Έκθεση ΚΕΠΥ: Οι χαμένες χειρουργικές επεμβάσεις στο ΕΣΥ και τα «δωρεάν» απογευματινά χειρουργεία

Η επίλυση του προβλήματος των χειρουργικών αναμονών στη χώρα μας, προϋποθέτει την αποεμπορευματοποίηση του ΕΣΥ και την κατάργηση της μετακύλισης του κόστους των υπηρεσιών του στους πολίτες και τα νοικοκυριά, καθώς και την ανάταξη του ΕΣΥ, τον μακρόπνοο δηλαδή σχεδιασμό πολύπλευρης στήριξης του με όλους τους αναγκαίους χρηματοδοτικούς, υλικούς και ανθρώπινους πόρους

—————–

Νέα έκθεση του ΚΕΠΥ σχετικά με τις “Χαμένες Χειρουργικές Επεμβάσεις του ΕΣΥ και τα “δωρεάν” απογευματινά χειρουργεία του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας”.  

Στην έκθεση παρουσιάζονται για πρώτη φορά συγκεντρωτικά στοιχεία για τη χειρουργική δραστηριότητα στα νοσοκομεία του ΕΣΥ κατά τη δεκαετία 2014-23. Η εικόνα αν και αναμενόμενη είναι σοκαριστική. Έως και 545.000 χειρουργικές επεμβάσεις χάθηκαν από τα νοσοκομεία του ΕΣΥ κατά την περίοδο της πανδημίας και το πρώτο χρόνο μετά από αυτήν, προϊόν προφανώς της μετατροπής του ΕΣΥ σε μονοθεματικό σύστημα υγείας κατά τη διάρκεια της πανδημίας καθώς και της χρόνιας υποστελέχωσης του.

Τα 34.000 “δωρεάν” χειρουργεία του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας είναι σταγόνα στον ωκεανό των χιλιάδων χαμένων χειρουργείων του ΕΣΥ της τελευταίας τετραετίας. Είναι προφανές ότι δεν λύνουν το πρόβλημα των χειρουργικών αναμονών που η ίδια η κυβέρνηση με τις πολιτικές της δημιούργησε. Αντιθέτως χρησιμοποιούνται απλά για τη διαφήμιση και εμπέδωση των ιδιωτικών απογευματινών χειρουργείων στο ΕΣΥ, την περαιτέρω δηλαδή ιδιωτικοποίηση του.

Ομοίως η θεσμοθέτηση των επί πληρωμή απογευματινών χειρουργείων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, σε μια χώρα με τη 2η υψηλότερη ιδιωτική δαπάνη υγείας και τις υψηλότερες αυτοαναφερόμενες λόγω κόστους ανικανοποίητες ανάγκες υγείας στην Ευρώπη,[17] είναι ένα κοινωνικά άδικο μέτρο, το οποίο μετακυλίει επιπλέον χρηματοδοτικά υγειονομικά βάρη στα ήδη υπέρμετρα οικονομικά βεβαρημένα νοικοκυριά στην Ελλάδα.

Ηλίας Κονδύλης, Αναπληρωτής Καθηγητής Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας – Πολιτικής Υγείας, Τμήμα Ιατρικής ΑΠΘ

Χαράλαμπος Οικονόμου, Καθηγητής Κοινωνιολογίας και Πολιτικής Υγείας, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πάντειον Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών

Αλέξης Μπένος, Ομότιμος Καθηγητής Υγιεινής, Κοινωνικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, Τμήμα Ιατρικής ΑΠΘ

Ευχαριστίες:

ευχαριστούμε τους συναδέλφους: 

Ιωάννη Καλομενίδη, Καθηγητή Πνευμονολογίας, Τμήμα Ιατρικής Ε.Κ.Π.Α.

Γεώργιο Μητσιάκο, Καθηγητή Παιδιατρικής – Νεογνολογίας, Τμήμα Ιατρικής Α.Π.Θ.

για τις εποικοδομητικές παρατηρήσεις και προτάσεις τους.

Προτεινόμενη βιβλιογραφική παράθεση της μελέτης: Κονδύλης Η, Οικονόμου Χ, Μπένος Α. Οι χαμένες χειρουργικές επεμβάσεις στο ΕΣΥ και τα «δωρεάν» απογευματινά χειρουργεία του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Policy Brief 2024.2. Θεσσαλονίκη: ΚΕΠΥ – Κέντρο Έρευνας και Εκπαίδευσης στη Δημόσια Υγεία, την Πολιτική Υγείας και την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας. 2024 

Εισαγωγή 

Τα ιδιωτικά απογευματινά χειρουργεία του ΕΣΥ 

Τα ιδιωτικά απογευματινά χειρουργεία στο Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) θεσμοθετήθηκαν τον Μάιο του 2022 με τη ψήφιση του Νόμου 4931 (άρθρο 55), βάσει του οποίου στο πλαίσιο της ολοήμερης λειτουργίας των νοσοκομείων του ΕΣΥ εκτός των τακτικών ιδιωτικών απογευματινών ιατρείων δύναται να διενεργούνται κατά τις απογευματινές ώρες και χειρουργικές επεμβάσεις ή επεμβατικές πράξεις οι οποίες απαιτούν παραμονή στο νοσοκομείο.[1]

Τα ιδιωτικά απογευματινά χειρουργεία του ΕΣΥ τέθηκαν σε λειτουργία σχεδόν δύο χρόνια αργότερα τον Μάρτιο του 2024, όταν με την Υπουργική Απόφαση Γ2α/10666 ορίστηκαν οι όροι και προϋποθέσεις λειτουργίας τους.[2] Βάσει της εν λόγω Υπουργικής Απόφασης οι χειρουργοί που διενεργούν τα ιδιωτικά απογευματινά χειρουργεία λαμβάνουν πρόσθετες (πέραν του μισθού τους) αμοιβές 55€ – 1.000€ ανά χειρουργική επέμβαση (ανάλογα με τη βαθμίδα του χειρουργού και τη βαρύτητα της επέμβασης), οι δε ασθενείς επωμίζονται εξ ολοκλήρου τη δαπάνη του χειρουργείου καταβάλλοντας πληρωμές 300€ – 2.000€ ανά χειρουργική επέμβαση (ανάλογα με τη βαρύτητα του χειρουργείου). [2] Ως προϋπόθεση για τη διενέργεια ιδιωτικών απογευματινών χειρουργείων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ τέθηκε από την εν λόγω Υπουργική Απόφαση «η διατήρηση του αριθμού των επεμβάσεων που διενεργούνται κατά τη διάρκεια της τακτικής λειτουργίας του Νοσοκομείου, ανά τμήμα/κλινική». [2] Με άλλα λόγια ένα νοσοκομείο του ΕΣΥ μπορεί να λειτουργεί ιδιωτικά απογευματινά χειρουργεία εφόσον διατηρεί τον αριθμό των πρωινών χειρουργείων πριν την εφαρμογή του μέτρου ή διασφαλίζει ικανό αριθμό χειρουργείων κατά την πρωινή/τακτική του λειτουργία, χωρίς όμως να διευκρινίζεται ποιος είναι ο ικανός αυτός αριθμός χειρουργείων ή αν ο υφιστάμενος αριθμός διενεργούμενων πρωινών/τακτικών χειρουργείων είναι επαρκής.

Με τη θεσμοθέτηση και λειτουργία των ιδιωτικών απογευματινών χειρουργείων του ΕΣΥ η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι δίνει τη δυνατότητα στους ιατρούς του ΕΣΥ για άσκηση ιδιωτικού έργου εντός των τειχών του δημοσίου και για εξασφάλιση πρόσθετου εισοδήματος, στους δε ασθενείς δίνει την ευκαιρία να χειρουργηθούν στα δημόσια νοσοκομεία, αντί να απευθυνθούν στον ιδιωτικό τομέα, και μάλιστα με καλύτερους όρους και σε πιο προσιτές τιμές.[3]

Συγκεντρωτικά στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των επεμβάσεων που διενεργήθηκαν στα ιδιωτικά απογευματινά χειρουργεία του ΕΣΥ από τον Μάρτιο του 2024 έως και σήμερα δεν καταγράφονται – σε κεντρικό τουλάχιστον επίπεδο – και εξ’ αυτού δεν είναι διαθέσιμα. Παρόλα αυτά η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι μέχρι το Σεπτέμβριο του 2024, ιδιωτικές επεμβάσεις εκτός τακτικής λειτουργίας διενεργούνταν σε 48 (σ.σ. από τα συνολικά 128) νοσοκομεία του ΕΣΥ.[4]

Τα «δωρεάν» ιδιωτικά απογευματινά χειρουργεία του ΕΣΥ, χρηματοδοτούμενα από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης 

Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας – ΤΑΑ (Recovery and Resilience Facility – RRF) της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ελλάδα, προβλέπει τη διάθεση 1,5 δις € για την υγεία, ποσό το οποίο αντιπροσωπεύει το 4,8% της συνολικής χρηματοδότησης του Ταμείου για την Ελλάδα.[5]  Τα χρήματα του ΤΑΑ για την υγεία στην Ελλάδα θα κατανεμηθούν, βάσει των εγκεκριμένων προϋπολογισμών, κατά 21% για την κτιριακή αναβάθμιση νοσοκομείων του ΕΣΥ (371 εκατ. €), κατά 19% για την ανάπτυξη υπηρεσιών τηλεϊατρικής (277 εκατ. €), κατά 18% για την ενεργειακή αναβάθμιση Κέντρων Υγείας του ΕΣΥ (271 εκατ. €), κατά 17% σε δράσεις για τον έλεγχο της φαρμακευτικής δαπάνης στην Ελλάδα (250 εκατ. €), κατά 17% σε δράσεις δημόσιας υγείας – πρόγραμμα «Σπύρος Δοξιάδης» (250 εκατ .€), ενώ το υπόλοιπο 8% σε δράσεις για τη ψυχική υγεία και λοιπές δράσεις.[6]

Τον Νοέμβριο του 2024 με τροπολογία στο Νόμο 5157 (άρθρο 42), η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι τμήμα της χρηματοδότησης του ΤΑΑ θα διατεθεί για τη χρηματοδότηση των ιδιωτικών απογευματινών χειρουργείων και την «επιτάχυνση των εκκρεμών επεμβάσεων της λίστας χειρουργείων»,[7] την μείωση δηλαδή της λίστας αναμονής για χειρουργικές επεμβάσεις στα νοσοκομεία του ΕΣΥ. Βάσει του σχετικού νόμου ασθενείς οι οποίοι είναι εγγεγραμμένοι στην Ενιαία Λίστα Χειρουργείων του ΕΣΥ για διάστημα μεγαλύτερο των 4 μηνών, δύνανται να χειρουργηθούν «δωρεάν» (με τα έξοδα τους να καλύπτονται από το ΤΑΑ) είτε στα ιδιωτικά απογευματινά χειρουργεία του ΕΣΥ είτε σε ιδιωτικές κλινικές. [7]

Βάσει δηλώσεων του Υπουργείου Υγείας το 2025 θα χρηματοδοτηθούν από το ΤΑΑ 34.000 χειρουργικές επεμβάσεις στα ιδιωτικά απογευματινά χειρουργεία του ΕΣΥ (αξίας 45 εκατ. €) και σε συμβεβλημένες ιδιωτικές κλινικές (χειρουργικές επεμβάσεις συνολικής αξίας 9 εκατ. €).[8] Είναι δε χαρακτηριστικό ότι για πρώτη φορά μετά την πανδημία το Υπουργείο Υγείας αναγνωρίζει τη συσσώρευση μεγάλου όγκου ασθενών στις λίστες αναμονής για χειρουργικές επεμβάσεις στα νοσοκομεία του ΕΣΥ (πάνω από 100.000 ασθενείς κατά δήλωση του Υπουργείου Υγείας), φιλοδοξώντας ότι με την εν λόγω παρέμβαση η μέση αναμονή για χειρουργική επέμβαση στο ΕΣΥ το 2026 δεν θα ξεπερνά τους 6 μήνες. [8]

__________________________________________

^a Αξίζει να σημειωθεί ότι το ποσοστό του ΤΑΑ που διατίθεται για την υγεία στην Ελλάδα είναι αισθητά χαμηλότερο από το αντίστοιχο μέσο Ευρωπαϊκό ποσοστό. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 8% της συνολικής χρηματοδότησης του ΤΑΑ στην Ευρώπη θα κατευθυνθεί σε δομές και δράσεις για την υγεία, έναντι 4,8% στην Ελλάδα. [5]

Διαχρονική εξέλιξη των χειρουργικών επεμβάσεων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ κατά τη δεκαετία 2014-23 

Για να κατανοήσει και να αξιολογήσει κανείς τις παραπάνω παρεμβάσεις του Υπουργείου Υγείας (απογευματινά χειρουργεία στο ΕΣΥ επί πληρωμή, «δωρεάν» απογευματινά χειρουργεία στο ΕΣΥ και τις ιδιωτικές κλινικές χρηματοδοτούμενα από το ΤΑΑ) χρειάζεται να έχει συνολική εικόνα τόσο των χρόνων αναμονής για χειρουργικές επεμβάσεις στην Ελλάδα (ανά είδος επέμβασης και ανά γεωγραφική περιφέρεια) όσο και στοιχεία σχετικά με τον όγκο και το είδος των χειρουργικών επεμβάσεων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Δυστυχώς συγκεντρωτικά στοιχεία σχετικά με τις λίστες και τους χρόνους αναμονής για χειρουργικές επεμβάσεις στο ΕΣΥ δεν καταγράφονται – σε κεντρικό τουλάχιστον επίπεδο – και εξ’ αυτού δεν είναι διαθέσιμα. Ομοίως, συγκεντρωτικά στοιχεία σχετικά με τις χειρουργικές επεμβάσεις στον ιδιωτικό τομέα δεν καταγράφονται, καθιστώντας αδύνατη ακόμη και την αδρή εκτίμηση του όγκου των επεμβάσεων που διενεργούνται σε ετήσια βάση στις ιδιωτικές κλινικές. Τα μόνα διαθέσιμα στοιχεία αφορούν στον όγκο των χειρουργικών επεμβάσεων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, επεξεργασία των οποίων παρουσιάζεται στην παρούσα έκθεση του ΚΕΠΥ. Βάσει της επεξεργασίας αυτών των στοιχείων:

◆ Το 2023 διενεργήθηκαν στα νοσοκομεία του ΕΣΥ 473.772 χειρουργικές επεμβάσεις (επείγουσες και προγραμματισμένες κατά τη τακτική λειτουργία των νοσοκομείων). Το 43% αυτών των χειρουργικών επεμβάσεων διενεργήθηκαν σε νοσοκομεία της 1ης και 2ης Υγειονομικής Περιφέρειας (οι οποίες και καλύπτουν τις Περιφέρειες Αττικής, Πειραιά και Αιγαίου), το 24% σε νοσοκομεία της 3ης και 4ης Υγειονομικής Περιφέρειας (οι οποίες και καλύπτουν τις Περιφέρειες της Κεντρικής, Ανατολικής και Δυτικής Μακεδονίας και της Θράκης), το 17% σε νοσοκομεία της 6ης Υγειονομικής Περιφέρειας (η οποία καλύπτει τις Περιφέρειες Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδας, Ιονίων Νήσων και Ηπείρου) και το υπόλοιπο 16% σε νοσοκομεία της 5ης και 7ης Υγειονομικής Περιφέρειας (Διάγραμμα 1).

Διάγραμμα 1: Χειρουργηθέντες στο ΕΣΥ ανά Υγειονομική Περιφέρεια, 2014-23

_____________________________________

^b Υπουργείο Υγείας, BI Health Database: Πρόκειται για μηναία έρευνα απογραφής των νοσοκομείων του ΕΣΥ, η οποία διενεργείται από το 2014, με τελευταία διαθέσιμη αυτή του Δεκεμβρίου 2023. Στην παρούσα έκθεση χρησιμοποιήθηκαν αδημοσίευτα στοιχεία σχετικά με τους χειρουργηθέντες ασθενείς στα νοσοκομεία του ΕΣΥ για τη χρονική περίοδο 2014-23, τα οποία παραχωρήθηκαν στην ερευνητική ομάδα κατόπιν σχετικού αιτήματος στο ΥΠΥΓ. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται αφορούν στο σύνολο των χειρουργείων (επείγοντα και τακτικά χειρουργεία) έως και το μήνα Δεκέμβριο του έτους αναφοράς και καλύπτουν το σύνολο των νοσοκομείων του ΕΣΥ (ΝΠΔΔ και εποπτευόμενα από το ΥΠΥΓ ΝΠΙΔ νοσοκομεία).

◆ Κατά τη χρονική περίοδο 2020-23 παρατηρήθηκαν σημαντικές μεταβολές στον αριθμό των χειρουργικών επεμβάσεων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, με μεγάλη διακύμανση αυτών των μεταβολών μεταξύ των Υγειονομικών Περιφερειών. Πιο συγκεκριμένα το 2020, το πρώτο έτος της πανδημίας COVID-19, παρατηρήθηκε μία μέση μείωση στις χειρουργικές επεμβάσεις στα νοσοκομεία του ΕΣΥ κατά 23% (η οποία κυμάνθηκε από -20% στην 7η ΥΠΕ της Κρήτης, έως -32% στην 3η ΥΠΕ της Μακεδονίας). Το 2021, το δεύτερο έτος της πανδημίας COVID-19, παρατηρήθηκε μία μέση μείωση στις χειρουργικές επεμβάσεις στα νοσοκομεία του ΕΣΥ κατά 28% (η οποία κυμάνθηκε από -14% στην 7η ΥΠΕ της Κρήτης, έως -41% στην 3η ΥΠΕ της Μακεδονίας). Τα έτη 2022 και 2023 παρατηρήθηκε μια σταδιακή αύξηση των χειρουργικών επεμβάσεων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, χωρίς όμως η χειρουργική δραστηριότητα των δημόσιων νοσοκομείων να ανακάμπτει στα προ-πανδημίας επίπεδα. Πιο συγκεκριμένα το 2023 οι χειρουργικές επεμβάσεις στο ΕΣΥ ήταν κατά 5% λιγότερες σε σχέση με το έτος 2019, με μεγάλη διακύμανση αυτής της υστέρησης μεταξύ των υγειονομικών περιφερειών (από -1% στην 6η ΥΠΕ της Πελοποννήσου, έως -11% στην 3η ΥΠΕ της Μακεδονίας) (Διάγραμμα 2).

Διάγραμμα 2: Ρυθμός μεταβολής χειρουργηθέντων στο ΕΣΥ ανά Υγειονομική Περιφέρεια, 2014-23 (2019=100)

________________________________________

^c Η πρόβλεψη του αριθμού των χειρουργηθέντων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ για τα έτη 2020-2023 βασίζεται στο ρυθμό ετήσιας μεταβολής των χειρουργηθέντων τη πενταετία προ πανδημίας (2014-9). Ο υπολογισμός του έγινε με τη χρήση μοντέλου απλής γραμμικής παλινδρόμησης (y=13030x+434012, R2=0,7297). Εκτιμάται ότι αν είχαν διατηρηθεί οι ρυθμοί αύξησης του αριθμού των χειρουργηθέντων στο ΕΣΥ προ πανδημίας, το 2023 στα νοσοκομεία του ΕΣΥ θα είχαν χειρουργηθεί 564.312 ασθενείς (έναντι 473.772 που χειρουργήθηκαν βάσει των στοιχείων του ΥΠΥΓ).

◆ Υπολογίζεται ότι σε σχέση με το 2019, κατά τη χρονική περίοδο 2020-23 χάθηκαν από τα νοσοκομεία του ΕΣΥ σωρευτικά 359.630 χειρουργικές επεμβάσεις, εκ των οποίων το 42% (151.952 χειρουργικές επεμβάσεις) αφορά σε νοσοκομεία της 1ης και 2ης ΥΠΕ σε Αττική και Πειραιά και το 35% (125.653 χειρουργικές επεμβάσεις) σε νοσοκομεία της 3ης και 4ης ΥΠΕ σε Μακεδονία και Θράκη (Διάγραμμα 3).

Διάγραμμα 3: Χαμένα χειρουργεία στο ΕΣΥ κατά την περίοδο 2020-23, ανά Υγειονομική Περιφέρεια

◆ Υπολογίζεται τέλος ότι σε σχέση με τη τάση της περιόδου 2014-19 (Διάγραμμα 4), κατά τη χρονική περίοδο 2020-23 χάθηκαν από τα νοσοκομεία του ΕΣΥ σωρευτικά 544.914 χειρουργικές επεμβάσεις (Διάγραμμα 5).

Διάγραμμα 4: Χειρουργηθέντες στο ΕΣΥ κατά την περίοδο 2014-23 και προβλέψεις χειρουργηθέντων βάσει των προ-πανδημίας επιπέδων και τάσεων

Διάγραμμα 5: Χαμένα χειρουργεία στο ΕΣΥ κατά την περίοδο 2020-23

Οι επιπτώσεις της πανδημίας στη χειρουργική δραστηριότητα των νοσοκομείων σε Ευρώπη και Ελλάδα 

Το πρόβλημα της επάρκειας των χειρουργικών υποδομών και του χρόνου αναμονής για χειρουργικές επεμβάσεις, είναι ένα χρόνιο πρόβλημα των Ευρωπαϊκών συστημάτων υγείας, ακόμη και πριν την πανδημία COVID-19.[9] Είναι όμως γεγονός ότι η πανδημία, κύρια λόγω της διατάραξης της πρόσβασης του πληθυσμού στα νοσοκομεία και της επικέντρωσης των νοσοκομείων στην αντιμετώπιση των COVID-19 περιστατικών, επέτεινε σημαντικά τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα. Ο χρόνος αναμονής για χειρουργικές επεμβάσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας αυξήθηκε σημαντικά, χειρουργικά περιστατικά συσσωρεύτηκαν στις λίστες αναμονής, με αποτέλεσμα πολλά συστήματα υγείας στην Ευρώπη ακόμη και μετά το τέλος της πανδημίας να αδυνατούν να επαναφέρουν τους χρόνους αναμονής για χειρουργικές επεμβάσεις στα προ-πανδημίας επίπεδα. [9] Ενδεικτικά και βάσει της επεξεργασίας των στοιχείων του ΟΟΣΑ, σε δείγμα 8 Ευρωπαϊκών χωρών:

◆ Ο χρόνος αναμονής για χειρουργικές επεμβάσεις καταρράκτη αυξήθηκε το 2020, πρώτο έτος της πανδημίας, στις 7 από τις 8 χώρες του δείγματος (Διάγραμμα 6). Το 2023 ο μέσος χρόνος αναμονής για χειρουργικές επεμβάσεις καταρράκτη στις 8 αυτές Ευρωπαϊκές χώρες ήταν 107 ημέρες, αισθητά υψηλότερος σε σχέση με τα προ-πανδημίας επίπεδα (92 ημέρες το 2019).

__________________________________________

^d OECD Health Statistics: η βάση δεδομένων του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης περιλαμβάνει στοιχεία για τους χρόνους αναμονής 3 κατηγοριών χειρουργικών επεμβάσεων (καταρράκτη, αρθροπλαστικής ισχίου και γόνατος), για τα 14 από τα 38 κράτη μέλη του. Ο ΟΟΣΑ δεν διαθέτει στοιχεία για τις χειρουργικές αναμονές στην Ελλάδα, επιβεβαιώνοντας ότι δεν υπάρχει συστηματική και ολοκληρωμένη καταγραφή τους στη χώρα μας. Η βάση δεδομένου του ΟΟΣΑ είναι δημόσια διαθέσιμη στο: https://data-explorer.oecd.org

Διάγραμμα 6: Χρόνοι αναμονής (σε ημέρες) για χειρουργικές επεμβάσεις καταρράκτη σε δείγμα Ευρωπαϊκών χωρών, 2014-23

Ο χρόνος αναμονής για χειρουργικές επεμβάσεις αρθροπλαστικής του ισχίου αυξήθηκε το 2021, δεύτερο έτος της πανδημίας, στις 7 από τις 8 χώρες του δείγματος (Διάγραμμα 7). Το 2023 ο μέσος χρόνος αναμονής για χειρουργικές επεμβάσεις αρθροπλαστικής του ισχίου ήταν 142 ημέρες, αισθητά υψηλότερος σε σχέση με τα προ-πανδημίας επίπεδα (105 ημέρες το 2019).

Διάγραμμα 7: Χρόνοι αναμονής (σε ημέρες) για χειρουργικές επεμβάσεις αρθροπλαστικής ισχίου σε δείγμα Ευρωπαϊκών χωρών, 2014-23

Στην Ελλάδα, η πανδημία COVID-19 είχε πολύ σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στη χειρουργική δραστηριότητα κύρια των νοσοκομείων του ΕΣΥ, καθώς αυτά κλήθηκαν να διαχειριστούν σχεδόν κατά αποκλειστικά, χωρίς δηλαδή την αρωγή του ιδιωτικού τομέα υγείας, τη νοσηρότητα την παραγόμενη από την πανδημία COVID-19, με αποτελέσματα να μειώσουν αισθητά όλες τις παρεχόμενες υπηρεσίες τους (επισκέψεις σε τακτικά εξωτερικά ιατρεία, διαγνωστικές εξετάσεις, νοσηλείες, χειρουργεία) στους υπόλοιπους μη-COVID-19 ασθενείς, με σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία των τελευταίων.[10],[11] Σειρά μελετών έχει καταδείξει τόσο την μειωμένη αυτή χειρουργική δραστηριότητα των νοσοκομείων του ΕΣΥ κατά τη διάρκεια της πανδημίας,[12],[13], [14],[15] όσο και τις σοβαρές αρνητικές της συνέπειες στην υγεία των πολιτών, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα την αύξηση των περιστατικών προχωρημένου καταρράκτη ή την αύξηση του μεγέθους όγκων καρκίνου του πνεύμονα σε ασθενείς λόγω της παρατεταμένης αναμονής τους για χειρουργεία στα νοσοκομεία του ΕΣΥ κατά τη διάρκεια της πανδημίας.[14],[15]

Συμπεράσματα και συστάσεις πολιτικής 

Κατά τη χρονική περίοδο 2020-23 τα χαμένα χειρουργεία στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, υπολογίζονται σε 360.000 έως 540.000 χαμένες χειρουργικές επεμβάσεις ανάλογα με το μέτρο σύγκρισης, ανάλογα δηλαδή με το αν συγκρίνει κανείς με τα επίπεδα των χειρουργικών επεμβάσεων του 2019 προ πανδημίας ή τα επίπεδα χειρουργικών επεμβάσεων της πενταετίας 2014-19 επίσης προ πανδημίας. Ακόμη και στα τέλη του 2023, ένα χρόνο δηλαδή μετά το τέλος της πανδημίας, τα επίπεδα της χειρουργικής δραστηριότητας στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, δεν είχαν ανακάμψει στα προ πανδημίας επίπεδα, με τον όγκο των χειρουργικών επεμβάσεων το 2023 να υπολείπεται κατά 5% σε σχέση με τις χειρουργικές επεμβάσεις του 2019 προ πανδημίας. Η μειωμένη αυτή χειρουργική δραστηριότητα των τελευταίων τεσσάρων ετών στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, πέραν των σημαντικών και αποδεδειγμένων αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία του πληθυσμού, έχει οδηγήσει στη συσσώρευση πλήθους χειρουργικών περιστατικών στις λίστες αναμονής για χειρουργεία και στην εκτίναξη των χρόνων αναμονής για αναγκαίες χειρουργικές επεμβάσεις. 

Το εκρηκτικό αυτό πρόβλημα παρά το ότι έχει επισημανθεί και τεκμηριωθεί με πλήθος επιστημονικών δημοσιεύσεων σταθερά από το 2021 και μετά, [10],[13] – [16] παρέμεινε αναπάντητο επί σειρά ετών. Η έστω καθυστερημένη του αναγνώριση από πλευράς Υπουργείου Υγείας είναι αναγκαία άλλα όχι ικανή προϋπόθεση για την επίλυση του. [11]

Οι πολιτικές που προκρίνει η κυβέρνηση για την επίλυση του είναι ατελείς και σε λάθος κατεύθυνση. Τα 34.000 «δωρεάν», χρηματοδοτούμενα από το ΤΑΑ, απογευματινά χειρουργεία στα νοσοκομεία του ΕΣΥ και τις ιδιωτικές κλινικές το 2025, πέραν του ότι αποτελούν σταγόνα στο ωκεανό των εκατοντάδων χιλιάδων χαμένων χειρουργείων της τελευταίας 4ετίας, δεν έχουν επενδυτικό χαρακτήρα, δεν δημιουργούν δηλαδή τις αναγκαίες προϋποθέσεις σε υλικές υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό για την μακρόπνοη αντιμετώπιση του χρόνιου προβλήματος των αναμονών για χειρουργικές επεμβάσεις στη χώρα μας.

Ομοίως η θεσμοθέτηση των επί πληρωμή απογευματινών χειρουργείων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ, σε μια χώρα με τη 2η υψηλότερη ιδιωτική δαπάνη υγείας και τις υψηλότερες αυτοαναφερόμενες λόγω κόστους ανικανοποίητες ανάγκες υγείας στην Ευρώπη,[17] είναι ένα κοινωνικά άδικο μέτρο, το οποίο μετακυλίει επιπλέον χρηματοδοτικά υγειονομικά βάρη στα ήδη υπέρμετρα οικονομικά βεβαρημένα νοικοκυριά στην Ελλάδα. Είναι δε προφανές ότι η κυβέρνηση αξιοποιεί τα «δωρεάν» απογευματινά χειρουργεία του ΤΑΑ προκειμένου, μεταξύ άλλων, να διαφημίσει και τελικά να εμπεδώσει τη λειτουργία των ιδιωτικών απογευματινών χειρουργείων στα νοσοκομεία του ΕΣΥ. Προκύπτει δηλαδή ότι βασική επιδίωξη του Υπουργείου Υγείας είναι η ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών του ΕΣΥ και όχι η ενδυνάμωση τους με προσωπικό και εξοπλισμό. 

Η επίλυση του προβλήματος των χειρουργικών αναμονών στη χώρα μας, προϋποθέτει την αποεμπορευματοποίηση του ΕΣΥ και την κατάργηση της μετακύλισης του κόστους των υπηρεσιών του στους πολίτες και τα νοικοκυριά, καθώς και την ανάταξη του ΕΣΥ, τον μακρόπνοο δηλαδή σχεδιασμό πολύπλευρης στήριξης του με όλους τους αναγκαίους χρηματοδοτικούς, υλικούς και ανθρώπινους πόρους.

Βιβλιογραφία 

[1] Νόμος 4931/2022. Γιατρός για όλους, ισότιμη και ποιοτική πρόσβαση στις υπηρεσίες του ΕΟΠΥΥ και στην ΠΦΥ και άλλες επείγουσες διατάξεις. ΦΕΚ 94Α’.

[2] Υπουργική Απόφαση Γ2α/10666/2024. Χειρουργικές επεμβάσεις και άλλες επεμβατικές πράξεις που διενεργούνται πέραν του τακτικού ωραρίου λειτουργίας των νοσοκομείων του ΕΣΥ και απαιτούν παραμονή στο νοσοκομείο πέραν της ημερήσιας νοσηλείας. ΦΕΚ 1485B’.

[3] Υπουργείο Υγείας. Επίσκεψη του Υπουργού Υγείας σε Νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης όπου πραγματοποιήθηκαν τα πρώτα απογευματινά χειρουργεία. Αθήνα: Υπουργείο Υγείας, 2024. (https://www.moh.gov.gr/articles/ministry/grafeio-typoy/press-releases/12255-episkepsh-toy-ypoyrgoy-ygeias-adwni-gewrgiadh-kai-twn-yfypoyrgwn-marioy-themistokleoys-dhmhtrh-bartzopoyloy-sto-geniko-nosokomeio-thessalonikhs-laquo-papagewrgioy-raquo-kai-sto-panepisthmiako-geniko-nosokomeio-thessalonikhs-laquo-axepa-raquo-opoy-pragmato)

[4] Υπουργείο Υγείας. Συνέντευξη τύπου της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Υγείας στις 11 Σεπτεμβρίου 2024. Αθήνα: Υπουργείο Υγείας, 2024. [https://www.moh.gov.gr/articles/ministry/grafeio-typoy/press-releases/12717-synenteyksh-typoy-ths-politikhs-hgesias-toy-ypoyrgeioy-ygeias]

[5] European Commission. Recovery and Resilience scoreboard. Thematic analysis health care. Brussels: European Commission, 2021.

[6] Επιτελική Δομή ΕΣΠΑ Υπουργείου Υγείας. Υλοποίηση Έργων του Υπουργείου Υγείας στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας,2024  [ https://www.edespa-ygeia.gr/erga/erga-tameiou-anaptiksis]

[7] Νόμος 5157/2024. Αναμόρφωση του θεσμού του προσωπικού ιατρού – Σύσταση Πανεπιστημιακών Κέντρων Υγείας – Σύνταξη αναπηρίας από κοινή νόσο και άλλες διατάξεις. ΦΕΚ 187A’.

[8] Υπουργείο Υγείας. Δελτίο Τύπου: Συνέντευξη του Υπουργού Υγείας στις 22 Νοεμβρίου 2024. Αθήνα: Υπουργείο Υγείας, 2024. (https://whttps://www.moh.gov.gr/articles/ministry/grafeio-typoy/press-releases/12930-synenteyksh-toy-ypoyrgoy-ygeias-adwni-gewrgiadh-sthn-ekpomph-toy-nikoy-strabelakh-ston-real-fm-97-8)

[9] Organisation for Economic Cooperation and Development, European Commission. Health at a Glance: Europe 2024. State of health in the EU cycle. Paris: OECD/European Union, 2024.

[10] Kondilis E, Tarantilis F, Benos A. Essential public healthcare services utilization and excess non-COVID-19 mortality in Greece. Public Health 2021; 198:85–8.

[11] Kondilis E, Benos A. The COVID-19 Pandemic and the Private Health Sector: Profiting without Socially Contributing. International Journal of Social Determinants of Health and Health Services 2023; 53:466–77.

[12] Mulita F, Vailas M, Tchabashvili L, Liolis E, Iliopoulos F, Drakos N, et al. The impact of the COVID-19 outbreak on emergency surgery: a Greek emergency department experience. Gastroenterology Review 2021; 16:95–95.

[13] Karlafti E, Benioudakis ES, Paramythiotis D, Sapalidis K, Kaiafa G, Didangelos T, et al. Does the COVID-19 Pandemic Affect Morbidity and Mortality Rates of Emergency General Surgery? A Retrospective Study from a Single-Center Tertiary Greek Hospital. Medicina 2021;57:1185.

[14] Tsironi S, Kavvadas D, Delis G, Bekiaridou A, Kapourani V, Loizou F, et al. Cataract Surgery during the COVID-19 Pandemic: Insights from a Greek Tertiary Hospital. Geriatrics 2022;7:77.

[15] Tomos I, Kapetanakis EI, Dimakopoulou K, Raptakis T, Kampoli K, Karakatsani A, et al. The Impact of COVID-19 Pandemic on Surgical Treatment of Resectable Non-Small Cell Lung Cancer in Greece. Life 2023;13:218.

[16] Κονδύλης Η, Ταραντίλης Φ, Σερέτης Σ, Μπένος Α. Η επιδημία COVID-19 στην Ελλάδα: μία κριτική αποτίμηση των πολιτικών αντιμετώπισής της. Στο: Κονδύλης Η, Μπένος Α, επιμ. Πανδημία COVID-19 και οι σύγχρονες απειλές στη δημόσια υγεία, Αθήνα: Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ, 2021, σελ. 55–84.

[17] Organisation for Economic Cooperation and Development, European Observatory on Health Systems and Policies. Greece: country health profile 2023, state of health in the EU. Paris: OECD Publishing, 2023.

—