Το ίδιο έργο έχει ξαναπαιχτεί στην Αττική κι άλλες φορές, κι ας εμφανίζεται «κοντή» η μνήμη των Αθηναίων
Στην πραγματικότητα, το ίδιο έργο έχει ξαναπαιχτεί στην Αττική κι άλλες φορές, κι ας εμφανίζεται «κοντή» η μνήμη των Αθηναίων. «Δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε πυρκαγιά να εξαπλώνεται με αυτόν τον τρόπο, το έχουμε δει επανειλημμένως» μας λέει ο Χάρης Κοντοές, διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεσκόπησης στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και συνεχίζει: «Mόνο στην ευρύτερη περιοχή της Πεντέλης το έχουμε δει τουλάχιστον έξι φορές. Το 2009 είχαμε μια τεράστια πυρκαγιά η οποία είχε επίσης ξέφρενη πορεία και είχε φτάσει μέχρι την Παλλήνη και τη λεωφόρο Μεσογείων. Το 2007 η φωτιά πλησίαζε στου Παπάγου, το 2021 είδαμε την Αττική να καίγεται από τον Ωρωπό μέχρι την Βαρυμπόμπη τους Θρακομακεδόνες και πάλι πίσω».
Στην ουσία, όπως εξηγεί ο κ. Κοντοές, η πυρκαγιά που κατέκαψε τη Βορειοανατολική Αττική, ήταν μια κλασική πυρκαγιά, η οποία καθοδηγείται από ανέμους που κινούνται από Βορρά προς Νότο. «Ήταν ένα τυπικό αποτύπωμα πυρκαγιάς. Η πυρκαγιά του 2009 ήταν παρόμοια. Από την άλλη, με εξέπληξε κι εμένα ως γεγονός, δεν φανταζόμουν ότι θα μπορούσε να συμβεί πάλι το ίδιο σενάριο. Είχαμε πάει τόσο καλά αυτό το καλοκαίρι. Σημειώθηκαν τόσες πολλές πυρκαγιές, οι οποίες αντιμετωπίστηκαν στο ξεκίνημά τους. Ήταν η πιο επιτυχημένη χρονιά μέχρι που… κάηκε η Αττική».
Τι (δεν) έχει αλλάξει από το 2009 μέχρι σήμερα
Ένα βασικό στοιχείο που έχει αλλάξει από τη μεγάλη πυρκαγιά του 2009 μέχρι σήμερα, είναι πως οι πυρκαγιές πολλαπλασιάζονται διαρκώς και όχι μόνο εν μέσω αντιπυρικής περιόδου. «Η συχνότητά τους έχει αλλάξει» λέει ο κ. Κοντοές προσθέτοντας πως επίσης ξεκινούν και νωρίτερα μέσα την αντιπυρική περίοδο ενώ και η έντασή τους αυξάνεται. «Μόνο τον φετινό Ιούνιο είχαμε τη διπλάσια καμένη έκταση από ό,τι όλα τα προηγούμενα χρόνια» μας λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά.
Δεύτερο βασικό στοιχείο είναι πως από τις πυρκαγιές των δεκαετιών του ‘90 και 2000 η πόλη επεκτάθηκε κι άλλο προς το δάσος, προς όλες τις κατευθύνσεις, όλο και πιο βαθιά. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ελληνικού Κτηματολογίου, η Αττική είναι επί της ουσίας από τις Περιφέρειες με τον μεγαλύτερο αριθμό οικισμών αυθαιρέτων μέσα σε δάση ή δασικές εκτάσεις. Ειδικά σε Βόρεια, Ανατολική και Νότια Αττική αναπτύχθηκαν άναρχα και με αστραπιαίες ταχύτητες οικισμοί, τις περισσότερες φορές αυθαίρετοι -στα Μέγαρα, στον Μαραθώνα, στη Ραφήνα- Πικέρμι, στα Σπάτα, στη Λαυρεωτική κ.ά.. Ένα μόνο παράδειγμα, η περιοχή Ραπεντώσα, νεόκτιστος οικισμός στην Ανατολική Αττική ανάμεσα σε Διόνυσο και Νέα Μάκρη, ο οποίος έχει βρεθεί αρκετές φορές στην πορεία καταστροφικών πυρκαγιών που έχουν κάψει την βόρεια και την ανατολική πλευρά της Πεντέλης. Ούτε αυτή τη φορά γλίτωσε από της πυρκαγιάς τα δόντια η Ραπεντώσα.
«Δεν είναι αμιγές αστικό τοπίο αυτό που κάηκε στις πρόσφατες πυρκαγιές. Είναι σχεδόν αστική περιοχή» ξεκαθαρίζει ο κ. Κοντοές. «Το πρόβλημα αυτών των περιοχών είναι πως εμφανίζουν μια ιδιαίτερη μίξη τοπίου, χαρακτηριστική πια θα λέγαμε του αττικού τοπίου, μια εικόνα ανάμεσα σε δάσος και οικισμό. Από την ώρα που σε μια αστική περιοχή υπάρχει δάσος και δέντρα είναι επόμενο η πυρκαγιά που θα ξεσπάσει να τα κάψει και τα δύο. Στην πραγματικότητα, ολόκληρη η Βόρεια, Ανατολική και Δυτική Αττική, με εξαίρεση τον βασικό πολεοδομικό ιστό της Αθήνας, είναι οικισμοί μέσα σε δασικές εκτάσεις. Αυτό το γεγονός από μόνο του κάνει την αντιμετώπιση αυτών των πυρκαγιών πολύ δύσκολη».
Και τρίτο και βασικότερο στοιχείο, αυτό που λανθασμένα και επικίνδυνα, αλλά όχι εντελώς αδικαιολόγητα, δέχεται έντονη κριτική ως επιχείρημα, είναι η μεγάλη επιτάχυνση που δίνει η κλιματική κρίση στην εξέλιξη των σημερινών πυρκαγιών. «Υπάρχουν ξεκάθαρες αλλαγές στο κλίμα και πιο έντονες πια μετεωρολογικές καταστάσεις, υψηλότερες θερμοκρασίες, μεγάλες ξηρασίες κ.τ.λ».
Τι πρέπει να γίνεται
Όλα τα παραπάνω καθιστούν σύμφωνα με τον κ. Κοντοέ επιτακτική την ανάγκη να αλλάξουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις πυρκαγιές και ειδικά αυτές μέσα ή γύρω από την πόλη.
Όπως εξηγεί ο ίδιος: «Καταρχάς πρέπει να γνωρίζουμε εκ των προτέρων πως θα μετακινηθεί η πυρκαγιά αν ξεσπάσει σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Πρέπει να υπάρχει μια δεδομένη ταχύτητα αντίδρασης των πολιτών, των τοπικών αρχών αλλά και αυτών που επιχειρούν για την αντιμετώπιση της πυρκαγιάς. Στις περιαστικές περιοχές χρειαζόμαστε πολύ εξειδικευμένα σχέδια κινδύνου σε επίπεδο αστικού οικοδομικού τετραγώνου».
Η αλήθεια είναι πως τα συγκεκριμένα εξειδικευμένα σχέδια κινδύνου ζητώνται τα τελευταία χρόνια από τους Δήμους με εντολή του υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Ζητούνται επίσης αναλυτικές παρουσιάσεις με τα ποσά που ξοδεύει κάθε Δήμος για την πρόληψη και την πυροπροστασία βάσει των κονδυλίων που τους δίνονται από τα υπουργεία Εσωτερικών και Περιβάλλοντος. Το θέμα είναι πως οι Δήμοι οι οποίοι τελικά καταρτίζουν αυτά τα σχέδια και δίνουν τις αναφορές, όπως τους ζητείται, είναι πάντα στο τέλος ελάχιστοι μιας και η μόνιμη επωδός τους, είναι πως τα χρήματα που έχουν στη διάθεσή τους είναι ελάχιστα και οι υπηρεσίες τους άκρως υποστελεχωμένες, οπότε κι αυτά που τους ζητούν είναι αδύνατον να υλοποιηθούν.
Ο κ. Κοντοές περιγράφει πως τέτοιου είδους σχέδια παρήγγειλε και η Περιφέρεια Αττικής στην ομάδα του Αστεροσκοπείου, για λογαριασμό των ευάλωτων δήμων.
«Την εργασία παρήγγειλε η Περιφέρεια Αττικής πριν από τέσσερα χρόνια και το πρώτο μέρος της ολοκληρώθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο. Τα πρώτα σχέδια έχουν παραδοθεί στην υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της Περιφέρειας Αττικής. Είναι μια αναλυτική βάση δεδομένων, μια οργανωμένη βάση πληροφοριών, οι οποίες περιλαμβάνουν από το πως θα εξαπλωθεί η πυρκαγιά μέχρι πως μπορεί να αντιμετωπιστεί ικανοποιητικά. Δημιουργήσαμε σχέδια σε πολύ υψηλή ανάλυση σε επίπεδο οικοδομικού τετραγώνου για αρκετούς περιαστικούς δήμους, στα παράλια της Αττικής. Η εργασία αυτή δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Οι Δήμοι είναι πάρα πολλοί και οι οικισμοί είναι ακόμα περισσότεροι και πρέπει να γίνει ανανέωση της προγραμματικής σύμβασης ανάμεσα στην ομάδα μας και στην Περιφέρεια».
Και υπάρχουν κι άλλα που παραγγέλνονται αλλά δεν ολοκληρώνονται ή ακόμα δεν έχουν αξιοποιηθεί στη μάχη ενάντια στις πυρκαγιές. Φέτος την άνοιξη, με μια αιφνιδιαστική απόφαση και παρέχοντας ελάχιστο διάστημα εφαρμογής, το υπουργείο Περιβάλλοντος ζήτησε από τους κατοίκους που ζουν σε αυτές τις περιοχές, να προχωρήσουν σε ένα πολύ ακριβό σχέδιο πυροπροστασίας των οικιών και οικοπέδων τους. Παρά τις εξαγγελίες για τα πρόστιμα, το ΥΠΕΝ υποχώρησε όταν είδε το κύμα των αντιδράσεων που σήκωσε αυτή του η απόφαση σε δήμους και πολίτες.
Αλλά και στις περιοχές που οι πολίτες έκαναν τα προβλεπόμενα, ο μεγάλος όγκος των ακαθάριστων υλικών που συσσωρεύτηκε έξω από τους κάδους σκουπιδιών, παρέμεινε για καιρό εκεί καθώς πάλι οι δήμοι, δήλωναν αναρμόδιοι για να μαζέψουν την εύφλεκτη ύλη, η οποία απλώς μετακινήθηκε από τα οικόπεδα, έξω στους δρόμους. Το αποτέλεσμα; Πολλά σχέδια, πολλές εξαγγελίες και στο τέλος, μια ατελείωτη μετατόπιση ευθυνών, η οποία οδηγεί σε μια… τρύπα στο νερό. Που με τη σειρά της οδηγεί σε ένα υπερφίαλο, νέο δόγμα καταστολής.
Όπως λέει ο κ. Κοντοές: «Η προτεραιότητα της κατάσβεσης αυτή τη στιγμή πέφτει στην ανθρώπινη ζωή και λιγότερο στο δάσος και τις υποδομές, τα οποία όμως λειτουργούν επιταχυντικά για την εξάπλωση μίας πυρκαγιάς σε μεγάλη ακτίνα».
Ο κ. Κοντοές είναι πάντως σαφής: «Όταν ηρεμήσουν τελείως τα πνεύματα, πρέπει να γίνει ένας απολογισμός για το πώς αντιμετωπίστηκε η πυρκαγιά της Αττικής και τι έφταιξε. Δημιουργεί έκπληξη το ότι ξέφυγε η φωτιά μέσα στον αστικό ιστό».
