Πολυτεχνείο 1973-2024: Η χρήση και η “κατάχρηση” ενός Συμβόλου / γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος

                       *51 Χρόνια μετά…

            “Μια γενιά που μειώνει την προηγούμενη γενιά, που δεν καταφέρνει να δει τα επιτεύγματά της και την αναγκαία σημασία της, δεν μπορεί παρά να είναι πενιχρή και χωρίς εμπιστοσύνη στον εαυτό της, έστω κι αν κομπάζει παράφορα για το μεγαλείο της. Αποδοκιμάζει  κανείς το παρελθόν για να  μην υπολογίσει το καθήκον του παρόντος” ( Αντόνιο Γκράμσι, «Παρελθόν και Μέλλον»)

      Τα μοιραία δευτερόλεπτα της εισβολής του τανκ στο Πολυτεχνείο

Αν ο αξιωματικός δεν έδινε τη διαταγή για την εισβολή του τανκ, αν ο στρατιώτης δεν πειθαρχούσε στη διαταγή κι αν το τανκ δεν παραβίαζε την πόρτα του Πολυτεχνείου τις πρώτες πρωινές ώρες της 17ης Νοέμβρη( 02.45;) τότε ίσως και η Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία μας και η Ιστορία της χώρας μας να ήταν σήμερα διαφορετική.

Πολλά αν, αν, αν..Η ιστορία, όμως δεν γράφεται με τα αν, αλλά με τα γεγονότα… 

             Το Πολυτεχνείο ως Γεγονός και ως Επέτειος

        Αλήθεια τι μπορεί να σημαίνει η εξέγερση των Φοιτητών στις 17 Νοέμβρη 1973 στη σημερινή νεολαία;

Τα 51 χρόνια από τον ξεσηκωμό των νέων στο χώρο του Πολυτεχνείου λειτουργούν πολλαπλασιαστικά στο νόημα της εξέγερσης ή αντίθετα λειτουργούν ως ένας απομυθοποιητικός μηχανισμός;

Οι επετειακές γιορτές και εκδηλώσεις για άλλους συντηρούν τη μνήμη του γεγονότος, ενώ για κάποιους άλλους το αποφλοιώνουν από τον επαναστατικό του χαρακτήρα.
Οι πρωταγωνιστές εκείνου του τριημέρου που συγκλόνισε το πανελλήνιο αρέσκονται να θυμούνται την “επανάσταση” της νιότης τους και να διηγούνται γνωστές ή άγνωστες ιστορίες που συμπληρώνουν ή και φωτίζουν κάποιες άγνωστες και κρυφές πτυχές της εξέγερσης.
Δεν λείπουν, βέβαια, και οι “κατ’ επάγγελμα” αμφισβητίες που θεωρούν πως η εξέγερση υπερεκτιμήθηκε γιατί ο λαός τρέφεται στο φαντασιακό του με μύθους.

          Βασικό τους επιχείρημα είναι πως η εξέγερση αυτή ως γεγονός δεν συνοδεύτηκε άμεσα από ένα άλλο, άμεσο γεγονός που να έδρασε καταλυτικά στον εκδημοκρατισμό της χώρας. Τουναντίον, όπως ισχυρίζονται οι αμφισβητίες, η εξέγερση διέκοψε την πορεία της μετάβασης σε μία, έστω και κάλπικη, πολιτική ομαλότητα , όπως είχαν υποσχεθεί οι κρατούντες (πρωθυπουργία Μαρκεζίνη). Το κύρος αυτού του επιχειρήματος το ενισχύουν με τη διαπίστωσή τους πως το τότε σκληρό καθεστώς το αντικατέστησε άλλο σκληρότερο (Χούντα Ιωαννίδη) που στάθηκε μοιραίο για την Κύπρο (Ιούλιος 1974).

Μπορεί η παραπάνω συλλογιστική πορεία να έχει ένα λογικό υπόβαθρο, αλλά είναι μια λανθασμένη και λογικά αυθαίρετη εφαρμογή της λογικής πλάνης, της γνωστής και ως “Επιχείρημα της Ολισθηρής Πλαγιάς “.

Ανεξάρτητα, όμως, από τους συνήθεις  πανηγυρικούς της ημέρας και από τις συνήθεις γκρίνιες και αμφισβητήσεις το γεγονός της εξέγερσης εξακολουθεί 51 χρόνια μετά να συγκινεί, να ενθουσιάζει, να διδάσκει και να μάς υπενθυμίζει πως οι μεγάλες αλλαγές και οι τομές σε μία κοινωνία πραγματώνονται σύμφωνα με αυτό που θεώρησαν ως αναγκαία προϋπόθεση τόσο ο Όργουελ πρώτος με τον προφητικό του λόγο, όσο και ο Ελύτης με τον ποιητικό του λόγο:
“Δεν θα επαναστατήσουν, αν δεν συνειδητοποιήσουν και δεν θα συνειδητοποιήσουν αν δεν επαναστατήσουν” (Όργουελ,”1984″) // “…για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή / θέλει νεκροί χιλιάδες νάναι στους τροχούς/ θέλει και οι ζωντανοί να δίνουν το αίμα τους” (Ελύτης, “Άξιον Εστί”).

                      Το Πολυτεχνείο ως Σύμβολο    

Το Πολυτεχνείο λειτουργεί μέχρι  σήμερα ως ένα σύμβολο. Αυτή η διαχείριση του συμβόλου άλλοτε ήταν επιτυχής κι άλλοτε καιροσκοπική στο βαθμό που χρησιμοποιήθηκε ως άλλοθι για κάποιους για να αποκομίσουν πολιτικά και κομματικά οφέλη.

Το Πολυτεχνείο ως σύμβολο  συμπυκνώνει το συλλογικό πνεύμα, το όραμα, την έμπνευση, τον πολιτικό αυτοκαθορισμό, το πάθος για την ελευθερία, την αγωνιστικότητα και την υπέρβαση του ναρκισσιστικού Εγώ.

Αν, ωστόσο, κάποιος από τη νέα γενιά διατυπώσει το ερώτημα για το «ποιο είναι το αντίτιμο-αντίστοιχο αποτέλεσμα» της θυσίας ίσως θα δυσκολευτούμε να απαντήσουμε στο βαθμό που η κοινωνία μας αδυνατεί να πείσει για το σύστημα αξιών και την κατευθυντήρια πρόταση προς τους νέους.

“Η γοητεία της Ιστορίας και το αινιγματικό της δίδαγμα είναι ότι από εποχή σε εποχή τίποτα δεν αλλάζει κι όμως τα πάντα είναι διαφορετικά” (Άλντους Χάξλεϋ).

Αν κάποιος θελήσει να είναι ειλικρινής με τον εαυτό του και χωρίς τις συνήθεις δραματοποιήσεις θα μπορούσε να καταγράψει τα παρακάτω αρνητικά στοιχεία που θολώνουν το πνεύμα και το όραμα του Πολυτεχνείου, όπως: Οικολογική καταστροφή, απολυτοποίηση της μέθης για υλικό πλουτισμό, κοινωνική αναλγησία-μιθριδατισμός, αναξιοκρατία, διάβρωση και εκποίηση συνειδήσεων και μία προϊούσα έκπτωση των παραδοσιακών αξιών που αποτελούσαν τον συνεκτικό ιστό της κοινωνίας.

Πολυτεχνείο: Εξέγερση ή Επανάσταση;

Εν τω μεταξύ η φιλολογία και η διαμάχη για το, εάν το Πολυτεχνείο υπήρξε μία Ανταρσία, μία Διαμαρτυρία, μία Εξέγερση ή μία Επανάσταση συνεχίζεται χωρίς να υπάρχουν συγκλίσεις στην απάντηση. Συναφές με το παραπάνω ερώτημα είναι και το ερώτημα αν το πνεύμα της Εξέγερσης είναι αναγκαίο σήμερα και κυρίως «από  ποιους και προς τα πού;».

             Και πώς μπορείς να μιλάς ή να περιμένεις μία εξέγερση σήμερα αφού αυτοί που ενέπνευσαν τους πρωταγωνιστές του Πολυτεχνείου (Μαρξ, Μαρκούζε, Προυντόν, Γκράμσι, Αλτουσέρ…) έχουν απομυθοποιηθεί ή δεν εμπνέουν τη νέα γενιά;

Εν τω μεταξύ η επέτειος του Πολυτεχνείου για όλους εμάς που βιώσαμε εκείνον το τριήμερο (15-17 Νοέμβρη) μάς βοηθά να ξαναθυμηθούμε τον ξεχασμένο “μικρό Ήρωα” μέσα μας. Να ξαναθυμηθούμε τις εικόνες, τους ήχους και τα συνθήματα εκείνων των ημερών που συγκλόνισαν το πανελλήνιο.

Η εικόνα των τανκς να κατεβαίνουν τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, το τανκς να σπάζει την πόρτα του Πολυτεχνείου και οι φοιτητές πάνω στην κεντρική πύλη να εκλιπαρούν τους στρατιώτες να μην υπακούσουν στις διαταγές των αξιωματικών τους, ενώ ταυτόχρονα ως άμυνα αντέτασσαν μόνον τον Εθνικό Ύμνο δεν είναι κι από τις συνήθεις εικόνες της ζωής όλων μας.

                H “Εκδίκηση” της Προπαραλήγουσας

Ποιος μπορεί να ξεχάσει το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» που έτεινε να καθιερωθεί ως εναλλακτικός Εθνικός Ύμνος; Ποιος μπορεί να ξεχάσει την εκδίκηση της Προπαραλήγουσας με το “Σας μιλά ο σταθμός των Ελεύθερων αγωνιζόμενων Φοιτητών”. A!!! Βεβαιότατα. Όχι των «αγωνιζομένων» αλλά των «αγωνιζόμενων». Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου άλλαξε και τους γνωστούς παραδοσιακούς κανόνες τονισμού, όπως τον «όταν η λήγουσα είναι μακρά δεν τονίζεται η προπαραλήγουσα»

           Φαίνεται πως η Γλωσσική Εξέγερση προηγήθηκε και επώασε τόσο την κοινωνική όσο και την πολιτική Εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Θεωρώ τον εαυτό μου “προνομιούχο” που έζησε από κοντά εκείνες τις μέρες, που έζησε από κοντά εκείνη την αυθόρμητη και ακηδεμόνευτη-αδέσποτη Εξέγερση. Κι αυτό γιατί το Πολυτεχνείο και ό,τι αυτό συμβολίζει ήταν:

       “Η εξέγερση ήταν μία συλλογική εκτόξευση στον ουρανό της ανιδιοτέλειας, ένας πρωτοφανής οργασμός δημιουργίας, μία έμπρακτη υπέρβαση της αλλοτρίωσης και το ουσιαστικότερο μάθημα Πολιτικής και Ηθικής, που θα μπορούσε να πάρει μία γενιά. Στις τρεις εκείνες ημέρες  του Νοέμβρη, ο χρόνος απόκτησε μία αφάνταστη πυκνότητα, ενηλικιώνοντας ανήλικους και ενήλικες” (Σταύρος Λυγερός, Καθημερινή, 15/11/1998).

            Στις συνήθειες αυτών των ημερών και με αφορμή τις επετειακές εκδηλώσεις είναι και η ανάγνωση παλιών εφημερίδων και προκηρύξεων που κατέκλυζαν το χώρο του Πολυτεχνείου πριν την επέμβαση των τανκς.   Ανοίγω ένα κουτί με όλο το υλικό εκείνων των ημερών. Ξεθωριασμένες εφημερίδες, φωτογραφίες, αφίσες, προκηρύξεις, αλλά ζωντανή  η μνήμη όσο ποτέ άλλοτε.

“…Είναι αγώνας τόσο ενάντια στη στρατιωτική δικτατορία, όσο και στα ξένα και ντόπια μονοπώλια που την στηρίζουν. Είναι αγώνας για το πέρασμα της εξουσίας στο λαό…,, (προκήρυξη των ημερών εκείνων)

             Το «ΕΝΑΝΤΙΑ» αντικατέστησε το «ΕΝΑΝΤΙΟΝ», σημαίνον και σημαινόμενο προσανατολισμένα πεισματικά στην ανάγκη να ξορκίσουμε  την αναπηρία που επιβάλλει η βολική συμμόρφωση ως κοινωνική συμπεριφορά και πολιτική στάση.

                     Τα μέτρα Φρούρησης

Κι ενώ είμαι χωμένος στο αρχειακό υλικό του κουτιού μου  τυχαία διαβάζω σε ένα site τα παρακάτω μέτρα ασφαλείας για την 51^η επέτειο από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου:

          «Σύμφωνα με πληροφορίες από αστυνομικές πηγές, επί ποδός θα βρίσκονται την Κυριακή, για την εφαρμογή των μέτρων, περισσότεροι από 5.000 αστυνομικοί από τα ΜΑΤ, την Ομάδα ΔΙΑΣ, τη ΔΡΑΣΗ, των ΟΠΚΕ, την Ασφάλεια, την Τροχαία, ενώ θα υπάρξει και συνδρομή από στελέχη της Αντιτρομοκρατικής Υπηρεσίας και της ΕΥΠ.

      Παράλληλα, από νωρίς θα πετάει το ελικόπτερο της ΕΛΑΣ καθώς και drone, που θα δίνουν εικόνα στο Κέντρο Επιχειρήσεων της ΓΑΔΑ, ενώ σε ετοιμότητα θα είναι και τα ειδικά θωρακισμένα οχήματα ρίψης νερού, οι γνωστοί «Αίαντες». Ακόμα, θα πραγματοποιούνται συνεχώς προέλεγχοι γύρω από το κτήριο του Πολυτεχνείου και γενικότερα στην περιοχή, ενώ θα υπάρχουν ακροβολισμένοι αστυνομικοί και στις ταράτσες γειτονικών κτηρίων».

             Από τον πολεμικό εξοπλισμό λείπουν μόνον τα Rafale και τα ελικόπτερα Super Puma, όπως βέβαια και οι νεοαποκτηθέντες φρεγάτες Belhara.

Αλήθεια έχουμε πόλεμο; Προς τι τέτοια μέτρα ασφαλείας; Ποιος ή ποιοι θα θελήσουν να αμαυρώσουν την επέτειο; Διαφωνούν κάποιοι με το γεγονός αυτό καθεαυτό ή με τις επετειακές εκδηλώσεις; Πολλά τα ερωτήματα, λίγες οι απαντήσεις.

Πάντως ο αριθμός των αστυνομικών την παραμονή της εισβολής του τανκ στο χώρο του Πολυτεχνείου ήταν κατά πολύ μικρότερος από τον αριθμό των αστυνομικών που θα επιβλέπουν την ασφάλεια της επετείου. Σημαίνει κάτι αυτό;

Στις 18 Νοεμβρίου οι εφημερίδες και τα sites θα επικεντρωθούν στις ταραχές και στις ζημιές από τη δράση κάποιων ταραχοποιών, ενώ θα ακούγεται  ακόμη ο ήχος του συνθήματος:

                           “Ο αγώνας τώρα δικαιώνεται”

                 Κάτι τέτοιες εικόνες ταραχών και καταστροφών στις επετειακές εκδηλώσεις προς τιμήν της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου ενισχύουν τα επιχειρήματα των αρνητών του.

Ας παραβλέψουμε, επίσης, το γεγονός πως στη σκέψη των περισσοτέρων η έννοια Πολυτεχνείο έχει ταυτιστεί είτε με την τρομοκρατική οργάνωση «17 Νοέμβρη», είτε με την κατάληψη του κτιρίου από διάφορες ομάδες πολιτών στο όνομα διαφόρων αιτημάτων ή ιδεολογικών προταγμάτων.

Έτσι στο υποσυνείδητο πολλών νεοελλήνων το Πολυτεχνείο έχει ταυτιστεί με ένα ορμητήριο ή καταφύγιο των πάσης φύσεως «επαναστατών» ή με μία sui generis γυμναστική «Πολιτικής Ανυπακοής»  για να θυμηθούμε και λίγο τον εισηγητή του όρου Χένρι  Ντέιβιντ Θορώ.

Η πορεία των “Σιωπηλών”

Μπροστά σε αυτά τα επαναλαμβανόμενα φαινόμενα προσβολής της μνήμης του Πολυτεχνείου πολλοί είναι εκείνοι που προτείνουν μία πορεία  «Ηχηρής Σιωπής», χωρίς αστυνομία, σημαίες, πλακάτ, κουκούλες και στυλιάρια…

“Η επανάσταση που οραματίζομαι θα είναι μία επανάσταση των σιωπηλών. Δεν θα έχει σημαίες αναπεπταμένες, συνθήματα και ιδεολογικές διακηρύξεις. Θα είναι μία επανάσταση βουβή, που θα στηρίζεται απλώς στην αλληλεγγύη των βλεμμάτων. Θα ξεκινήσει από την απόλυτη, την οργισμένη σιωπή, και θα αποδώσει στον άνθρωπο ό,τι στερήθηκε, ό,τι ονειρεύτηκε, ό,τι ζήτησε με κραυγές-πριν επιλέξει τη σιωπή” (Γιώργος Γραμματικάκης, «Η επανάσταση των Σιωπηλών», ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 17/11/2003)

          * ΠΗΓΗ: Blog  “ΙΔΕΟπολις”  Ηλίας  Γιαννακόπoυλος

–