17 Νοέμβρη 1973, ένα σύμβολο αντίστασης / γράφει ο Γιώργος Μακαρατζής

Η επέτειος της 17ης Νοέμβρη παραμένει, πέντε δεκαετίες μετά, από τα πιο φορτισμένα και πολυσήμαντα σημεία αναφοράς της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Το Πολυτεχνείο  είναι ένα σύμβολο αντίστασης, σύγκρουσης και κοινωνικής αφύπνισης που συνεχίζει να μας προκαλεί να το εξετάσουμε.

Η εξέγερση του Νοέμβρη 1973 συνέβη ως το αποκορύφωμα μιας διαμαρτυρίας προς το αυταρχικό καθεστώς που επιχειρούσε να ελέγξει τα πάντα: τους θεσμούς, τον δημόσιο λόγο, ακόμη και την ίδια την καθημερινότητα. Η κατάληψη του Πολυτεχνείου ανέδειξε τη ρήξη ανάμεσα στη νεολαία και τη χούντα, ενώ η βίαιη καταστολή αποκάλυψε το πραγματικό, ανεξέλεγκτο πρόσωπο της δικτατορίας. Ωστόσο, η ιστορική αποτίμηση οφείλει να αναφέρει τόσο την οργανωτική ασάφεια του κινήματος όσο και τις αντιφάσεις μεταξύ των φοιτητικών ομάδων.

Το “Πολυτεχνείο” ως σύμβολο αντίστασης διεκδικήθηκε από πολιτικές δυνάμεις, μετατράπηκε σε σημείο πολιτικής νομιμοποίησης, συχνά εργαλειοποιήθηκε και άλλοτε υπερφορτώθηκε με νοήματα που δεν αντέχουν στον ιστορικό έλεγχο.

Η δημόσια συζήτηση γύρω από την επέτειο διαχρονικά αποκαλύπτει αντίθετες μεταξύ τους προοπτικές ανάμεσα σε εκείνους που βλέπουν το Πολυτεχνείο ως ζωντανό πολιτικό οδηγό και σε όσους θεωρούν ότι έχει εγκλωβιστεί σε έναν τελετουργικό τρόπο τιμής χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο. Αυτή η αντιπαράθεση μαρτυρά ότι η 17η Νοέμβρη συνεχίζει να λειτουργεί ως πολιτικό κριτήριο σχετικά με το όριο της κρατικής ισχύος και την αντοχή της κοινωνίας στην αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας.

Η μνήμη του “Πολυτεχνείου” έχει διαμορφώσει μια κουλτούρα γύρω από την αντίσταση και τα δικαιώματα. Για γενιές μαθητών και φοιτητών, οι εικόνες της εξέγερσης –οι φοιτητές στα κάγκελα, η εκκένωση, τα τανκς– λειτουργούν σχεδόν τελετουργικά. Ωστόσο, η μνήμη δεν είναι ποτέ ουδέτερη. Υπάρχει η μνήμη της γενιάς που έζησε τα γεγονότα, συχνά τραυματική και βαθιά προσωπική. Υπάρχει η μνήμη της μεταπολιτευτικής κοινωνίας, που ύψωσε την 17η Νοέμβρη σε σύμβολο δημοκρατικής αναγέννησης. Και υπάρχει η νέα γενιά, που προσπαθεί να κατανοήσει γιατί ένα γεγονός που συνέβη μισό αιώνα πριν συνεχίζει να γεννά πάθη, διαδηλώσεις και πολιτικές συγκρούσεις.

Για τους παραπάνω λόγους η 17η Νοέμβρη δεν είναι μόνο μια ημερομηνία για καταθέσεις στεφάνων. Είναι ένα κάλεσμα σε εγρήγορση απέναντι στην αυθαιρεσία της εξουσίας, την απαξίωση των δικαιωμάτων και την αποδοχή της βίας ως κανονικότητας, μια υπενθύμιση ότι η δημοκρατία δεν υπάρχει για πάντα και το τι χρειάζεται να γίνει όταν υπονομεύεται.

Το “Πολυτεχνείο” δεν είναι μόνο μια ηρωική σελίδα της ιστορίας μας. Είναι ένας καθρέφτης που τον κοιτάμε όχι μόνο με συναίσθημα, αλλά και με κριτική διάθεση για να αναρωτηθούμε:

– Πόσο δημοκρατική είναι σήμερα η κοινωνία μας;

– Πόσο ανεκτικοί είμαστε στην αυθαιρεσία της εξουσίας ή στην περιστολή δικαιωμάτων;

– Πόσο ενεργή και απαιτητική είναι η σημερινή νεολαία;

– Πώς αντιδρούμε απέναντι στην πολιτική αδικία;

Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα συχνά είναι δυσάρεστες, αλλά μας υποχρεώνουν να δούμε την υποχώρηση της ενεργού συμμετοχής των πολιτών στα κοινά, την κόπωση απέναντι στους συλλογικούς αγώνες, τον κυνισμό που τείνει να υποκαταστήσει την κοινωνική ευαισθησία.

Τελικά, εκτός από το ιστορικό του περιεχόμενο, το “Πολυτεχνείο” έχει αξία  όχι μόνο ως σύμβολο που τιμούμε, αλλά και ως αυτό που μας υπενθυμίζει ότι τα πολιτικά δικαιώματα δεν ήταν και δεν είναι πάντα δεδομένα. Η πραγματική δύναμη  του “Πολυτεχνείου” βρίσκεται στη δυνατότητα να γεννά νέα νοήματα σε κάθε εποχή.

Γιώργος Μακαρατζής
Δρ Διδακτικής της Ιστορίας

(* το σκίτσο που συνοδεύει το κείμενο είναι της Έφης Ξένου)

……………..

Φαρέτρα