«Νοέμβρης μήνας της σποράς, Κρασομηνάς και Λιομαζώχτης …» / γράφει η Ειρήνη Δασκιωτάκη 

Νοέμβρης από σήμερα… 

Ενδέκατος μήνας του Γρηγοριανού ημερολογίου, ο ένατος μήνας του αρχαίου δεκάμηνου Ρωμαϊκού ημερολογίου. 

Σποριάς και Μεσοσπορίτης και  Κρασομηνάς γιατί τώρα ανοίγουν τα βαρέλια με το κρασί. 

Χαμένος από το χάσιμο της μέρας, Ανακατεμένος από τις ακατάστατες καιρικές συνθήκες. 

Το  ότι δυναμώνει το κρύο, χρόνια τώρα το γνωρίζουμε, αν και με την κλιματική αλλαγή πολλά ανατρέπονται. 

Οι γιορτές του Νοέμβρη έχουν μεγάλη σχέση με τις αγροτικές εργασίες καθώς  παλιότερα η κύρια δραστηριότητα των ανθρώπων ήταν η καλλιέργεια της γης . 

Η άροση της γης και η σπορά του σιταριού κυρίως αποδίδονταν στον Νοέμβριο γι’ αυτό σε πολλά ψηφιδωτά παλαιοχριστιανικών οικημάτων ο Νοέμβριος απεικονίζεται κρατώντας στο ένα χέρι ξύλινο άροτρο και στο άλλο τσαπί ή σκαλιστήρι … 

Δύει και η Πούλια το πρώτο δεκαπενθήμερο του Νοέμβρη που σηματοδοτεί τον ορμητικό ερχομό του χειμώνα και ανατέλλει στα τέλη του Μάη και σηματοδοτεί τότε την έναρξη του θερισμού. 

Ο Ησίοδος  αποδεικνύει σαν σημάδι για την έναρξη της σποράς τη δύση των Πλειάδων, το  ανοικτό αστρικό σμήνος (2.500 περίπου αστέρια) που ανήκει στον αστερισμό του Ταύρου. Από τους αστέρες του σμήνους των Πλειάδων είναι ορατοί με γυμνό μάτι μόνον έξι ή οκτώ… 

«Να αρχίζεις το θέρισμα όταν ανατέλλουν οι κόρες του Άτλαντος, οι Πλειάδες και τη σπορά όταν δύουν. 

Και αν σε κατέχει ο πόθος για τα επικίνδυνα ταξίδια, (έχε τον νου σου πως) όταν οι Πλειάδες, φεύγοντας κυνηγημένες από τον αντρειωμένο Ωρίωνα , πέφτουν στην ανταριασμένη θάλασσα, τότε πια σηκώνονται φουρτούνες από κάθε λογής ανέμους. 

Τότε λοιπόν, να μην έχεις πια καράβια στη Μαύρη θάλασσα παρά να καλλιεργείς τη γη, όπως σ’ ορμήνεψα (Έργα και Ημέραι)». 

 Αρχίζει με τη γιορτή των Αγίων Αναργύρων . 

Από την πρώτη μέρα γιορτινός ο Νοέμβριος!  

11 Νοεμβρίου είναι του ο Αγίου Μηνά… 
Ο Άγιος αυτός συνδέεται με την αγωνία των κτηνοτρόφων λόγω της έλευσης του χειμώνα καθώς έχουν κατέβει τα πρόβατα στα χειμαδιά… 

Στο σπίτι του τσοπάνου κάνουν έναν σπάγκο από μαλλί  προβάτου και δένουν τον σπάγκο τρεις φορές. 

Με αυτόν τον τρόπο δένουν το στόμα του λύκου! 

Πιστεύουν ότι με αυτόν τον τρόπο όταν πάει στο κοπάδι ο λύκος που έχει κλειστό το στόμα του, δεν θα κάνει ζημιά γιατί μπορεί να αρπάξει το πρόβατο, αλλά δεν μπορεί να ανοίξει το στόμα του για να το πνίξει. 

Στις 14 Νοεμβρίου του Αγίου Φιλίππου . 
Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση ο Άγιος Φίλιππος ήταν φτωχός γεωργός που όλη μέρα δούλευε στα χωράφια .. 

Αν και η εκκλησία θεωρούσε αργία την ημέρα αυτή, εθιμοτυπικά δεν τηρείται επειδή επείγει η σπορά. Γι’ αυτό και παρουσιάζεται ακόμη και ο ίδιος ο Άγιος Φίλιππος να εργάζεται τη μέρα αυτή… 

Ο Χριστιανισμός επηρεασμένος από την Ιουδαϊκή θρησκεία που ήταν στην ουσία ανδροκρατούμενη, καθώς δεν επιτρέπονταν οι γυναίκες να μπούνε στον ναό, και παρέμεναν  στην «αυλή των γυναικών», κατάφερε να εισάγει και να δώσει διέξοδο  στην ανάγκη της χριστιανικής κοινότητας που αναζητούσε το θεϊκό γυναικείο στοιχείο στη χριστιανική ζωή. 

Τα Εισόδια της Θεοτόκου 21 Νοεμβρίου είναι μία ιδιαίτερα σημαντική γιορτή, με την οποία πρωτοεισάγεται το θεϊκό γυναικείο στοιχείο. 

Παναγιά Αρχισπορίτισσα ονομάζεται, Παναγιά Μεσοσπορίτισσα, Παναγιά Ξεσπορίτισσα, ανάλογα σε ποιο στάδιο βρίσκονταν  η σπορά. 

Λέγεται και Πολυσπορίτισσα,  επειδή τη μέρα αυτή συνηθίζονταν να βράζουν πολυσπόρια, μείγμα από γεωργικά προϊόντα του σπιτιού που άλλα από αυτά τρώγονταν και άλλα προσφέρονταν για τα χρόνια πολλά και για την ευδοκίμηση της σποράς. 

«Της Παναγίας της Ξεσπορίτισσας τελειώνει ο σπόρος (η σπορά). 

Παίρνουμε οι γυναίκες και πααίνουμε 

στάρι δώρο στην εκκλησία. 

Ο παπάς το διαβάζει τελευταία όταν απολύκει η εκκλησία. 

Το διαλέουμε καθαρό – καθαρό!.» 

Την ίδια μέρα συνηθίζονταν και προσφορές στις Βρύσες ! 

Για να γίνουν καλά τα σπαρτά, πρέπει να πηγαίνουμε της Παναγίας της Πολυσπορίτισσας στη βρύση με σπόρια, τα ρίχνουμε μέσα και λέμε: 

«Όπως τρέχει το νερό, να τρέχει και το βιος!» 

Ο Άγιος Στυλιανός στις 26 Νοεμβρίου έχει κι αυτός τη δική του δυναμική. 

Το όνομα του συνδέθηκε από τον λαό με το ρήμα στυλώνω, καθώς ο Άγιος Στυλιανός θεωρείται στύλος προστασίας και υγείας, ιδιαίτερα των άρρωστων παιδιών. 

Για αυτό στα ασθενικά παιδιά έδιναν το όνομα Στυλιανός και Στυλιανή για να στυλωθούν και οι μητέρες τηρούσαν αργία την ημέρα αυτή. 

Δε δούλευαν, έβραζαν σιτάρι – νάτο  πάλι το στάρι –  το πήγαιναν στην εκκλησία και το μοίραζαν για την υγεία και μακροζωία των παιδιών. 

30 Νοεμβρίου πάλι, του Αγίου Ανδρέα, το κρύο αντρειεύει, αλλά τα σπαρτά δυναμώνουν. 

Φτιάχνανε στο Βόιο της Κοζάνης λαγγίτες, τηγανίτες δηλαδή, για να «αντρειωθούν οι άντρες». 

Με το ίδιο αυτό ζυμάρι που φτιάχνανε τις λαγγίτες σταύρωναν και το αμπάρι του σπιτιού για να μην αδειάζει ποτέ. 

Έδιναν και στα ζώα να φάνε, σημαντικά τα ζώα για τον άνθρωπο, να αντρειωθούν  και αυτά. 

Μα πώς γίνεται όμως σε αυτή τη χώρα που η ελιά, ως δέντρο ιερό,  έγινε και αιτία διαμάχης στην Αθήνα ανάμεσα στην Αθηνά και στον Ποσειδώνα να μην έχει και ένα όνομα ο Νοέμβρης – τόσα πια έχει – που να σχετίζεται και με το μάζεμα της ελιάς; 

Να τον λέμε και Ελαιοσυλλέκτη… Μάλλον καλύτερα για να μπούμε και στο μοτίβο το λαϊκό, Λιομαζώχτη! 
Να τώρα μόλις βρήκα σε ένα κείμενο του Νίκου ψιλάκη με τίτλο:  «Στους Ελληνικούς Ελαιώνες», πώς η έκφραση « στη ζώνη της ελιάς», φθινόπωρο σήμαινε σε περασμένους καιρούς… 

Δύσκολη η συλλογή των καρπών της ελιάς. 

Καμιά φορά και μες στη βροχή γίνεται! 

“Σκύβουν στο νοτισμένο χώμα για να μαζέψουν ελιές, στρατιές κορίτσια, γριές και παιδιά” 

Πριν αρχίσει το λιομάζωμα γίνονταν αγιασμός και τελείωνε η  εργασία αυτή με την προσφορά των πρώτων καρπών και τότε άπλωναν στο παξιμάδι το πρώτο λάδι της χρονιάς για να το δοκιμάσουν και έφτιαχναν λαδόπιτες  για να τις μοιράσουν. 

Ερχόταν στην εκκλησία, μόλις τελείωνε το μάζεμα ο νοικοκύρης και έφερνε ένα σταμνί, δύο σταμνιά, ανάλογα με το εισόδημα του, ύστερα έβγαινε ο παπάς και διαλαλούσε από το ιερό βήμα πως ο τάδε απομάζωξε και όποιος θέλει να ραντολοΐσει, να πάει αύριο κιόλας, τα λιόφυτά του είναι ελεύθερα. 

Το ραντολόι θύμιζε τη σταχομαζώχτρα του Παπαδιαμάντη! 

Μία συνήθεια ήτανε να αφήνονται μέσα στους Ελαιώνες οι τελευταίοι καρποί, τα απόλιδα, για να τους μαζέψουν έναν-έναν και με το χέρι όσοι δεν είχαν … 
Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει αυτός ο μήνας ο Σκιαγίτης,  ο τελευταίος του φθινοπώρου και σημαδιακός. 

Τελειώνουν οι αγροτικές εργασίες και θα ακολουθήσουν οι κλειστές μέρες του χειμώνα με τις ατελείωτες νύχτες, τις σκληρές νύχτες για όσους δεν έχουν πού την κεφαλήν κλίνε. 

Και… δυστυχώς έτσι όπως εξελίσσεται η παγκόσμια σκηνή, θα επιδεινωθεί, μάλλον, η κατάσταση. 

Σε εγρήγορση οφείλουμε να είμαστε όλοι έχοντας οφθαλμούς και ώτα ανοιχτά, ώστε οι συνάνθρωποί μας να μην παραμένουν σκιές, αλλά να αποκτούν σάρκα και οστά… 

Πόλεμοι, φτώχια, δυστυχία, καταπάτηση της Δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,  επίθεση στην ελεύθερη έκφραση, απόκρυψη της αλήθειας στο βωμό του οποιοδήποτε κέρδους, αναλγησίας… 

Αν δε διεκδικήσουμε για τη μοναδική μας ζωή, θα παραμένουμε ξεχασμένοι στο παρασκήνιο ενός κόσμου εχθρικού κι ακατανόητου… 

 Ένας Νοέμβρης αρχίζει του 24, γεμάτος γρίφους που γίνονται πιο δύσκολοι κι εν όψει του χειμώνα… 

Εμείς μην έχοντας άλλη επιλογή από τον αγώνα της καθημερινότητας , θα συνεχίσουμε, καλέ μας Νοέμβρη, να ζούμε με αισιοδοξία και δύναμη, προσμένοντας το φως του Δεκέμβρη… 

Πηγή: «Οι 12 Μήνες –  Φθινόπωρο» Εκδόσεις: η Καθημερινή 

Καλό μήνα με υγεία!  

Ει. Δα. 

—