«Η αληθινή αγάπη της γυναίκας – μάνας θα φέρει το Νέο Ανθρωπισμό» / γράφει η Δέσποινα Παπαγιαννούλη

Faretra.info

03/11/2025, 20:44

Από την παράσταση του Πέτρου Μαλιάρα, «Πυρκαγιές»(Incendies)

Κείμενο: Ουαζντί Μουαουάντ

Η παράσταση που ανέβηκε την περασμένη Παρασκευή, στο «Εκκοκκιστήριο ιδεών», μας άφησε άφωνους, τόσο μπροστά στην αριστοτεχνική γραφή του εξαιρετικού κειμένου του Ουαζντί Μουαουάντ, όσο και μπροστά στη σκηνοθετική αρτιότητα του Πέτρου Μαλιάρα.

*Της Δέσποινας Παπαγιαννούλη

Ο συγγραφέας, Ουαζντί Μουαουάντ, είναι ένας καθόλου τυχαίος Καναδολιβανέζος δημιουργός που έχει γράψει υπέροχες ιστορίες που είδαν το φως στο θέατρο αλλά και στον κινηματογράφο, όπως, «Τα πουλιά»(Birds), την «Ανατομία μιας πτώσης» και άλλα, ενώ το έργο του, γενικά πήρε εξαιρετικές κριτικές, διακρίσεις, βραβεία.

Το έργο του «Πυρκαγιές» (Incendies) έχει ανέβει στο Εθνικό θέατρο, στο ΚΘΒΕ, στο σπουδαίο φεστιβάλ της γιορτής του θεάτρου της Αβινιόν.

Οι «Πυρκαγιές» είναι η ιστορία που ξετυλίγεται μετά το θάνατο μιας γυναίκας-μάνας, στην εγγύς Ανατολή. Μια γυναίκα-μάνα που πλήρωσε το φύλο της, με τη δυστυχία που της επέβαλαν τα απάνθρωπα στερεότυπα της μικρής κοινωνίας του χωριού που μεγάλωσε αλλά και ο πόλεμος που έφερε τη βασανιστική προσφυγιά, στη συνέχεια, και τα σάρωσε όλα.

Μέσα από την αφήγηση και τη δράση του έργου αναδύονται μπροστά μας εικόνες από τα πιο βαθιά ανθρώπινα σκοτάδια, αυτά που κατακλύζουν τον κόσμο μας.

Η ιστορία

Αφορμή για να ξεκινήσει η ιστορία είναι η διαθήκη της μάνας, της Ναουάλ. Τη διαθήκη την εμφανίζει ο συμβολαιογράφος και καλός της φίλος, που μοιάζει να την αγαπά και να την εμπιστεύεται περισσότερο και από τα παιδιά της, τη Ζαν και το Σιμόν. «Η καλοσύνη των ξένων» που ψελλίζει η Μπλανς Ντυμπουά στο Λεωφορείο ο πόθος είναι πάντα εδώ.

Πρόκειται για μία διαθήκη που θα σηματοδοτήσει τα τραγικά λάθη της ιστορίας, αυτά που σημάδεψαν για πάντα τη μάνα και που θα πυροδοτήσει το ξεκίνημα μιας καινούριας ιστορίας, καθώς τα παιδιά καλούνται να τη χτίσουν από την αρχή. Μία έρευνα, δύο επιστολές, ένας κόσμος μπροστά τους είναι αυτός που περιμένει να τον ξαναχτίσουν.

Έτσι, ξεκινάει η έρευνα για να φωτίσουν την ατέλειωτη σιωπή της μάνας τους και για να πάρει νόημα και η δική τους ζωή. Στις δύο επιστολές, η μία για την ευαίσθητη Ζαν και η άλλη για τον οργισμένο Σιμόν, η μάνα τους ζητάει να βρουν τον πατέρα και το μεγαλύτερο αδερφό τους, καρπό της νεανικής, πρώτης και μοναδικής της αγάπης. Πλήρωσε ακριβά η Ναουάρ αυτή τη μεγάλη και μοναδική της αγάπη αφού δεν είχε την έγκριση των δικών της. Έτσι, της πήραν το γιο της από την αγκαλιά της βίαια, με το που τον έφερε στον κόσμο.

Με όχημα τις δύο επιστολές και μία σημαδιακή φωτογραφία, έξω από το χρόνο, τα δύο παιδιά ταξιδεύουν στο μακρινό παρελθόν και στην βαθιά τραυματισμένη παιδική ηλικία της μάνας αλλά και στη βαθιά τραυματισμένη της ζωή και ανακαλύπτουν ταυτόχρονα μέσα από τα τερατώδη τραύματά της, τα τερατώδη τραύματα του Σύγχρονου Ανθρώπου.

Η μάνα τους είναι η γυναίκα που διεκδίκησε την αλήθεια της και το δίκιο της και που σε όλη της τη ζωή δεν έπαψε να ψάχνει το γιο της αλλά και τον πατέρα της Ζαν και του Σιμόν.

Καταλυτική η παρουσία της γιαγιάς που εμψυχώνει με αγάπη την εγγονή και την προτρέπει να μάθει να διαβάζει και να γράφει, δείχνοντας στην εγγονή της την αξία της μόρφωσης και της Παιδείας αλλά και την αξία της γραφής.

Καταδιώξεις, φυλακίσεις, αποτρόπαια εγκλήματα πολέμου έρχονται στην επιφάνεια, διαστροφικές συμπεριφορές ανθρώπων που έχουν την εξουσία των όπλων ενώ τα δύο παιδιά, μέσα από μαρτυρικές μαρτυρίες, ανακαλύπτουν το βιαστή της μητέρας τους και πατέρα τους.

Ο θεατής βρίσκεται διαρκώς μπροστά σε «Πυρκαγιές» αναμνήσεων όπου οι αναφλέξεις και το δυνάμωμα της φωτιάς συνεχίζει ασταμάτητο, μέσα από ένα κρεσέντο γεγονότων του παρελθόντος της μάνας που τον κάνουν να μπαίνει όλο και πιο βαθιά στην οδυνηρή αλήθεια.

Ο μύθος του Οιδίποδα και της Ιοκάστης, της μάνας του Οιδίποδα, που γίνεται σύζυγος του γιου της και μητέρα των παιδιών του, αναδύεται σαν ένα πανίσχυρο αρχέτυπο που επαναλαμβάνεται και στο σύγχρονο κόσμο.

Η Ζαν και ο Σιμόν ανακαλύπτουν με τη σειρά τους ότι ο μεγάλος τους αδερφός είναι ο απάνθρωπος βιαστής και ο γιος που αναζητούσε πάντα η μάνα αλλά ταυτόχρονα, και ο πατέρας και των δύο. Οι συγκυρίες τον έκαναν βιαστή, εγκληματία, σχεδόν σχιζοφρενή. Είναι ο διάδοχος του Κοβάλσκι, στο Λεωφορείο ο πόθος που ενδύθηκε τον υλικό, αμερικάνικο τρόπο ζωής, ένας ακόμα γιάπης, δίχως κανένα έλεος για τους ευαίσθητους αυτού του κόσμου, όπως η Ναουάρ.

Μέσα στο συμπυκνωμένο θεατρικό χρόνο της παράστασης, το θέατρο αυτοαναλύεται. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί, από την αρχή, πίσω από την καθαρή σκηνοθετική ματιά του Μαλιάρα, την ευαισθησία της Ζαν, σαν το νέο άνθρωπο που με την προσέγγιση της μαθηματικής σκέψης και των αριθμών, αποδεικνύει ότι καμία διαγώνιος δεν επιτρέπει να δει κανείς τη συνολική εικόνα της οικογένειας και του κόσμου μας, όπως το κάνει το θέατρο και η Τέχνη.

Η γεωμετρική αναπαράσταση ενός πολυγώνου στο θολό τζάμι της ανθρωπότητας είναι αδύνατο να μας κάνει να δούμε τι υπάρχει από πίσω, να προσεγγίσει την ανθρώπινη ψυχή, να αλλάξει την οπτική μας στον κόσμο για να δούμε την ολιστική του εικόνα.

Όσο για το Ζαν, αυτός εκπροσωπεί τον οργισμένο νέο της εποχής που ασχολείται με το μποξ. Βρίζει χυδαία και ανταγωνίζεται, μέχρι θανάτου, δίχως αυτό να δίνει κάποια διέξοδο στη νεανική του απόγνωση. Ο Σιμόν ενσαρκώνει την οργή που έχουν οι νέοι του σήμερα για τον κόσμο, αυτόν που επενδύει σκόπιμα στο «εγώ» και που βρίσκεται πολύ μακριά από το «εμείς».

Η παράσταση αφήνει να φανεί ξεκάθαρα ότι αυτός ο κόσμος για να αλλάξει πρέπει να χτιστεί από την αρχή και η Ναουάρ, η γυναίκα-μάνα είναι αυτή που θα δώσει το εναρκτήριο λάκτισμα, σε αυτή την κατεύθυνση, κινητοποιώντας τα παιδιά της, τη νέα γενιά.

Θεατρικά στοιχεία

Γενικά η ιστορία-σενάριο διεκδικεί μια ανοιχτή φόρμα, ως προς το χώρο , το χρόνο τα πρόσωπα του έργου, το θεατή. Αυτή η ανοιχτή φόρμα (μορφή) ενσαρκώνεται από τα πρόσωπα που είναι τα σημεία αναφοράς της.

Ένα «μπρος-πίσω» στο χρόνο και στο χώρο, ένας ατέλειωτος χορός αναμνήσεων συνδυάζεται με ένα μακάβριο χορό συνύπαρξης των ζωντανών, με τους νεκρούς και κυρίως με τη νεκρή μάνα.

Μοναδικά ευρηματικός, όπως πάντα ο σκηνοθέτης και βαθύς γνώστης του θεάτρου, πατάει στο μικρόκοσμο του Παραδοσιακού και βρίσκει διαρκώς περάσματα προς το μακρόκοσμο του Σύγχρονου Θεάτρου.

Στοχεύοντας στην ουσιαστική συμμετοχή του θεατή, ο Μαλιάρας, στήνει μπροστά του ένα πέρασμα, ένα διάδρομο στην αρχή της παράστασης, ένα σκηνικό σιωπής, οδηγώντας τον, σταδιακά, στην ενδοσκόπηση.

Το εξαντλητικό παιχνίδι με το χώρο και το χρόνο, με το εδώ και τώρα αλλά και με το εδώ και το επέκεινα, που όμως ισορροπεί εξαιρετικά την παράσταση, είναι καθηλωτικό.

Ο ιδανικός χώρος του «Εκκοκκιστηρίου Ιδεών» αξιοποιείται μέχρι κεραίας, μέσα και έξω, αναπαριστώντας ταυτόχρονα τον έξω και το μέσα μας κόσμο. Το σκηνικό σοφά αφαιρετικό, δίνει ρόλο σε κάθε αντικείμενο, μικρό και μεγάλο.

Τα πρόσωπα και οι ρόλοι εναλλάσσονται ανεπαίσθητα, αναπαριστώντας τους άλλους, τους ρόλους, δηλαδή, που κατοικούν μέσα στον καθένα από μας. Τα πρόσωπα λειτουργούν σα φορείς των λέξεων που βαραίνουν και λυτρώνουν, ταυτόχρονα. Τα σώματα γίνονται εικόνες του κόσμου μας που πάσχουν από ανίατη έλλειψη αγάπης και κινούνται μέσα σε σκοτάδι και σε φως, εκπέμποντας μία μοναδική ενέργεια αφύπνισης του θεατή.

Λέξεις και εικόνες, μοναδικά λυρικές, εναλλάσσονται, πάσχοντα σώματα που κουβαλάνε τη συλλογική οδύνη, μέσα από την ανείπωτη οδύνη της Ναουάρ, την οδύνη της γυναίκας-μάνας, δημιουργούν ένα θεατρικό οργασμό, επί σκηνής αλλά και ένα μοναδικό δέσιμο σκηνής και σάλας, μια συναισθητική εικόνα που φέρνει πολύ κοντά θεατές και ηθοποιούς.

Η συγκολλητική ουσία, όμως, αυτής της όσμωσης σκηνής και σάλας, είναι η καθοριστική φράση της μάνας: «όλοι μαζί είναι καλύτερα». Είναι η φράση που γίνεται το λάιτ-μοτίβ της παράστασης, καθώς επαναλαμβάνεται και αποκαλύπτει την επιθυμία της μάνας για μία οικογενειακή, μία πανανθρώπινη και συλλογική συμβίωση, με στόχο την αγάπη.

Επίλογος

Στο κλείσιμο της παράστασης, ο σκηνοθέτης βάζει τη δική του πινελιά, ξεφεύγοντας από το μύθο του Οιδίποδα, όπου η Ιοκάστη δεν αντέχει την αλήθεια και αυτοκτονεί.΄

Γνωρίζοντας ο Μαλιάρας ότι τα ελλείμματα αγάπης ξεκινάνε από την οικογένεια, τον κατεξοχήν τόπο της σύγχρονης, ανθρώπινης τραγωδίας και είναι η βασική αιτία της δυστυχίας μας, ανοίγει το ρόλο της γυναίκας-μάνας της ιστορίας και τον πάει πιο μακριά, κάνοντας την λυτρωτική πρότασή του στην τελευταία σκηνή.

Η τελευταία σκηνή, είναι μία σκηνή ανάμεσα σε ζωντανούς και νεκρούς, όπου φαίνεται πόσο καθοριστικά επηρεάζουν οι νεκροί τη ζωή μας. Αυτή η σκηνή της ουτοπίας που μοιάζει φανταστική και άλλο τόσο αληθινή, δείχνει τη Ναουάρ να κάνει την τρομερή υπέρβαση και να στέκεται, με σθένος, πάνω από το βιασμό του γιου της και πάνω από τις αποτρόπαιες πράξεις του.

Η φιγούρα της μάνας γυρίζει την πλάτη στα συντρίμμια της ζωής και, μέσα από τη μεγαλειώδη συγχώρεση του παιδιού της, ανοίγει το δρόμο στα παιδιά της, σε όλα τα παιδιά αυτού του κόσμου, κάνοντάς τα ένα μοναδικό κάλεσμα, προς το δυνάμωμα της αγάπης, μέσα από τη συγχώρεση.

Είναι η ιδανική αγάπη που ξεκινάει από τη συγχωρητική μάνα και περνάει στην κάθε μάνα αυτού του κόσμου, σε κάθε άνθρωπο που συγχωρεί το συνάνθρωπο. Είναι η μόνη μορφή αγάπης που μπορεί να γίνει φορέας του Νέου Ανθρωπισμού και να εξασφαλίσει μια πανανθρώπινη ευδαιμονία, γιατί «Όλοι μαζί είναι καλύτερα».

Οι συντελεστές της παράστασης

Σε μία τόσο δύσκολη προσπάθεια, όπου το ενεργητικό θέατρο του Μαλιάρα κινητοποιεί τα πάντα επάνω στη σκηνή, σε ένα ρυθμό ιλιγγιώδη, όλο το κάστιγκ των ερασιτεχνών ηθοποιών ανταπεξέρχεται με ένα τρόπο άξιο θαυμασμού. Πρόσωπα και σώματα, λέξεις και σιωπές, μουσικές και εικόνες, ζωντανοί και νεκροί, σκοτάδι και φως, όλα είναι σε έναν εναγκαλισμό απόλυτα αρμονικό, μια συλλογική εικόνα του κόσμου που μετά την απόλυτη δυστυχία επαγγέλεται έναν ευτυχισμένο, έναν ανθρώπινο κόσμο:

Κείμενο: Ουαζντί Μουαουάντ