Το ζητούμενο είναι “να μη χαθεί η Πολλαπλότητα στην Ενότητα και η Διαφορά στην Ταυτότητα …”
“Το να είσαι Ευρωπαίος σημαίνει να προσπαθείς να εξισορροπήσεις ηθικά, πνευματικά και υπαρξιακά τις αντίθετες θεωρίες και πράξεις της πόλης του Σωκράτη και της πόλης του Ησαΐα” (George Steiner, αμερικανός λογοτέχνης, φιλόσοφος, κριτικός)
Η Ευρωπαϊκή Ένωση για πολλούς μελετητές της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας αποτέλεσε μία ιστορική νoμοτέλεια. Σε αυτήν συνέβαλε καταλυτικά η πολιτιστική ομοιογένεια αλλά και η κοινή ρίζα των πολλαπλών οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων. Στο τοπίο αυτό ανθοφόρησε και καρποφόρησε το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης.
Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση ως ένα μόρφωμα πολυεθνικό δεν συνιστά μία μόνιμη κατάσταση (πολιτική, οικονομική, κοινωνική…) αλλά μία διαδικασία “εν τω γίγνεσθαι”.
Σε μία εποχή και σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από συνεχείς μεταβολές, από οικονομικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς, από γρήγορες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, έντονες δημογραφικές ανακατατάξεις κι από μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα η Ευρώπη αποτελεί τη μόνη “σταθερά” για την ευδοκίμηση του πολιτισμού, του ορθολογισμού και της ειρηνικής συνύπαρξης μεταξύ κρατών και λαών.
Για να επιτευχθούν, όμως, όλα αυτά προαπαιτείται η ενεργός συμμετοχή του Ευρωπαίου πολίτη στη χάραξη μιας νέας πορείας όπου θα συμπορεύονται το όραμα με την πραγματικότητα (ρεαλισμό), η γνώση με την εφαρμογή και η επιστήμη με την ηθική.
Αυτούς τους προβληματισμούς-ζητούμενα φιλοδοξεί να συνυφάνει η Συνθήκη της Λισαβόνας (2007/2009) ως μία προσπάθεια να καταστεί ο Πολίτης κέντρο των αποφάσεων και πρωταγωνιστής των εξελίξεων. Ένας πολίτης “δημιουργός πολιτικής” και όχι “καταναλωτής” πολιτικών-ιδεολογικών υποπροϊόντων και ιδεολογημάτων. Ένας πολίτης με πνεύμα εξωστρέφειας που θα πηγάζει-εμπλουτίζεται από τις αρετές της ευρωπαϊκής παράδοσης. Ο πολίτης μπορεί και πρέπει να καταστεί το επίκεντρο της πολιτικής.
Γιατί διαφορετικά τίθεται το μεγάλο δίλημμα: «Ή θα αναπτυχθούμε προς την κοινωνία των πολιτών ή θα οπισθοδρομήσουμε στην κοινωνία των ειδικών και των τεχνοκρατών»
Πάνω σε αυτόν τον προβληματισμό η συνθήκη της Λισαβόνας ενισχύει το ρόλο του πολίτη αλλά και του Ευρωκοινοβουλίου ως θεσμικού οργάνου. Η ενδυνάμωση και των δύο κρίνεται απαραίτητη γιατί η παγκοσμιοποίηση ως φαινόμενο είναι γεγονός με τις πολλαπλές προκλήσεις και ευκαιρίες που την συνοδεύουν.
Ειδικότερα αυτή (παγκοσμιοποίηση) αυξάνει τον πλούτο αλλά και τη φτώχεια ταυτόχρονα σε κάποιες χώρες. Επιτρέπει ή και διευκολύνει την οικοδόμηση μιας παγκόσμιας πολιτιστικής ταυτότητας έξω από τα όρια που επιβάλλει η γλώσσα, το έθνος, η θρησκεία και η καταγωγή.
Παγκοσμιοποίηση, όμως, σημαίνει και φτώχεια, απειλή για το περιβάλλον, εθνοτικές συγκρούσεις και παγκόσμια μετανάστευση. Η δεσποτεία της αγοράς, οι αδικίες, οι πόλεμοι, η τρομοκρατία και ο ρατσισμός (άλλοτε υπόρρητου κι άλλοτε ως εκφρασμένη συμπεριφορά) συνιστούν το αρνητικό πρόσωπο της παγκοσμιοποίησης.
Απέναντι, λοιπόν, σε αυτήν τη νέα πραγματικότητα, με τις ευκαιρίες αλλά και τα αδιέξοδά της, η συνθήκη της Λισαβόνας απαντά με την ανάδειξη της δύναμης του πολίτη ως πυρηνικού στοιχείου του νέου πολιτισμού, του νέου ανθρωπισμού, της νέας πολιτικής.
Ειδικότερα ο Ευρωπαίος πολίτης απέναντι στον υπερκαταναλωτισμό, την ιδεολογική κενότητα, το έλλειμμα ιδεών, ιδεωδών και αξιών μπορεί να αγωνιστεί και να διεκδικήσει την “επιστροφή” στο σύγχρονο ανθρωπισμό, την αλληλεγγύη, την ισότητα ευκαιριών, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την επιστροφή, δηλαδή, στις διαχρονικές ανθρώπινες αξίες και στον πολιτισμό.
Επίσης, ο Ευρωπαίος πολίτης μπορεί να οραματιστεί και να διεκδικήσει μία Δημοκρατία με ισχυρή αποκέντρωση, διαφάνεια και συμμετοχή. Βιώσιμη ανάπτυξη, κοινωνική δικαιοσύνη και σεβασμό στην πολιτιστική διαφορετικότητα.
Κι όλα αυτά ο πολίτης μπορεί να τα πετύχει σε μία ισχυρή Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε μία Ευρώπη που εγγυάται την πολυμορφία και τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Όπλα του πολίτη και της Ευρώπης είναι ο Διάλογος, η Ανεκτικότητα και διαπολιτισμική επικοινωνία.
Βέβαια δεν πορευόμαστε στη λογική του αλαζονικού μύθου περί «ανωτερότητας» της Ευρώπης και κατωτερότητας των άλλων, της Ανατολής. Η κοινωνική και πολιτική φιλοσοφία του ευρωπαίου πολίτη είναι ο άνθρωπος ως «αυταξία», χωρίς προσδιορισμούς του χρώματος, της φυλής, της θρησκείας και της καταγωγής.
Η συνθήκη της Λισαβόνας αναγνωρίζει και προβάλλει της αποδοχή της πραγματικότητας πως η Ευρώπη αποτελεί ένα μωσαϊκό πολιτισμών που πηγάζει από τις ιδιαίτερες γεωγραφικές, οικονομικές, ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες των διαφόρων εθνών-κρατών.
Η Ευρώπη, δηλαδή, ως γεωγραφική και πολιτισμική έννοια και οντότητα χαρακτηρίζεται από την πολυμορφία και την πολυποικιλία σε όλες τις εκδοχές της. Αυτή η πραγματικότητα υποχρεούται να κατανοήσει και να υπηρετήσει ο πολίτης μέσα από ατομικές ή συλλογικές δράσεις. Ένας πολίτης που δεν θα αρέσκεται να υπερασπίζεται τη δική του διαφορετικότητα αλλά να μάχεται για τη διαφορετικότητα του άλλου. Αυτό αποτελεί και το βάθρο της δημοκρατίας, της προόδου και της ίδιας της ζωής.
Εξάλλου η μεγάλη δικαίωση των οραματιστών της Ε.Ε και το μεγάλο ζητούμενο της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι “συμφιλιώσει την πολιτική ενότητα με την πολλαπλότητα χωρίς να βλάψει τις ελευθερίες και την αρχή της ισότητας όχι μόνον ανάμεσα στους πολίτες αλλά και ανάμεσα στα κράτη-μέλη της. Να υλοποιήσει μια ενσωμάτωση που θα σέβεται τόσο την πολιτική κυριαρχία των κρατών όσο και την πολιτιστική ταυτότητα των εθνών. Το ζητούμενο είναι να μη θυσιαστεί η πολλαπλότητα στην ενότητα, η διαφορά στην ταυτότητα” (δημοσίευμα, Θανάση Γιαλκέτση «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», 29 Μαΐου 1994 ).
Επιπρόσθετα ο πολίτης ως πυρηνικό στοιχείο μιας δημοκρατικής πορείας θα πρέπει να γνωρίζει την αναγκαιότητα της σύνθεσης των αντιθέτων – ως κοσμοποιού αρχής – και όχι της απόρριψης του «άλλου», του «ξένου». Η κατηγοριοποίηση των ανθρώπων με βάση τα στερεότυπα του παρελθόντος σκιάζει το όραμα της Ευρώπης και συνιστά όνειδος για τον άνθρωπο-Ευρωπαίο του 21ου αιώνα.
Οι υποχρεώσεις, λοιπόν, του νέου ευρωπαίου πολίτη δεν εξαντλούνται στην αναγνώριση και αποδοχή της πολιτισμικής πολυφωνίας αλλά στη δυνατότητα να συνθέτει τα διαφορετικά και μέσα από αυτή τη σύνθεση να επιδιώκει την ισορροπία και την αρμονία. Μόνον έτσι βρίσκει δικαίωση και ο αιώνιος λόγος του Ηράκλειτου περί αρμονίας του σύμπαντος που πηγάζει από τη σύνθεση των αντιθέτων «Παλίντονος Αρμονία» (ο νόμος της εναντιοδρομίας).
Συμπερασματικά, ο Ευρωπαίος Πολίτης στο νέο θεσμικό πλαίσιο πρέπει να στοχεύει τον Α Ν Θ Ρ Ω Π Ο και όχι το κέρδος με όλες τις παραφυάδες του. Η υλική ευημερία δεν πρέπει να υπερτερεί του δικαιώματος και της στόχευσης για πνευματική ανάταση, κοινωνική ευαισθησία και ψυχολογική ισορροπία.
Γιατί η υλική ευημερία μπορεί να συνιστά την αναγκαία αιτία για την επιβίωση-εξέλιξη του ανθρώπου, αλλά όχι και την επαρκή αιτία για την ποιοτική αναβάθμισή του. Απαραίτητο, λοιπόν, βήμα του Ευρωπαίου Πολίτη είναι η απόρριψη μιας τεχνοκρατικής αντίληψης των πραγμάτων και η διεκδίκηση ενός πιο ανθρώπινου προτύπου ζωής και ανάπτυξης.
Ο Πολίτης με τη ριζική έννοια του όρου δεν πρέπει να χαθεί στους διαδρόμους της μάζας και μιας επικούρειας στάσης ζωής του τύπου «Λάθε βιώσας». Πρέπει να μάθει να σκέπτεται, να διαφωνεί, να οραματίζεται και να διεκδικεί.
Η δικαίωση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος θα επιτευχθεί από την ενεργητική συμμετοχή των πολιτών της Ευρώπης στις διαδικασίες για το μετασχηματισμό της Ευρώπης σε ήπειρο των «σκεπτόμενων» ανθρώπων και όχι σε ήπειρο όπου ζουν άνθρωποι με βασικό τους μέλημα τις τραπεζικές καταθέσεις.
Ο Πολίτης, πυρηνικό στοιχείο της κοινωνίας και της δημοκρατίας πρέπει και μπορεί στις Ευρω-Εκλογές να ξαναβρεί τις ρίζες του στην αρχαιοελληνική έννοια του όρου Πολίτης και να γίνει ο «άνθρωπος πολίτης» (Homo Politicus). O αδιάφορος πολίτης, ο ιδιώτης δεν είναι πολίτης. Είναι η ντροπή και ο κίνδυνος της Ευρώπης. Ο “Homo idiot” παραπέμπει σε άλλες εποχές με άλλη κοσμοθεωρία.
Γι αυτό και οι θεωρίες περί συνειδητής αποχής από τις εκλογές ως μία μορφή διαμαρτυρίας στερούνται κάθε δημοκρατικού και πολιτικού επιχειρήματος και διακονούν άθελά τους τόσο τους αρνητές της Ε.Ε όσο και το σεβασμό στις δημοκρατικές διαδικασίες και στα θέσφατα της δημοκρατίας.
Στη δημοκρατία υπερισχύει το «δίκαιο και η βούληση της πλειοψηφίας», χωρίς αυτό να σημαίνει πως η ψήφος της πλειοψηφίας συνιστά και το ακαταμάχητο κριτήριο του Ορθού και του πολιτικού ορθολογισμού.
Ο Πολίτης και η Ευρωπαϊκή Ένωση ή θα βαδίσουν παράλληλα μέσα από μία διαδικασία αλληλεπίδρασης ή θα χαθούν ως ιστορικές οντότητες και οι δύο. Γιατί η ιστορία απέδειξε πως τα άτομα δεν μπορούν πολλά μόνα τους, ούτε όμως και τα κρατικά μορφώματα εξελίσσονται χωρίς την δυναμική παρουσία των ατόμων.
Γιατί ΠΟΛΙΤΗΣ σημαίνει Πόλη, Πολιτεία, Πολιτική, Πολιτισμός. Σημαίνει ΑΝΘΡΩΠΟΣ.
*Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε στην ηλεκτρονική εφημερίδα “Political”
