“Πώς ο δοξασμένος ΕΛΑΣ απελευθέρωσε τη Θεσσαλονίκη από τους ναζί – 30 του Οκτώβρη 1944” / γράφει ο Σπύρος Κουζινόπουλος

Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, τώρα που η Θεσσαλονίκη γιορτάζει τα 80 χρόνια απελευθέρωσής της από τον γερμανικό ναζιστικό ζυγό, ύστερα από την είσοδο στην πόλη των ανταρτών του ΕΛΑΣ, ένα εξαιρετικό κείμενο για το πώς συνέβη εκείνο το ιστορικό γεγονός. Το σχετικό ρεπορτάζ είχε δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Λαϊκή Φωνή»στις 30 Οκτωβρίου 1945 με τη συμπλήρωση ενός έτους από την απομάκρυνση των κατακτητών από τη βορειοελλαδική πρωτεύουσα.

Υπό τον τίτλο «Πώς ο δοξασμένος ΕΛΑΣ απελευθέρωσε τη Θεσσαλονίκη», η εφημερίδα παρέθετε το χρονικό αποτίναξης της τετράχρονης χιτλερικής σκλαβιάς που κόστισε στην πόλη εκατοντάδες εκτελεσμένους, χιλιάδες νεκρούς από πείνα, κρύο και στερήσεις και ανυπολόγιστες ζημιές στον παραγωγικό της ιστό. Ενώ χάρη στην έγκαιρη επέμβαση των ανταρτών της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ αποτράπηκε την τελευταία στιγμή η καταστροφή των βασικών υποδομών της πόλης που είχαν υπονομευθεί από τους Γερμανούς να ανατιναχτούν κατά την αποχώρησή τους από τη Θεσσαλονίκη.

Από μέρες είχε κυκλοφορήσει η είδηση ότι ο ΕΛΑΣ είχε προωθηθεί αρκετά, καταλαμβάνοντας θέσεις έξω από την πόλη, στη Βάρνα και σε άλλες απομακρυσμένες συνοικίες τις οποίες είχε στο μεταξύ απελευθερώσει ο Εφεδρικός ΕΛΑΣ.

Η πορεία των κινήσεων των τμημάτων του λαϊκού στρατού προς την πόλη είναι η παρακάτω:

Το 31ο Σύνταγμα που έρχονταν από τη Χαλκιδική

Προς τη Θεσσαλονίκη κινήθηκαν τρία Συντάγματα. Το 31ο, το 19ο και το 13ο της ΧΙ Μεραρχίας.

Το 31ο που έρχονταν από τη Χαλκιδική, συγκρούστηκε με τους Γερμανούς στα υψώματα της Γαλάτιστας και απώθησε τον εχθρό. Οι Ούννοι απάντησαν στην επιτυχία του ΕΛΑΣ με το κρέμασμα ενός συνδέσμου. Η πυροβολαρχία του Συντάγματος χτύπησε τους Γερμανούς στο Γαλαρινό.

Συμπτυσσόμενοι οι κατακτητές φτάνουν στους Μαντζάρηδες (σ.σ. Νέα Ραιδεστό) και το Σέδες, όπου δίνουν σκληρή μάχη με τον ΕΛΑΣ που είχε ριχτεί στην επίθεση. Οι Γερμανοί ανασυντάσσονται και ενεργούν αντεπίθεση, πετυχαίνοντας την ανακατάληψη των παραπάνω χωριών. Αμέσως όμως γίνεται δεύτερη, θυελλώδικη εξόρμηση των τμημάτων του 31ου Συντάγματος, με αποτέλεσμα τη φυγή των Γερμανών προς τη Θεσσαλονίκη. Μετά το Σέδες τα τμήματα φτάνουν στους Καπουτζήδες (σ.σ. Πυλαία) και το βράδυ του Σαββάτου 28 Οκτώβρη μπαίνουν στον συνοικισμό Χαριλάου.

Από τη Νιγρίτα

Το 19ο Σύνταγμα, ύστερα από σκληρές μάχες στην περιφέρεια της Νιγρίτας, προχωράει προς τον Λαγκαδά, εκκαθαρίζοντας τον δρόμο από τα τάγματα ασφαλείας. Χτυπά τους Γερμανούς μέσα στους καταυλισμούς τους στον Ασκό, Σωχό και Κρύο Νερό (σ.σ. Κρυονέρι Λαγκαδά), παίρνει λάφυρα ένα ταχυβόλο και πολλά κιβώτια πυρομαχικών και φαρμάκων. Προχωρώντας, δίνει σκληρή μάχη στο Ασβεστοχώρι, όπου οι Γερμανοί κρατούσαν το φρούριο Ασβεστοχωρίου και την επόμενη, Σάββατο 28 Οκτώβρη, μπαίνει στην Ανω Πόλη.

Από το Κιλκίς

Το 13ο Σύνταγμα, δίνοντας μία σειρά από σκληρές μάχες με Γερμανούς και ταγματασφαλίτες στο Ξηροχώρι, τον Μικρόκαμπο, τη Νέα Σάντα, το Δερβένι, το Καραϊσίν (σ.σ. Πολίχνη) κ.λπ., μπαίνει στην Ανω Πόλη το Σάββατο προς Κυριακή.

Ολα τα τμήματα του ΕΛΑΣ διατάσσονται τη Δευτέρα το πρωί να προωθηθούν περισσότερο. Ο λαός της πόλης αγωνιά. Οι Γερμανοί, μπροστά στην ορμητικότητα του στρατού και στην αποφασιστικότητα του λαού, εγκαταλείπουν ορισμένες αποθήκες στο Ντουντουλάρ (σ.σ. Διαβατά), χωρίς να προφτάσουν να τις ανατινάξουν. Επίσης εγκαταλείπουν στον σιδηροδρομικό σταθμό αρκετά βαγόνια γεμάτα με υλικό, που είχαν υπόψη τους να ανατινάξουν.

Η Θεσσαλονίκη καταλαμβάνεται

Η ολοκληρωτική κατάληψη της πόλης συντελέστηκε στις 2 το απόγευμα της Δευτέρας 30 του Οκτώβρη 1944. Η κατάληψη έγινε από τον μόνιμο ΕΛΑΣ, αλλά μεγάλη ήταν και η συμβολή του Εφεδρικού ΕΛΑΣ, που δίνοντας μια σειρά σκληρές μάχες μέσα στην πόλη με ταγματαλήτες που αποτελούσαν την οπισθοφυλακή των Γερμανών, με τους κατακτητές και τους Τάταρους, κατόρθωσε να πανικοβάλει τους φασίστες και να αποτρέψει την καταστροφή.

Ο Εφεδρικός ΕΛΑΣ με μια τολμηρή επέμβαση το πρωί της 30ής του Οκτώβρη ματαίωσε την εκτέλεση της απόφασης των κατακτητών να καταστρέψουν το εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού Αγίου Δημητρίου, όπου είχε τοποθετηθεί δυναμίτης. Στην επίθεση που έκανε ο Εφεδρικός ΕΛΑΣ σκοτώθηκε ένας Γερμανός, πιάστηκαν αιχμάλωτοι άλλοι 10 και απομακρύνθηκαν οι δυναμίτες.

Με την ίδια αποφασιστικότητα ο Εφεδρικός ΕΛΑΣ ματαίωσε την ανατίναξη των εργοστασίων Αλλατίνι και διασώθηκαν από την καταστροφή και τη λεηλασία πολλές αποθήκες που κυριεύθηκαν σαν λεία πολέμου.

Ο ΕΛΑΣ, φρουρός του λαού

Στις 30-10-1944 η επαγρύπνηση του Εφεδρικού ΕΛΑΣ γίνεται εντονότερη. Πρέπει να προληφθεί κάθε περιττή αιματοχυσία. Εφεδροελασίτες περιτρέχουν τις συνοικίες, τις οποίες εκκαθαρίζουν από τα υπολείμματα των ελληνόφωνων φασιστών. Δίνουν οδηγίες στο λαό να είναι ψύχραιμος και τον πληροφορούν για τις κινήσεις των Γερμανών. Επίσης συγκεντρώνουν όπου υπάρχει πολεμικό υλικό για να προλάβουν δυστυχήματα και ενισχύουν με την εμφάνισή τους και μόνο το ηθικό του λαού που περιμένει από στιγμή σε στιγμή να ξεχυθεί στους δρόμους.

Οι στιγμές είναι κρίσιμες. Τα γερμανικά αυτοκίνητα περιτρέχουν την πόλη. Όμως ο Εφεδρικός ΕΛΑΣ αγρυπνεί έτοιμος να επέμβει.

Κυματίζει η γαλανόλευκη

Ώρα 2 το απόγευμα της 30ής Οκτώβρη 1944. Και ο τελευταίος Γερμανός έχει εγκαταλείψει την πόλη. ΟΙ προδότες τσακίστηκαν κάτω από τα χτυπήματα του μόνιμου και του εφεδρικού ΕΛΑΣ. Ο λαός με την πάλη του ολοκληρώνει τη λευτεριά του. Η πόλη κολυμπάει στο γαλάζιο. Το θέαμα της γαλανόλευκης φέρνει δάκρυα.

Χτυπούν οι καμπάνες. Είναι το άγγελμα της λευτεριάς που χρόνια περίμενε και το ετοίμαζε ο λαός, δίνοντας γι’ αυτό το αίμα των καλύτερων παιδιών του. Γυναίκες και άνδρες φιλιούνται, δακρύζουν. Στιγμές ασύλληπτες, γεμάτες εθνική έξαρση και μεγαλείο ξετυλίγονται. Στιγμές άφατης συγκίνησης και απερίγραπτης χαράς.

Ηταν μια Ανάσταση πραγματική. Ενας παλλαϊκός συναγερμός. Μία λουλουδοπλημμύρα με την οποία ο λαός θα υποδέχονταν τους ελευθερωτές του.

«Είναι αδύνατο -έγραφαν την επόμενη μέρα οι εφημερίδες της Αντίστασης- να αποδώσει κανείς ότι μεγάλο και ωραίο και άφθαστο έγινε χτες. Είναι αδύνατο να αποδώσει τον παλμό και τη ζωντάνια που έκλεινε ο παλλαϊκός συναγερμός».

Αξίζει να σημειωθεί ότι για τρίτη μέρα είχαν κυκλοφορήσει οι εφημερίδες της αντίστασης «Λαοκρατία» και «Εθνική Φωνή»σε μεγάλο σχήμα κάτω από τη μύτη των Γερμανών. Και οι εφημερίδες αυτές, που έκλειναν στα χρόνια της σκλαβιάς τον ζωντανό παλμό του λαού, έγιναν ανάρπαστες. Κανένας από τους δήθεν «εθνικόφρονες» εκδότες δεν τόλμησε τότε να βγάλει εφημερίδα. Είχαν λουφάξει όλοι, ανίκανοι να συλλάβουν τον παλμό του έθνους.

Μπαίνει ο ΕΛΑΣ

Σύσσωμος ο λαός, άντρες, γυναίκες με παιδιά, με δακρυσμένα μάτια και κρατώντας στεφάνια και μπουκέτα από λουλούδια, κατεβαίνει στην πόλη για να θαυμάσει και φιλήσει τους ελευθερωτές αντάρτες.

Στις 2.30 αρχίζει η είσοδος στην πόλη των τμημάτων του ΕΛΑΣ. Πρώτα εμφανίζονται οι άνδρες του 19ου Συντάγματος. Ενας χείμαρρος από λουλούδια τους υποδέχεται. Μία πελώρια αγκαλιά τους σφίγγει. Οι μάνες, οι αδελφές, ένας λαός που πείνασε, που ρημάχτηκε, που λαβώθηκε, τους φιλά, τους αγκαλιάζει και τους αποθεώνει.

■ Ζήτω ο Λαϊκός Στρατός

■ Ζήτω ο ΕΛΑΣ

■ ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ

Οι ήρωες του βουνού δακρύζουν. Δύσκολα διασχίζουν την ανθρωποθάλασσα και τη λουλουδοπλημμύρα. Λαός και στρατός αντάμα παρελαύνουν στους δρόμους. Και όταν περνούν κάτω από τα γραφεία του ηρωικού ΕΑΜ και του πρωτοπόρου στους λαϊκούς και εθνικούς αγώνες ΚΚΕ, η ατμόσφαιρα δονείται από ουρανόφταστες ζητωκραυγές.

Πανζουρλισμός

Ο παλλαϊκός αυτός πανζουρλισμός κράτησε μέχρι τις πρωινές ώρες. Ολη τη νύχτα η πόλη δονούνταν από τα βροντερά τραγούδια του αγώνα και της λευτεριάς.

Για πρώτη φορά, ύστερα από τέσσερα χρόνια σκλαβιάς, η πόλη είναι φωτισμένη. Φωτισμένη, χαρούμενη και γιορταστική. Μία Θεσσαλονίκη λεύτερη και υπερήφανη για την ιστορία της, τους αγώνες της, το λαό της.

Ετσι λευτερώθηκε η πόλη. Και από την ημέρα εκείνη η ζωή πήρε τη ζωντανή της έκφραση. Η εγκατάσταση των οργάνων της Διοικητικής Επιτροπής, της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας και της Πολιτοφυλακής καταπιάστηκε αμέσως με τα τεράστια προβλήματα του λαού. Οι Αγγλοι αξιωματικοί, που έφθασαν μετά από μία εβδομάδα στη Θεσσαλονίκη, εκφράστηκαν με θαυμασμό για την παραδειγματική τάξη που επικράτησε.

 efsyn.gr