Τα τραγούδια μιας φωτιάς που δεν έσβησε ποτέ / 1974 πρώτη επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου

Τα τραγούδια της φωτιάς, εκείνα που τραγουδήθηκαν από τα χείλη των εξεγερμένων φοιτητών στην κατάληψη του Πολυτεχνείου το 1973, στίχοι και ήχοι που συμβόλισαν την πάλη και τους αγώνες ενός ολόκληρου λαού και συνεχίζουν να μας συγκλονίζουν μέχρι και σήμερα, 50 χρόνια αφότου το στρατιωτικό τανκ της Χούντας τσάκισε την πόρτα του Πολυτεχνείου και τη λαϊκή εξέγερση.

Πολλά από αυτά είχαν γραφτεί πριν από την Απριλιανή Δικτατορία, κάποια άλλα συντέθηκαν παράνομα πίσω από κλειστές πόρτες κατά τη διάρκεια της χούντας, όταν οι καλλιτέχνες έψαχναν τρόπο να αντισταθούν στον γύψο, στον αμερικανοκίνητο φασισμό, στα βασανιστήρια και στις εξορίες που μάτωναν πάλι τον ελληνικό λαό.

Τραγούδια που έδωσαν πνοή στην αντίσταση εναντίον της Δικτατορίας, που σηματοδότησαν την πολιτισμική επανάσταση μιας ολόκληρης γενιάς, η οποία έψαχνε να βρει το δικό της αποτύπωμα στη σύγχρονη τέχνη, να αφουγκραστεί όλα όσα λάμβαναν χώρα την ίδια στιγμή στο εξωτερικό, να εκφραστεί με τον δικό της μοναδικό τρόπο, σε ένα μοναδικό πάντρεμα της λαϊκής παράδοσης με τη σύγχρονη ποίηση, με τα μοντέρνα ηχοχρώματα που έφταναν σε παράνομε κασέτες στην Ελλάδα, αψηφώντας τον φόβο της λογοκρισίας.

Δεν είναι τυχαίο που το 1975, έναν χρόνο μετά την πτώση της Χούντας, ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος έφτιαξε το ντοκιμαντέρ «Τα τραγούδια της φωτιάς», αποτίνοντας φόρο τιμής στους μεγάλους Έλληνες συνθέτες που κράτησαν ψηλά το επαναστατικό ηθικό του λαού τα δύσκολα χρόνια της Επταετίας. Σε αυτό το πολύτιμο ντοκουμέντο ρίχνεται φως στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης αλλά και για πρώτη φορά, Έλληνες αντιστασιακοί μιλάνε για τα βασανιστήρια και τις διώξεις που βίωσαν κατά τη διάρκεια της χούντας, όπως ο αείμνηστος αγωνιστής, Χρήστος Ρεκλείτης.

Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Μάνος Λοϊζος, ο Σταύρος Ξαρχάκος, ο Χρήστος Λεοντής, ο Διονύσης Σαββόπουλος, αλλά και σπουδαίου ερμηνευτές όπως ο Νίκος Ξυλούρης, η Μαρία Φαραντούρη, ο Γιώργος Νταλάρας, είναι μερικοί από τους καλλιτέχνες που εμφανίζονται στο ντοκιμαντέρ του Νίκου Κούνδουρου, αλλά η καρδιά της κουλτούρας της Μεταπολίτευσης.

Αλλά και στα επόμενα χρόνια, όταν το δημοκρατικό πολίτευμα είχε αποκατασταθεί στην Ελλάδα, η εξέγερση του Πολυτεχνείου είχε μείνει χαραγμένη μέσα στη ψυχή του λαού, αλλά και των προοδευτικών καλλιτεχνών της χώρας.

Αγαπημένα τραγούδια όπως ο «Νοέμβρης 1990» του Διονύση Τσακνή, ένα κομμάτι που γράφτηκε 17 χρόνια μετά την εξέγερση, ή το τραγούδι του Γιάννη Μαρκόπουλου «Στο Πολυτεχνείο» που ερμήνευσε αξέχαστα ο Δημήτρης Ζερβουδάκης το 1987, πρωτοστατούν στις σχολικές γιορτές για την επέτειο του Πολυτεχνείου εδώ και αρκετές δεκαετίες.

Αλλά και εξίσου πανέμορφες διασκευές των συμβολικών τραγουδιών που χαρακτήρισαν την εξέγερση, από νέους και παλιούς καλλιτέχνες που θέλησαν να κρατήσουν τη μνήμη του Πολυτεχνείου ζωντανή, έχουν μπει στις καρδιές μα τα τελευταία χρόνια, ακριβώς δίπλα μαζί με τα πρωτότυπα έργα.

Ο συγκλονιστικός Βασίλης Παπακωνσταντίνου ερμηνεύει την «Αυλή» του Μίκη Θεοδωράκη, ένα κομμάτι σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου που μιλάει για τα βασανιστήρια των αγωνιστών.

Όπως και η σπουδαία ερμηνεύτρια, Φωτεινή Βελεσιώτου, μια καλλιτέχνιδα που έχει ερμηνεύσει πολλές φορές τους μεγάλους μας συνθέτες, εδώ σε μια ανατριχιαστική εκτέλεση του «Μέα Μαγιού μου μίσεψες» από τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης.

Και εδώ μια μοντέρνα απόδοση του «Δρόμου» του Μάνου Λοΐζου από την Sophie Lies που βρίσκεται στο δίσκο «Meta Λοΐζος» όπου συμμετέχει μια πλειάδα νέων καλλιτεχνών.

Ή η υπέροχη διασκευή του τραγουδιού «Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί» από τον Μίλτο Πασχαλίδη που πρωτοτραγουδήθηκε από τον αξεπέραστο Νίκο Ξυλούρη που, δυστυχώς, έφυγε πολύ νωρίς.

Εδώ ο Γιάννης Χαρούλης τραγουδάει «Της Αγάπης Αίματα» σε στίχους του νομπελίστα ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη από το έργο «Άξιον Εστί», σε μελοποίηση του Μίκη Θεοδωράκη.

Στον ίδιο δίσκο αφιέρωμα για τον Μίκη Θεοδωράκη, ξεχωρίζει και η διασκευή του κομματιού «Την Πόρτα Ανοίγω το Βράδυ» σε στίχους του Τάσου Λειβαδίτη από τον Σωκράτη Μάλαμα.

Δεν θα μπορούσε, όμως, να λείπει και ένας από τους πρώτους δίσκους της Μεταπολίτευσης, τα «Τραγούδια από την Ελληνική Αντίσταση», μια συλλογή με αντάρτικα τραγούδια σε διασκευή, ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας από τον επίσης σπουδαίο, Νότη Μαυρουδή, που μας άφησε πρόσφατα. Αντάρτικα τραγουδούσαν οι φοιτητές μέσα στο Πολυτεχνείο, μαζί με τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη.

Και για το τέλος αυτού του αφιερώματος, θα αφήσω τους στίχους και το τραγούδι του Φοίβου Δεληβοριά, «Επέτειος» από τον πρώτο του δίσκο με τίτλο «Η Παρέλαση»:

Η τηλεόραση είναι στη διαπασών
Κι ο πατέρας μου κοιτάζει μ’ ενδιαφέρον
Κι όλα είναι τόσο ψεύτικα και τόσο σοβαρά
Όταν νιώθεις πως την πάτησες ξανά

Είναι σήμερα τρελή πρωτομαγιά
Κι η τηλεόραση να λέει για τη χούντα
Κι ο πατέρας μου κοιτά και με λόγια σιγανά
Μουρμουρίζει πως χαθήκαν όλ’ αυτά

Το καντήλι καίει και όλα είναι μουντά
Όλα σου θυμίζουνε τη μοναξιά σου
Κι όμως μέσα στη σιωπή του πατέρα μου η φωνή
Μου θυμίζει κάποιαν άλλη εποχή;

Μεσ’ στο σπίτι όλα τα φώτα είναι σβηστά
17 Νοέμβρη του ’73
Το ραδιόφωνο σιγά και τα τανκς εφιαλτικά
Η τρομοκρατία κυβερνά

Η επανάσταση κι αγάπη παν’ μαζί
Μεσ’ τους δρόμους ματωμένες προκηρύξεις
Αγωνία τρομερή και ο θάνατος ζωή
Φυτρωμένη μεσ’ στη μουσική

Ένας θόρυβος ακούγεται δειλά
Είναι του ’74 Ιούλης
Θεοδωράκης δυνατά κι ο εξόριστος γυρνά
Έτσι το λοιπόν τελειώνουν όλ’ αυτά

Η τηλεόραση έχει σβήσει προ πολλού
Μα ο πατέρας μου κοιτάζει σαν χαμένος
Κι είναι όλα γι’ αυτόν ψεύτικα και όμως σοβαρά
Αφού ξέρει πωσ’ την πάτησε ξανά