρησιμοποιήσουμε αυτήν την ιστορία, ώσπου να την δώσουμε ολοζώντανη στις επόμενες γενεές. Το πνεύμα αυτο φαίνεται ν’ ακολουθούν και οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο βιβλίο αυτό. Η κάμερα έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στο να αιχμαλωτίσει μια πόλη που άλλαζε μέσα σε καιρούς θυελλώδεις, όπου δόθηκαν μάχες και χάθηκαν ζωές. Η μηχανή, με επιμέλεια και προσοχή, κατέγραψε αυτο που σύντομα έμελλε να αφανιστεί.”
και επισημαίνοντας το ρόλο των φωτογράφων του Λευκώματος και την αξία του είπε: “Οι άνθρωποι που έβγαλαν τις φωτογραφίες αυτού του βιβλίου είχαν συνείδηση του πόσο σημαντικά ήταν αυτά τα γεγονότα, τόσο, που να αξίζει να φωτογραφηθούν , ώστε κάποιος, κάποτε στο μέλλον, να μπορεί να τα δει, όταν οι ίδιοι θα είχαν πια από χρόνια φύγει. Φύλαξαν μια στιγμή στην ιστορία της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης και την παρέδωσαν σ εμάς μέσα απο τις φωτογραφίες που δημιούργησαν: μιας πολιτιστικής περιόδου που έχει φύγει ανεπιστρεπτί. Θα μπορούσε να υπάρχει μεγαλύτερο δώρο απο αυτο, ή πιο σημαντική κληρονομιά;”

Δηλώνοντας εντυπωσιασμένος κυρίως από φωτογραφίες πέτρινων γεφυριών, που ένωναν τις όχθες του Αλιάκμονα και του Τριπόταμου, καθώς και από φωτογραφίες τελετών, στις οποίες μετείχαν κάθε λογής κοινωνικής στάθμης άνθρωποι, κατέληξε στην κοινή, και για την ελληνική και για την αγγλική γλώσσα, έκφραση “το ποτάμι του χρόνου”, λέγοντας:

“Οπως στο ποτάμι βλέπουμε τη ροη του χρόνου, έτσι και με τη γέφυρα, μπορούμε να αποδώσουμε τη συμβολική δυνατότητα να διατρέχει το χρόνο. Η φωτογραφία λειτουργεί ως γέφυρα, που μας επιτρέπει να εξερευνήσουμε διασυνδέσεις ανάμεσα σε ανθρώπους διαφορετικών εποχών. Οι ιστορικής φύσεως φωτογραφίες μας παρέχουν μοναδική ευκαιρία να διασχίσουμε τη γέφυρα με το παρελθόν και να συνδεθούμε με την κληρονομιά μας.”
“Ελπίζω ειλικρινά ότι είστε κι εσείς, όπως εγώ, ευγνώμονες σ αυτούς που δημιούργησαν αυτο το βιβλίο, όχι μόνο γιατί έτσι μας παρέχουν βαθειά γνώση της πλούσιας ιστορίας της πόλης της Βέροιας, αλλά και για το πνεύμα γενναιοδωρίας που το δημιούργησε και την πολύτιμη ιστορική συμβολή για τις επόμενες γενεές των Βεροιωτών.”

Μια εισήγηση ενός ανθρώπου ευαίσθητου και γνώστη του αντικειμένου του, που, με τα “σπασμένα” ελληνικά του, στην αρχή του λόγου του, κέρδισε τη συμπάθεια και την προσοχή του ακροατηρίου του.
Μια κατάθεση της οπτικής γωνίας ενός “ξένου”, στην καταγραφή της δικής μας τοπικής ιστορίας, μέσα από το Λεύκωμά της.

ΥΓ. Η μετάφραση της εισήγησης του Paul Proctor έγινε από τη βεροιώτισσα σύζυγό του, Ευτυχία Μεταλλίδου, και η απόδοσή της, σε ρέοντα νεοελληνικό λόγο, από τη Διευθύντρια του Δημοτικού Ωδείου Βέροιας, Πόπη Φιρτινίδου.