“Λιομάζωμα στην κατεχόμενη Παλαιστίνη: Θέρος, τρύγος, πόλεμος, αποσταμό δεν έχουν” / γράφει η Ρούλα Μουτσέλου

Κι αν στα καθ’ ημάς, τούτες τις μέρες που σ’ όλες τις πεδιάδες, τις πεζούλες και τις πλαγιές ξεκινά η συγκομιδή της ελιάς, η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από την έλλειψη εργατικών χεριών, την ανομβρία που απειλεί τη συγκομιδή και την τιμή του λαδιού που έχει φτάσει στα ύψη, στην κατεχόμενη Παλαιστίνη, το κλαδί της ελιάς -που συμβολίζει λένε την ειρήνη- δεν έχει το πράσινο σκούρο χρώμα που ξέρουμε, αλλά το χρώμα του αίματος και το λάδι είναι πικρό.

Δε φανταζόμουνα έτσι τη θλίψη και το θάνατο
έφυγα και ξαναγύρισα στη θάλασσα.
Τη νύχτα πάνω στην κουβέρτα του «Αϊ-Νικόλα» ονειρεύτηκα μια παμπάλαιη ελιά να δακρύζει.
Γ. Σεφέρης

Ένα απόγευμα Πέμπτης, προς τα τέλη του περασμένου μήνα, η 59χρονη Χάνα Αμπού Σαλαμέχ, μητέρα επτά παιδιών, ξεκίνησε μαζί με τον άντρα της για τον ελαιώνα τους κοντά στο χωριό Φάκουα, στα βόρεια της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης, για το μάζεμα της ελιάς, παράδοση που η οικογένειά της ακολουθεί εδώ και πολλές γενιές.

Μαζί με τον άντρα της κινήθηκαν προσεκτικά και σύμφωνα με τις οδηγίες του ισραηλινού στρατού έμειναν 100 μέτρα μακριά από το τείχος του απαρτχάιντ που χωρίζει τη Δυτική Όχθη από το Ισραήλ.

Ευθύς όμως μόλις ξεκίνησαν το μάζεμα, άρχισαν οι πυροβολισμοί. «Μα γιατί πυροβολούν;» Ο άντρας της ανέμισε το καπέλο του προς τους στρατιώτες κάνοντας νοήματα για να σταματήσουν και μαζί άρχισαν να τρέχουν σέρνοντας πίσω τους τον μουσαμά με τις ελιές. Όταν έφτασαν στο αυτοκίνητό τους η Χάνα κατέρρευσε. Αιμορραγούσε χτυπημένη στο στήθος…

«Την πήρα στην αγκαλιά μου, ανέπνεε ακόμα», λέει ο Χεσάμ. Αλλά στο νοσοκομείο δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Ο έρωτας της ζωής του είχε φύγει…

Για να θυμούμαι θα χαράξω πάντα
της τραγωδίας όλες τις πράξεις και τις φάσεις
όλης της συμφοράς
πάνω στον κορμό μιας ελιάς
στην αυλή του σπιτιού μου.
Ταουφίκ Ζαγιάντ

Σε άλλους τόπους, σε όλες τις χώρες που βρέχει η Μεσόγειος, το λιομάζωμα είναι μια μεγάλη γιορτή για όλο το χωριό, καθώς μικροί και μεγάλοι, ξεχύνονται στα λιόφυτα για να βοηθήσουν. Στη Δυτική Όχθη η συγκομιδή της ελιάς, μια πανάρχαια τελετουργία αλλά και μια ζωτική δραστηριότητα, που σε μια καλή χρονιά αποφέρει στην τοπική οικονομία περισσότερα από 70 εκατομμύρια δολάρια, το λιομάζωμα δεν είναι πλέον γιορτή, αλλά παιχνίδι με τον θάνατο.

Πυροβολισμοί, οργανωμένες επιθέσεις και ξυλοδαρμοί από φανατικούς έποικους που επιδιώκουν να σαμποτάρουν τη συγκομιδή της ελιάς, μαζί με τη χρήση βίας από τις ισραηλινές δυνάμεις ασφαλείας και τον στρατό που κλείνουν τους δρόμους και απαγορεύουν την πρόσβαση των Παλαιστινίων στους ελαιώνες τους, περιγράφουν την καθημερινότητα της «λαδιάς».

Η συγκομιδή της ελιάς ήταν πάντα δύσκολη τα τελευταία χρόνια, καθώς η γη βρίσκεται στο επίκεντρο μιας σύγκρουσης δεκαετιών μεταξύ των Παλαιστινίων και του Ισραήλ που κάνει ό,τι μπορεί για να τους διώξει από τα χωράφια που καλλιεργούν εδώ και δεκάδες γενιές. Αλλά από τον πόλεμο στη Γάζα και μετά η βία έχει κλιμακωθεί δραματικά. Τα Ηνωμένα Έθνη τεκμηρίωσαν μεγάλη αύξηση των ισραηλινών επιθέσεων φέτος –25 περιστατικά από στρατιώτες και πάνω από 100 επιθέσεις από Ισραηλινούς εποίκους μόνο μέσα στον τελευταίο μήνα. Και όσα δεν καταγράφονται σίγουρα είναι εκατοντάδες.

Συνολικά, από την 1η Οκτωβρίου, 54 Παλαιστίνιοι τραυματίστηκαν στο πλαίσιο επιθέσεων, οι οποίες διαπράχθηκαν σε 44 περιπτώσεις από Ισραηλινούς εποίκους και σε 10 από τις ισραηλινές στρατιωτικές δυνάμεις. Επιπλέον, περίπου 600 δέντρα κάηκαν ή κόπηκαν και δεκάδες καλλιέργειες βανδαλίστηκαν, επηρεάζοντας τους αγρότες σε περίπου 15 κοινότητες σε όλη τη Δυτική Όχθη, όπου περισσότερα 96 τετραγωνικά χιλιόμετρα, ελαιώνων υπολογίζεται πως έμειναν ακαλλιέργητα το 2023, λόγω των ισραηλινών περιορισμών στην πρόσβαση των Παλαιστινίων αγροτών.

Στη γειτονική Λωρίδα της Γάζας, για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, το λιομάζωμα που κάποτε ήταν μια ετήσια γιορτή κάθε μικρής ή μεγάλης κοινότητας έχει γίνει μια μοναχική και επικίνδυνη προσπάθεια, συνοδευόμενη από τους ήχους των οβίδων, των πολεμικών αεροσκαφών και των σειρήνων των ασθενοφόρων. Η καταστροφή είναι ολοσχερής. Ακόμα και στα ελάχιστα δέντρα που γλίτωσαν από τους βομβαρδισμούς και τις ισραηλινές στρατιωτικές μπουλντόζες, η πρόσβαση είναι αδύνατη, ενώ πολλοί αγρότες αναγκάστηκαν ακόμα και να πάρουν την καταστροφική απόφαση να κόψουν τα δέντρα τους για να τα χρησιμοποιήσουν για καύσιμα, προκειμένου να επιβιώσουν.

Σύμφωνα με τον Μοχάμεντ Αμπού Ούντα, διευθυντή του τμήματος κηπευτικών δέντρων στο υπουργείο Γεωργίας της Γάζας, μόνο το ένα πέμπτο των ελαιόδεντρων της Λωρίδας εξακολουθούν να στέκονται μετά από περισσότερο από ένα χρόνο από την ισραηλινή επίθεση. Και από τα 40 ελαιοτριβεία που λειτουργούσαν σε όλη τη Γάζα πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, μόνο έξι παραμένουν: ένα στο βορρά, τέσσερα στην κεντρική περιοχή, και ένα στο νότο.

Όταν η ελιά θυμάται αυτόν που τη φύτεψε
το λάδι γίνεται δάκρυα
Μαχμούντ Νταρουίς

«Πέρυσι δεν μπορούσαμε καν να μαζέψουμε τις ελιές μας, εκτός από μια πολύ μικρή ποσότητα», λέει ο Ομάρ Ταναράτα, αγρότης από το χωριό Ουμ Σάφα στη Δυτική Όχθη. «Ήρθαν στρατιώτες, σκόρπισαν ό,τι είχαμε μαζέψει και μας διέταξαν να γυρίσουμε σπίτια μας. Πολλοί δέχτηκαν πυροβολισμούς, ενώ εκατοντάδες ελιές κόπηκαν με πριόνια», λέει καθώς ο ίδιος και άλλοι χωρικοί με μικρές χειροποίητες τσουγκράνες ραβδίζουν όσα δέντρα έχουν απομείνει.

«Ο γαμπρός μου στο Λούμπναν –δίπλα στον ισραηλινό οικισμό– πήγε να μαζέψει τις ελιές του. Του έσπασαν τα χέρια και τον έδιωξαν μαζί με όλους όσοι ήταν μαζί του», περιγράφει ο Αμπντ αλ Ραχμάν Χαλίφα, ιδιοκτήτης ενός μικρού ελαιουργείου. «Εμείς, οι Παλαιστίνιοι, δεν έχουμε βενζίνη ή μεγάλες εταιρείες. Η κύρια γεωργική μας καλλιέργεια είναι η ελιά», προσθέτει. «Όπως ο Κόλπος εξαρτάται από το πετρέλαιο, και οι Αμερικανοί από τις επιχειρήσεις, η οικονομία μας εξαρτάται από την ελιά» λέει κοιτώντας προς τον λόφο όπου στέκει ένα παράνομο φυλάκιο εποίκων.

Ο εξτρεμιστής έποικος που διευθύνει το αγρόκτημα, εκεί ψηλά, τιμωρήθηκε φέτος από το Ηνωμένο Βασίλειο και άλλες δυτικές κυβερνήσεις για επανειλημμένες πράξεις βίας κατά των Παλαιστινίων, συμπεριλαμβανομένων δύο επιθέσεων με την απειλή όπλου κατά Παλαιστινίων.

Όμως οι πλάτες της ισραηλινής κυβέρνησης είναι γερές. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους του πολέμου στη Γάζα, οι Εβραίοι έποικοι έχουν ενθαρρυνθεί από την υποστήριξη ακροδεξιών Ισραηλινών όπως ο Ιταμάρ Μπεν Γκβιρ που από τη θέση του ως υπουργός Εθνικής Ασφαλείς έδωσε δωρεάν όπλα σε εκατοντάδες εποίκους ενθαρρύνοντάς τους να διεκδικήσουν τα «δικαιώματά τους» στη γη που όπως λέει «τους έδωσε ο Θεός».

Ετούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή,
σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια,
σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τ’ αμπέλια του,
σφίγγει τα δόντια
Γιάννης Ρίτσος

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Applied Research στην Ιερουσαλήμ (ARIJ), περίπου 1,2 εκατομμύρια ελαιόδεντρα καταστράφηκαν από το Ισραήλ στη Δυτική Όχθη, την Ανατολική Ιερουσαλήμ και τη Λωρίδα της Γάζας, από το 1967. «Δεν τα ξεριζώνουν μόνο με το πρόσχημα ότι πρέπει να κάνουν χώρο για παράνομους ισραηλινούς οικισμούς ή άλλες υποδομές. Ισχυρίζονται επίσης ότι τα ελαιόδεντρα αποτελούν “απειλές ασφαλείας” γιατί πίσω τους κρύβονται οι Παλαιστίνιοι για να στοχεύσουν στρατιώτες. Είναι τρέλα», λέει ένας Παλαιστίνιος αγρότης.

Ακόμη και όταν Ισραηλινοί αλληλέγγυοι και διεθνείς ακτιβιστές συνοδεύουν τους χωρικούς στους ελαιώνες τους, ελπίζοντας να αποτρέψουν τις επιθέσεις, δεν υπάρχει καμιά εγγύηση ασφάλειας.

Η Ζυράγια Χαντάντ κουνάει το κεφάλι της παρακολουθώντας ένα βίντεο από την επίθεση που δέχθηκε, με έναν μασκοφόρο Ισραηλινό να της επιτίθεται μέσα στον ελαιώνα. Η Ισραηλινή ακτιβίστρια για την ειρήνη βοηθούσε τους Παλαιστίνιους να μαζέψουν τις ελιές τους όταν δέχτηκε απρόκλητη επίθεση. Αντί να συλλάβουν τον επιτιθέμενο, οι Ισραηλινοί στρατιώτες, που συνόδευαν τους εποίκους στην περιοχή, απλά του είπαν να πάει παραπέρα. Τώρα η Ζυράγια αναρρώνει στο σπίτι της με αρκετά σπασμένα πλευρά.

Η ελιά είναι σύμβολο αυτής της γης εδώ και αιώνες. Για γενιές Παλαιστινίων, αποτελεί τον σύνδεσμό τους με τη γη –έναν σύνδεσμό που απειλείται τώρα περισσότερο από ποτέ. Για τις οικογένειες το λιομάζωμα ήταν η γιορτή που την περίμεναν κάθε χρόνο. Μάζευαν τις ελιές, έτρωγαν κάτω από τα δέντρα έτρωγαν και διασκέδαζαν με τον παραδοσιακό τους χορό, το Ντάμπκε. Όταν οι Παλαιστίνιοι που τον χορεύουν χτυπάνε γερά τα πόδια τους στη γη, αντιστέκονται σε όποιον προσπαθεί να τους εκτοπίσει.

Η καταστροφή των ελαιόδεντρων στη Δυτική Όχθη δεν είναι κάτι νέο. «Σήμερα έχω έρθει φέροντας ένα κλαδί ελιάς και ένα όπλο μαχητή της ελευθερίας. Μην αφήσετε το κλαδί ελιάς να πέσει από το χέρι μου. Επαναλαμβάνω: μην αφήνετε το κλαδί ελιάς να πέσει από το χέρι μου». Μ’ αυτά τα λόγια έκλεισε την περίφημη ομιλία του στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, το 1974, ο Γιασέρ Αραφάτ. Νωρίτερα είχε τονίσει: «Αυτό το μίσος στράφηκε, στη χώρα μου, ακόμη και κατά της ελιάς, η οποία αποτελεί υπερήφανο σύμβολο για τους αυτόχθονες κατοίκους της γης, μια ζωντανή υπενθύμιση ότι αυτή η γη είναι Παλαιστίνη»

– Αγαπάς τα δέντρα, Γιωργάκη; Με ρώτησε. Ποιο αγαπάς περισσότερο;
– Την ελιά αγαπώ περισσότερο, αποκρίθηκα.
– Κι εγώ την ελιά … όταν πεθάνω, να φυτέψεις μιαν ελιά καταμεσίς στο μνήμα μου, να με ρουφήξει με τις ρίζες της. Κι απ’ τον καρπό που θα κάνει κάθε χρόνο, να μου ανάβεις ένα καντηλάκι…
Σαν ξέρω από τα κόκαλα μου θ’ ανάψει ένα φωτάκι, δε φοβούμαι το θάνατο.
Παντελής Πρεβελάκης

Αλλά, αν το κλαδί της ελιάς συμβολίζει την ειρήνη, το στεφάνι φτιαγμένο από τα κλαδιά της συμβολίζει τη νίκη. Τη νίκη που όσο κι αν αργήσει ο παλαιστινιακός λαός έχει πίστη πως θα ‘ρθει μαζί με τη δημιουργία ενός δικού τους κράτους.

Γύρω από τη ριζωμένη στη γη ελιά οι Παλαιστίνιοι δυναμώνουν και τις δικές τους ρίζες. Δεν φεύγουν, δεν εγκαταλείπουν τη γη τους. Μένουν εκεί δίπλα στα δέντρα τους και παλεύουν δεκαετίες τώρα ενάντια σ’ έναν υπέρτερο και βάρβαρο εχθρό. Και νικούν τον θάνατο Γιατί από τα κόκκαλά τους ανάβει ένα φωτάκι. Ένα φωτάκι που φωτίζει το δρόμο προς τη λευτεριά. Ένα φωτάκι που φωτίζει τους λαούς όλου του κόσμου που αγωνίζονται.

Στο ελαιοτριβείο –ακόμα και φέτος αυτή τη μαύρη για τη Δυτική Όχθη χρονιά– οι λιγοστοί αγρότες περιμένουν υπομονετικά στην αυλή για να παρακολουθήσουν τη μεταμόρφωση των ελιών που κατάφεραν να συγκεντρώσουν σε «υγρό χρυσό»…

«Πάει να πει στον τόπο μας, οι ρίζες μας είναι βαθιές
το χώμα δικό μας, κόβω, κόβεις, κόβει, κόβουμε, κόβετε, 
κόβουν τα κλαριά μας, τον κορμό μας, 
μα το χώμα ξαναφουσκώνει. 
Μια πράσινη φωνούλα ξαναβγαίνει και φωνάζει “εδώ είμαι”.
Ιάκωβος Καμπανέλης