“Η σοκαριστική διαπίστωση για όσα βλέπουν τα παιδιά μας στο TikTok” / γράφει ο Πάνος Κωδωνάς
Το TikTok δεν είναι όσο αθώο νομίζουμε τελικά. Τι πραγματικά “πετάει” ο αλγόριθμος στα παιδιά. Τι επισημαίνουν οι ειδικοί.
Η ανεξέλεγκτη δημοτικότητα του TikTok μετατρέπει την πλατφόρμα σε παγκόσμιο “παράδεισο” για τους νέους χρήστες, που απολαμβάνουν να μοιράζονται σύντομα βίντεο και να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Ωστόσο, αυτό που φαίνεται ως αθώα διασκέδαση, κρύβει πολλούς αθέατους κινδύνους που επηρεάζουν άμεσα την ασφάλεια και την ευημερία των νεαρών χρηστών.
Ο πρώτος κίνδυνος είναι η ανεπιθύμητη επαφή με άγνωστους. Η εύκολη πρόσβαση σε εκατομμύρια χρήστες σε όλο τον κόσμο μπορεί να οδηγήσει σε ανεπιθύμητα μηνύματα, ακόμα και σε προσπάθειες αποπλάνησης από άτομα με κακόβουλες προθέσεις.
Ο δεύτερος κίνδυνος αφορά το περιεχόμενο που εκτίθενται τα παιδιά. Αν και οι περισσότεροι γονείς προσπαθούν να προστατεύσουν τα παιδιά τους από ακατάλληλο υλικό, οι χρήστες του TikTok μπορούν εύκολα να έρθουν σε επαφή με περιεχόμενο που δεν είναι κατάλληλο για την ηλικία τους, προκαλώντας ανησυχία για την ψυχολογική τους υγεία.
Ο τρίτος κίνδυνος αφορά την υπερβολική έκθεση, με τους νέους στρεσάρονται υπερβολικά στην προσπάθειά τους να υιοθετήσουν όλες τις νέες τάσεις που εισάγονται από τους influencers του TikTok. Και το σημαντικό ερώτημα είναι ένα:
ΤΙ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΕΛΙΚΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΟ TIKTOK;
O Ιμράν Αχμέντ από το Κέντρο για την Καταπολέμηση του Ψηφιακού Μίσους ανέδειξε την ανησυχία του σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο ο αλγόριθμος του TikTok προωθεί περιεχόμενο σε νεαρούς χρήστες λίγα λεπτά μετά την εγγραφή τους στην πλατφόρμα.
Μετά από έρευνα που διεξήχθη από τον οργανισμό, έγινε κατανοητό ότι ο αλγόριθμος διακρίνει τις αδυναμίες των χρηστών και, αντί να τις αντιμετωπίζει ως σοβαρό κίνδυνο, τις εκμεταλλεύεται για να αυξήσει την παραμονή τους στην πλατφόρμα.
Για παράδειγμα, όπως αναφέρει ο Guardian, εάν ένα παιδί άλλαζε το όνομά του στο TikTok από “Sarah” σε “Sarah Lose Weight”, ο αλγόριθμος θα του προσέφερε περιεχόμενο αυτοτραυματισμού περίπου 12 φορές περισσότερο σε σχέση με άλλους χρήστες.
Η έρευνα περιλάμβανε νεαρούς χρήστες ηλικίας 13 ετών από το Ηνωμένο Βασίλειο, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και την Αυστραλία, και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι σε περίπου 2,5 λεπτά από τη δημιουργία τους λογαριασμού στο TikTok, οι νέοι μπορούσαν να εκτίθενται σε περιεχόμενο που συνδέεται με αυτοτραυματισμό και διατροφικές διαταραχές.
Πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε ότι ένα 14χρονο αγόρι είναι πιθανό να έρθει σε επαφή με υλικό από τον κατηγορούμενο για εμπορία ανθρώπων και βιασμό Andrew Tate σε λιγότερο από τρία λεπτά από τη δημιουργία του λογαριασμού του. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό δεδομένου ότι τα παιδιά εκτίθενται σε επικίνδυνες απόψεις για το πώς πρέπει να είναι ένα νεαρό κορίτσι, πώς οι άνδρες πρέπει να συμπεριφέρονται, και πώς αυτά τα ίδια πρέπει να αντιδρούν, απόψεις που τροφοδοτούν τον σεξισμό και τον μισογυνισμό, όπως υποστηρίζει ο Ahmed.
Η έρευνα επίσης έδειξε ότι περισσότερα από 1 εκατομμύριο ανήλικα παιδιά θα μπορούσαν ήδη να έχουν εκτεθεί σε τέτοιο περιεχόμενο, ενώ η πλατφόρμα συλλέγει και χρησιμοποιεί τα προσωπικά δεδομένα τους.
Διανύουμε μία εποχή στην οποία η οθόνη ως δίαυλος επικοινωνίας είναι πανταχού παρούσα, αφού μας συνοδεύει σε μία ευρεία γκάμα των επικοινωνιακών μας δραστηριοτήτων. Η μία και μοναδική οθόνη ωστόσο δεν είναι πλέον αρκετή. Αυτό πιστεύουν και τα παιδιά.
Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, τα παιδιά κάνουν multiscreening. Μάλιστα, μόλις το 4% των παιδιών μεταξύ 4 και 17 ετών δήλωσε ότι μπορεί να δει μια ολόκληρη ταινία ή να παρακολουθήσει ένα ολόκληρο πρόγραμμα στην τηλεόραση χωρίς να κοιτάξει παράλληλα και κάποια άλλη οθόνη.
Και κάπου εδώ η διάσπαση προσοχής “χτυπά την πόρτα”.
Οι πιο σημαντικοί κίνδυνοι για τα παιδιά στο TikTok
Οι “κυνηγοί”
Το TikTok επιτρέπει στους χρήστες να έρχονται σε επαφή με οποιονδήποτε άνθρωπο, δημιουργώντας κινδύνους για επαφές με “κυνηγούς” όπως αποκαλούνται, με ανθρώπους δηλαδή που θα προσεγγίσουν τα παιδιά με στόχο να παραβιάσουν την ιδιωτικότητά τους.
Παρόλο που για παιδιά κάτω των 16 ετών οι λειτουργίες απενεργοποιούνται, οι “κυνηγοί” μπορούν να εκμεταλλευτούν τις δυνατότητες αυτές για αποστολή εκτεθειμένων μηνυμάτων.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα parents.com, η λειτουργία “Duets” έχει αποδειχθεί ότι χρησιμοποιείται ως μέσο προσέγγισης των παιδιών για σεξουαλικές προτάσεις.
Ακατάλληλο Περιεχόμενο
Η πλατφόρμα διαθέτει τη σελίδα “For You Page” με περιεχόμενο που βασίζεται στον αλγόριθμο, το οποίο είναι πιθανό να περιλαμβάνει ακατάλληλο περιεχόμενο. Ακόμα και με προσωπικό λογαριασμό σε ιδιωτική ρύθμιση, εξακολουθεί να υπάρχει κίνδυνος αναδημοσίευσης ακατάλληλου περιεχομένου.
Αρνητικές Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία
Περιεχόμενο που αφορά προσωπικά ή ευαίσθητα ζητήματα μπορεί να προκαλέσει αρνητικές αντιδράσεις, ακόμα και συμπτώματα κατάθλιψης ή άλλων ψυχολογικών προβλημάτων. Η πίεση για δημιουργία περιεχομένου μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, ειδικά αν η ανταπόκριση δεν είναι θετική.
Επικίνδυνες Τάσεις
Πολλές προκλήσεις (challenges) στο TikTok μπορούν να είναι επικίνδυνες για τα παιδιά, όπως το “cinnamon challenge” ή το “choking game”, τα οποία μπορούν να έχουν σοβαρές συνέπειες στην υγεία τους.
Κίνδυνοι Cyberbullying
Η πλατφόρμα ανοίγει τον δρόμο για cyberbullying και trolling, επιτρέποντας σε χρήστες να προκαλούν άλλους με ανώνυμα μηνύματα ή σχόλια.
ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΕΕ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΤΟΥ TIKTOK
Περισσότερα από 1,4 εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο, ηλικίας κάτω των 13 ετών, έχουν πρόσβαση στο TikTok.
Μάλιστα, το 30% των παιδιών παγκοσμίως ηλικίας 5 έως 7 ετών χρησιμοποιούν το TikTok -παρά την πολιτική της πλατφόρμας ότι δεν μπορούν να εγγραφούν άτομα κάτω των 13 ετών. Αυτά τα στοιχεία έρχονται από την Ofcom, μια ρυθμιστική αρχή με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο.
Επιπλέον, η εταιρεία ανακάλυψε ότι 16% των τρίχρονων της Βρετανίας είναι χρήστες του μέσου, ένα σοκαριστικό ποσοστό.
Το TikTok φιλοξενεί επικίνδυνο περιεχόμενο που απευθύνεται κυρίως σε παιδιά, συμπεριλαμβανομένων αυτοτραυματισμών και διατροφικών διαταραχών. Ο αλγόριθμος του TikTok αναγνωρίζει και προωθεί εθιστικό περιεχόμενο που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τους νεαρούς χρήστες, προκαλώντας σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχολογική τους υγεία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατηγορεί τη ByteDance, την ιδιοκτήτρια εταιρεία του TikTok, για ανεπαρκή προστασία των ανηλίκων χρηστών της πλατφόρμας και τη συλλογή προσωπικών δεδομένων, υπογραμμίζοντας την ανησυχία για την ασφάλεια και την προστασία των παιδιών στο διαδίκτυο.
Η Ε.Ε. έχει ξεκινήσει επίσημη έρευνα για το κατά πόσον το TikTok έχει παραβιάσει τους κανόνες για το διαδικτυακό περιεχόμενο, συμπεριλαμβανομένης της προστασίας των παιδιών, όπως έκανε γνωστό στις 19/2/2024.
Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι έχει κινήσει επίσημη διαδικασία κατά της – κινεζικής ιδιοκτησίας – πλατφόρμας βίντεο μικρού μήκους για πιθανή παραβίαση του νόμου περί ψηφιακών υπηρεσιών (DSA). Είπε, επίσης, ότι η έρευνα εξετάζει τομείς όπως η προστασία των ανηλίκων, η τήρηση αρχείων για το διαφημιστικό της περιεχόμενο και το κατά πόσον οι αλγόριθμοί της οδηγούσαν τους χρήστες σε επιβλαβές περιεχόμενο.
Ο Τιερί Μπρετόν, επίτροπος της Ε.Ε. για την εσωτερική αγορά, δήλωσε ότι η προστασία των παιδιών αποτελεί «ύψιστη προτεραιότητα επιβολής» στο πλαίσιο του νόμου DSA. Η έρευνα σχετικά με την ασφάλεια των παιδιών στην πλατφόρμα περιλαμβάνει την εξέταση της επαλήθευσης της ηλικίας και τις προεπιλεγμένες ρυθμίσεις απορρήτου που χρησιμοποιούνται για τους λογαριασμούς των παιδιών.
«Ως πλατφόρμα που απευθύνεται σε εκατομμύρια παιδιά και εφήβους, το TikTok πρέπει να συμμορφώνεται πλήρως με τον DSA και έχει ιδιαίτερο ρόλο στην προστασία των ανηλίκων στο διαδίκτυο», δήλωσε ο Τιερί Μπρετόν, προσθέτοντας: «Αρχίσαμε σήμερα [σ.σ. 19/02] αυτή την επίσημη διαδικασία επί παραβάσει για να διασφαλίσουμε ότι θα ληφθούν αναλογικά μέτρα για την προστασία της σωματικής και συναισθηματικής ευημερίας των νεαρών Ευρωπαίων. Δεν πρέπει να φεισθούμε καμίας προσπάθειας για να προστατεύσουμε τα παιδιά μας».
Οι εταιρείες που παραβιάζουν τον νόμο DSA αντιμετωπίζουν την απειλή προστίμων έως και 6% του παγκόσμιου κύκλου εργασιών τους. Το TikTok, το οποίο δεν δημοσιεύει τα έσοδά της, ανήκει στην κινεζική εταιρεία τεχνολογίας ByteDance.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κίνησε και δεύτερη επίσημη διαδικασία κατά του TikTok, στις 22/4, δυνάμει της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες. Η διαδικασία που κινήθηκε αφορά την αξιολόγηση του κατά πόσον η έναρξη λειτουργίας του TikTok Lite στη Γαλλία και την Ισπανία ενδέχεται να παραβιάζει την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες.
Στο πλαίσιο της πράξης, οι χαρακτηρισθείσες ως «πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες» υποχρεούνται να υποβάλλουν έκθεση αξιολόγησης κινδύνου και τα μέτρα μετριασμού τυχόν συστημικών κινδύνων, προτού εισαγάγουν νέες λειτουργίες που ενδέχεται να έχουν κρίσιμο αντίκτυπο στους συστημικούς τους κινδύνους.
Η Επιτροπή ανησυχεί ότι το πρόγραμμα ανταμοιβής («Task and Reward Program») του TikTok Lite, το οποίο επιτρέπει στους χρήστες να κερδίζουν πόντους όταν εκτελούν ορισμένα «καθήκοντα» στο TikTok -όπως να παρακολουθούν βίντεο, να επισημαίνουν περιεχόμενο πατώντας το κουμπί «Μου αρέσει», να ακολουθούν δημιουργούς, να προσκαλούν φίλους να γραφτούν στο TikTok κ.λπ.- ξεκίνησε χωρίς να έχει προηγηθεί επιμελής αξιολόγηση των συνεπακόλουθων κινδύνων και χωρίς να έχουν ληφθεί αποτελεσματικά μέτρα μετριασμού τους, ιδίως δεδομένης της εθιστικής επίδρασης των πλατφορμών.
Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό όσον αφορά τα παιδιά, δεδομένης της εικαζόμενης απουσίας αποτελεσματικών μηχανισμών επαλήθευσης της ηλικίας στο TikTok. Η έλλειψη αποτελεσματικών μηχανισμών επαλήθευσης της ηλικίας και ο εικαζόμενος εθιστικός σχεδιασμός των πλατφορμών διερευνώνται ήδη στο πλαίσιο της πρώτης επίσημης διαδικασίας κατά του TikTok.
Η απάντηση του TikTok
Από την πλευρά του, το TikTok δήλωσε ότι θα συνεχίσει να συνεργάζεται με εμπειρογνώμονες και τον κλάδο για να κρατήσει ασφαλείς τους νέους στην πλατφόρμα του και ότι ανυπομονεί να εξηγήσει λεπτομερώς το έργο αυτό στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
«Το TikTok έχει πρωτοπορήσει σε λειτουργίες και ρυθμίσεις για την προστασία των εφήβων και την απομάκρυνση των παιδιών κάτω των 13 ετών από την πλατφόρμα, θέματα που απασχολούν ολόκληρη τη βιομηχανία, δήλωσε εκπρόσωπος του TikTok.
Σημειώνεται ότι το TikTok και το YouTube συγκαταλέγονται επίσης μεταξύ των 22 υπηρεσιών που συμπεριέλαβε η ΕΕ τον Σεπτέμβριο και οι οποίες αντιμετωπίζουν αυστηρότερους περιορισμούς όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο ασκούν τις δραστηριότητές τους βάσει του συναφούς νόμου του DSA, του Νόμου για τις ψηφιακές αγορές (DMA). Οι εταιρείες πρέπει να συμμορφωθούν πλήρως με τον DMA έως τον Μάρτιο του 2024.
Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΟΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός, γνωστός και ως “κυβερνοεκφοβισμός” αντιπροσωπεύει μια ανησυχητική πτυχή της σύγχρονης ψηφιακής κοινωνίας. Πρόκειται για τη χρήση των ψηφιακών μέσων επικοινωνίας, όπως τα κοινωνικά δίκτυα, τα φόρουμ και άλλες πλατφόρμες, για την προώθηση προκλητικής, προσβλητικής, ή και απειλητικής συμπεριφοράς.
Ένα από τα χαρακτηριστικά του διαδικτυακού εκφοβισμού είναι η ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο. Οι δράστες μπορούν να κρύβονται πίσω από ψευδώνυμα ή ανώνυμα προφίλ, ενισχύοντας έτσι την αίσθηση ατιμωρησίας.
Οι συνέπειες του διαδικτυακού εκφοβισμού μπορούν να είναι σοβαρές και πολυδιάστατες. Τα θύματα βιώνουν συχνά ψυχολογική και συναισθηματική βία, μερικές φορές φθάνοντας μέχρι και στην απομόνωση ή και στην κατάθλιψη.
Επιπλέον, ο εκφοβισμός στο διαδίκτυο μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των νέων, καθώς επηρεάζει την αυτοεκτίμηση και την εμπιστοσύνη στις δυνατότητές τους.
Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, είναι ζωτικής σημασίας να ενημερώνονται οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και οι ίδιοι οι χρήστες για τους κινδύνους του διαδικτυακού εκφοβισμού και τα μέσα προστασίας που μπορούν να υιοθετήσουν.
Κύριες αιτίες που μπορεί να οδηγήσουν ένα νέο άτομο να εκτεθεί σε συμπεριφορές διαδικτυακού εκφοβισμού είναι η συναισθηματική πλήξη, ο θυμός, η απόγνωση, η μοναξιά, η ανάγκη για προσοχή, η ανάγκη επιβολής δύναμης ακόμη και η αντεκδίκηση λόγω πρότερης δικής του θυματοποίησης από άλλο πρόσωπο.
Περίπου 800.000 άτομα αυτοκτονούν κάθε χρόνο παγκοσμίως, ενώ ακόμη μεγαλύτερα είναι τα ποσοστά απόπειρας, κυρίως ανάμεσα σε άτομα ηλικίας 15-29 ετών, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Σύμφωνα με το stopbullying.gr, ο διαδικτυακός εκφοβισμός μπορεί να λάβει πολλές διαφορετικές μορφές, όπως:
-
Παρενόχληση: Επανειλημμένη αποστολή μηνυμάτων, email ή σχολίων με σκοπό την πρόκληση συναισθηματικής δυσφορίας.
-
Απειλές: Αποστολή απειλητικών μηνυμάτων, εικόνων ή βίντεο που μπορεί να προκαλέσουν φόβο και άγχος.
-
Flaming: Χρήση κακοποιητικής γλώσσας με στόχο την πρόκληση δυσάρεστων συναισθημάτων
-
Απομόνωση: Εξαίρεση κάποιου από μια ομάδα ή κοινότητα στο διαδίκτυο, αφήνοντάς τον σκόπιμα εκτός συνομιλιών, ομάδων ή εκδηλώσεων.
-
Δημιουργία ψεύτικου λογαριασμού μέσων κοινωνικής δικτύωσης
-
Doxing: Κοινή χρήση προσωπικών πληροφοριών κάποιου. Συμπεριλαμβανομένης της διεύθυνσης, του αριθμού τηλεφώνου και του χώρου εργασίας του, χωρίς τη συγκατάθεσή του.
-
Χρήση προσωπικών σεξουαλικών ή γυμνών εικόνων – βίντεο, χωρίς συγκατάθεση.
Ανησυχητικά τα ευρήματα για το διαδικτυακό μπούλινγκ ανάμεσα σε νέους στην Ελλάδα
Έντονη και αυξανόμενη είναι η ανησυχία για το cyberbullying στην Ελλάδα. Καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να παρενοχλήσουν και να εκφοβίσουν άλλους, τόσο αυξάνονται και τα περιστατικά διαδικτυακού εκφοβισμού.
Τα τελευταία χρόνια, έχουν αυξηθεί ραγδαία οι αναφορές για περιστατικά cyberbullying στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με μελέτη που διεξήχθη από το Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου, περίπου το 10% των μαθητών στην Ελλάδα ανέφερε ότι έχει βιώσει διαδικτυακό bullying.
Η μελέτη διαπίστωσε ότι τα κορίτσια είναι πιο πιθανό από τα αγόρια να βιώσουν διαδικτυακό εκφοβισμό, με το 12,2% των κοριτσιών να αναφέρουν ότι είναι θύματα cyberbullying, σε σύγκριση με το 8,3% των αγοριών.
ΓΙΑΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΟΣΟ “ΔΡΑΜΑ” ΣΤΑ SOCIAL MEDIA;
Καθώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, παρατηρούμε συχνά την κοινοποίηση προσωπικών στιγμών των ανθρώπων, όπου μοιράζονται τα ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήματά τους.
Ένα φαινόμενο ιδιαίτερα συχνό τελευταία είναι η ανάρτηση βίντεο, στα οποία οι άνθρωποι κλαίνε μόνοι μπροστά από μία κάμερα, μιλώντας για όσα τους ταλαιπωρούν.
Αυτές οι στιγμές προκαλούν ποικίλες αντιδράσεις, ενώ εγείρουν και ερωτήματα σχετικά με τα κίνητρα και τις ανάγκες πίσω από αυτή την τάση.
Γιατί οι άνθρωποι επιλέγουν να μοιραστούν τέτοιου είδους προσωπικές στιγμές στα social media; Ποιες ψυχολογικές και κοινωνικές ανάγκες εξυπηρετούνται μέσα από αυτή την πράξη;
Το Facebook, το YouTube, το Instagram και το TikTok αποτελούν για πολλούς ανθρώπους τα εικονικά ημερολόγια του σήμερα. Γιατί να κρατάμε τα βαθύτερα, μυστικά και τις έγνοιες μας σε ένα απλό, αδιάφορο ημερολόγιο, όταν μπορούμε να μοιραστούμε το πώς νιώθουμε με χιλιάδες, εκατοντάδες ή και εκατομμύρια αγνώστους;
Από την έναρξή τους, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ένα εργαλείο με το οποίο μπορούμε να αναδείξουμε τις όμορφες στιγμές της ζωής μας. Στην πραγματικότητα, είναι πιο πιθανό να “πέσουμε” πάνω σε μια ανάρτηση κάποιου όταν βρίσκεται σε ένα ωραίο εστιατόριο ή σε διακοπές, παρά όταν περνά μια δυσάρεστη κατάσταση.
Το να δημοσιεύεις και να μοιράζεσαι online λεπτομέρειες της ζωής σου, όταν σου συμβαίνει κάτι δυσάρεστο είναι μια πολύ πιο σπάνια περίπτωση. Ωστόσο, καθώς πολλές πλατφόρμες ενσωματώνονται περαιτέρω στη ζωή μας, αρχίζουμε να βλέπουμε όλο και πιο πολλούς ανθρώπους να μοιράζονται τα πάντα -συμπεριλαμβανομένων των χειρότερων δυνατών στιγμών τους.
Για παράδειγμα, κάποιοι άνθρωποι παίρνουν στα χέρια το κινητό τους ενώ κλαίνε, τραβούν βίντεο, στη συνέχεια το επεξεργάζονται, προσθέτουν λεζάντες, hashtags και το δημοσιεύουν στο TikTok.
Γιατί, λοιπόν, οι άνθρωποι κινηματογραφούν τον εαυτό τους ενώ κλαίνε και στη συνέχεια αναρτούν αυτό το υλικό στο διαδίκτυο; Ποια τα κίνητρα πίσω από αυτή την στάση/τάση;
ΤΟ ΜΥΑΛΟ “ΘΕΛΕΙ” (ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ) ΑΝΤΑΜΟΙΒΗ
Για τα άτομα που μοιράζονται εικόνες του εαυτού τους να κλαίνε, το να χύνουν τα δάκρυά τους στο διαδίκτυο μπορεί να έχει το ίδιο αποτέλεσμα με το να κλαίνε στην αγκαλιά των φίλων τους.
Για παράδειγμα, ένα από τα πιο διάσημα μοντέλα στον κόσμο, η Bella Hadid, έχει αναρτήσει τέτοιες εικόνες, μιλώντας ανοιχτά για τους αγώνες της με την ψυχική υγεία, μοιράζοντας selfies της, ενώ είναι δακρυσμένη και σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, η προσοχή που λαμβάνουμε στα social media φαίνεται πως επηρεάζει πολλές περιοχές του εγκεφάλου μας. Το να λαμβάνει κανείς συμπάθεια, σχόλια υποστήριξης και likes ενεργοποιεί την κυκλοφορία σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την “ανταμοιβή”.
Έτσι, όποτε λαμβάνουμε θετική ανατροφοδότηση σε μια ανάρτησή μας, μέσω σχολίων και likes, ο εγκέφαλος πυροδοτεί υποδοχείς ντοπαμίνης, κάτι που διευκολύνεται εν μέρει από το μέρος του εγκεφάλου που ελέγχει μερικώς το σύστημα “ανταμοιβής”.
Το Facebook παρουσίασε το κουμπί “μου αρέσει” τον Φεβρουάριο του 2009 -σχεδόν πέντε χρόνια μετά από την κυκλοφορία του. Παραδόξως, ο ιδρυτής του Facebook, Mark Zuckerberg, ήταν αρχικά κατά της ενεργοποίησης του like button.
Ως κοινωνικά όντα μας αρέσει να μιλάμε για τον εαυτό μας. Πολύ. Είτε άμεσα, είτε έμμεσα. Άλλωστε, σύμφωνα με μελέτες, σπαταλάμε περίπου το 40% του χρόνου μας μιλώντας για τον εαυτό μας. Όταν, δε, χρησιμοποιούμε το πληκτρολόγιό μας, αυτό το ποσοστό εκτινάσσεται στο 80%.
Μοιραζόμαστε τις σκέψεις, τι έγνοιες, τις απόψεις και τα ενδιαφέροντά μας κυρίως επειδή θέλουμε να παραμείνουμε συνδεδεμένοι με τους ανθρώπους που μας ενδιαφέρουν αλλά και επειδή θέλουμε να δώσουμε στους άλλους μια ιδέα για το ποιοι είμαστε.
Αν οι φίλοι και οι ακόλουθοί μας πατούν like στις αναρτήσεις μας, νιώθουμε καλά. Όσο περισσότερα τα likes, τόσο περισσότερη ντοπαμίνη εκκρίνεται στο κεφάλι μας και τελικά τόσο καλύτερα νιώθουμε. Κι όταν είμαστε άσχημα ψυχολογικά, έχουμε μεγάλη ανάγκη την έκκριση ντοπαμίνης.
Σύμφωνα με τη δημοσιευμένη μελέτη των New York Times με τίτλο “The Psychology of Sharing”, αναρτούμε υλικό από τη ζωή μας στα social media κυρίως για 5 λόγους:
1. Θέλουμε να ενημερώσουμε, να διασκεδάσουμε και να βοηθήσουμε τους ανθρώπους που μας παρακολουθούν.
2. Θέλουμε να ορίσουμε τον εαυτό μας στους άλλους.
3. Θέλουμε να “θρέψουμε” τις σχέσεις μας. Συγκεκριμένα, η έρευνα των New York Times αποκάλυψε ότι το 73% των ανθρώπων μοιράζεται υλικό από τη ζωή τους στο διαδίκτυο για να συναντήσουν άλλους ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα και το 78% μοιράζεται υλικό επειδή με αυτό τον τρόπο μπορούν να επικοινωνούν με άτομα με τα οποία διαφορετικά δεν θα είχαν επαφή.
4. Θέλουμε να μοιραζόμαστε υλικό από τη ζωή μας γιατί το απολαμβάνουμε και γιατί μας βοηθά να νιώθουμε πιο συνδεδεμένοι με τον κόσμο.
5. Μοιραζόμαστε επίσης περιεχόμενο στο διαδίκτυο για να δείξουμε υποστήριξη σε διάφορα ζητήματα και για να ενημερώσουμε τους ανθρώπους για τις ιδέες και τις αρχές στις οποίες πιστεύουμε.
ΤΡΕΦΟΜΑΣΤΕ ΜΕ LIKES ΚΑΙ ΠΡΟΣΟΧΗ
Σε μία έρευνα του 2018, στην οποία συμμετείχαν έφηβοι και πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια Μαγνητικής Τομογραφίας, παρατηρήθηκε πως «το να βλέπεις φωτογραφίες με σχετικά λίγα likes, συνδεόταν με περισσότερη δραστηριότητα σε περιοχές που εμπλέκονται στην επεξεργασία της ανταμοιβής, την κοινωνική νόηση, την μίμηση και την προσοχή».
Πενήντα οκτώ έφηβοι και νεαροί ενήλικες ολοκλήρωσαν μια εργασία στον τομογράφο που σχεδιάστηκε για να μιμείται την εφαρμογή κοινωνικής κοινής χρήσης φωτογραφιών Instagram. Εξετάστηκαν οι νευρικές αποκρίσεις όταν οι συμμετέχοντες παρείχαν θετική ανατροφοδότηση σε άλλους. Τα στοιχεία έδειξαν ότι οι νευρικές δομές που ανταποκρίνονται σε πρωτογενείς και δευτερογενείς ανταμοιβές σχετίζονται με την επεξεργασία των κοινωνικών ανταμοιβών.
Μία διαφορετική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2022 έδειξε ότι η ανάπτυξη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει δημιουργήσει μια κατάσταση κατά την οποία πολλές μορφές προσωπικής επικοινωνίας αντικαθίστανται από την επικοινωνία μέσω του διαδικτύου, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ “LOOKING-GLASS SELF”
Η θεωρία του “looking-glass self” δημιουργήθηκε από τον Αμερικανό κοινωνιολόγο Charles Horton Cooley το 1902, και εισήχθη στο έργο του Human Nature and the Social Order.
Η θεωρία περιγράφει την αντανάκλασή μας για το πώς νομίζουμε ότι φαινόμαστε στα μάτια των άλλων.
Ο Cooley λαμβάνει υπόψη τρία βήματα όταν χρησιμοποιεί το “looking-glass self”. Το πρώτο βήμα είναι πώς φαντάζεται κανείς ότι φαίνεται στους άλλους ανθρώπους. Το δεύτερο βήμα είναι πώς φαντάζεται κανείς την κρίση των άλλων με βάση το πώς πιστεύει ότι τους βλέπει. Το τρίτο βήμα είναι πώς σκέφτεται κανείς πώς τον βλέπουν οι άλλοι με βάση τις προηγούμενες κρίσεις του.
Σύμφωνα με το βιβλίο της Lisa McIntyre “The Practical Skeptic: Core Concepts in Sociology”, η έννοια του “looking-glass self” εκφράζει την τάση να κατανοεί κανείς τον εαυτό του μέσω της αντίληψης που μπορεί να έχουν οι άλλοι για αυτόν.
Τρία κύρια στοιχεία:
-
Φανταζόμαστε πώς πρέπει να φαινόμαστε στους άλλους σε μια κοινωνική κατάσταση.
-
Φανταζόμαστε και αντιδρούμε σε αυτό που πιστεύουμε ότι είναι η κρίση των άλλων για εμάς.
-
Αναπτύσσουμε την αίσθηση του εαυτού μας μέσα από την κρίση των άλλων.
Ως αποτέλεσμα των παραπάνω οι άνθρωποι αλλάζουν τη συμπεριφορά τους με βάση αυτό που νιώθουν ότι σκέφτονται οι άλλοι για αυτούς, ακόμα κι αν δεν είναι απαραίτητα πραγματικά όσα έχουν στο μυαλό τους σχετικά με την εικόνα που έχουν οι άλλοι για αυτούς.
Με αυτόν τον τρόπο, η κοινωνική αλληλεπίδραση λειτουργεί ως «καθρέφτης» ή «υαλοπίνακας», αφού η αίσθηση του εαυτού και της αυτοεκτίμησης του ατόμου χτίζονται μέσα από τους άλλους.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ SOCIAL MEDIA ΚΑΙ Ο “ΚΥΒΕΡΝΟΕΑΥΤΟΣ” ΜΑΣ
Η άνοδος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αντανακλά σε μεγάλο βαθμό τους μηχανισμούς του “looking-glass self”, καθώς οι διαφορετικές μορφές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν πολλούς διαφορετικούς «καθρέφτες» στους οποίους τα άτομα παρουσιάζονται, αντιλαμβάνονται την κρίση των άλλων με βάση τα likes, τους ακόλουθους κ.λπ.
Σύμφωνα με την ψυχολόγο Mary Aiken, PhD., τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δημιουργήσει μια έννοια που ονομάζεται «κυβερνοεαυτός», μια εκδοχή του εαυτού που θέλει κανείς να παρουσιάζει στο διαδίκτυο
Οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εκτίθενται συνεχώς σε κριτική και στην κρίση των άλλων. Η Aiken εξηγεί ότι οι άνθρωποι «μέσω των selfie κάνουν μια ερώτηση στο κοινό τους: Αρέσω, έτσι;».
Επιπλέον, δεδομένης της φύσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ο «κυβερνοεαυτός» μπορεί πολύ εύκολα να αλλάξει και να τελειοποιηθεί ώστε να κερδηθεί η πολυπόθητη αποδοχή των άλλων, έτσι όπως την έχουμε εμείς στο μυαλό μας τουλάχιστον.
Αυτές οι πτυχές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η σχέση τους με τον πραγματικό μας εαυτό παρουσιάζουν μια ολόκληρη σειρά επιπτώσεων στους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Η Aiken σημειώνει ότι πολλά άτομα, και ιδιαίτερα οι έφηβοι, κινδυνεύουν -μέσω της ανάπτυξης του «κυβερνοεαυτού»- να βλάψουν την ανάπτυξη του εαυτού τους στον πραγματικό κόσμο.
Σημειώνει επίσης ότι οι άνθρωποι μπορούν να δημιουργήσουν πολλούς και διαφορετικούς «εαυτούς στον κυβερνοχώρο» σε διαφορετικές πλατφόρμες με διαφορετικούς σκοπούς. Άλλον εαυτό στο X (Twitter), άλλον σε TikTok, άλλον σε Instagram και άλλον σε LinkedIn.
—
