Άλμπερτ Αϊνστάιν: Ένας τεράστιος επιστήμονας, ένας υπέροχος άνθρωπος / γράφει ο Χάρης Πουλάκης
Σαν σήμερα, 18 Απριλίου 1955, έφυγε από τη ζωή ο Άλμπερτ Αϊνστάιν (1879 – 1955), κορυφαίος φυσικός και θεμελιωτής της θεωρίας της σχετικότητας
του Χάρη Σ. Πουλάκη*
Φέτος συμπληρώνονται 69 χρόνια από τον θάνατο του Άλμπερτ Αϊνστάιν. Στις 18 Απριλίου του 1955 στο Πρίνστον των ΗΠΑ ο άνθρωπος που άλλαξε άρδην τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε το σύμπαν και αντιλαμβανόμαστε τον φυσικό κόσμο γύρω μας, άφησε την τελευταία του πνοή.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Αϊνστάιν γεννήθηκε στις 14 Μαρτίου του 1879 στο Ούλμ της – τότε- Γερμανικής Αυτοκρατορίας. H ζωή του είχε πολλές περιπέτειες, το κοφτερό του μυαλό γινόταν αντιληπτό από όλους, ωστόσο η καθημερινότητα του έμοιαζε συνηθισμένη μέχρι το 1905. Τότε δημοσιεύει στο επιστημονικό περιοδικό «Χρονικά της Φυσικής» το ρηξικέλευθο άρθρο του για την «Ειδική Θεωρεία της Σχετικότητας» η οποία με απλά λόγια λέει ότι αν για όλα τα συστήματα αναφοράς η ταχύτητα του φωτός είναι σταθερή και αν όλοι οι φυσικοί νόμοι είναι ίδιοι, τότε τόσο ο χρόνος, όσο και η κίνηση, εξαρτώνται από το σύστημα αναφοράς στο οποίο μετρούνται. Κάπου στα 1907 ο Αλβέρτος δημοσιεύει την πιο διάσημη εξίσωση στον κόσμο , E = mc2. Όπου E = Ενέργεια, m = μάζα και c = ταχύτητα του φωτός.
Το 1915-6 , ο μεγάλος Γερμανός φυσικός «ξαναχτυπά» με την Γενική Θεωρεία της Σχετικότητας η οποία με απλά λόγια λέει ότι η ύλη προκαλεί καμπύλωση του χώρου. Η βαρύτητα δεν είναι δύναμη, αλλά αποτέλεσμα του γεγονότος ότι τα κινούμενα σώματα ακολουθούν τη συντομότερη οδό μέσα στον καμπυλωμένο χώρο. Έτσι ο Άινσταιν έριξε τον Νεύτωνα από τον θρόνο του. Πολλές από τις θεωρίες του Αϊνστάιν αντιμετωπιστήκαν με σκεπτικό από το κατεστημένο της εποχής του. Το 1921 ο Άινστάιν έλαβε το Νόμπελ Φυσικής για το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο.
Σε αυτό το σημείο να υπογραμμίσουμε ότι οι «ανακαλύψεις» του Α. Άινσταιν για τον φυσικό κόσμο συνάδουν απόλυτα με την διαλεκτική όπως την θεμελίωσαν οι Κ. Μάρξ και Φ. Ένγκελς. Άλλωστε η θεωρία της σχετικότητας μας καταδεικνύει την οργανική σύνδεση των αντικειμενικά υφιστάμενων χρόνου και χώρου που αποτελούν μια ακατάλυτη ενότητα μεταξύ τους μέσω της ύλη. Μιας ύλης η οποία βρίσκεται σε διαρκή κίνηση. Στην εξίσωση E = mc2 εκφράζεται η αλληλομετατροπή των μορφών ύπαρξης της ύλης και της κίνησής της, μέσω της οποίας εκδηλώνεται και η αφθαρσία της[1]. Σε αυτό το σημείο να θυμηθούμε ότι ο Φ. Ένγκελς και στην «αρχή διατήρησης της ενέργειας» είχε εντοπίσει την επιβεβαίωση του διαλεκτικού υλισμού και στον φυσικό κόσμο.
Ο Αϊνστάιν όμως δεν ήταν απλά μεγάλος επιστήμονας αλλά και σπουδαίος άνθρωπος. Ειδικότερα ήταν συνεπής ανθρωπιστής και ειρηνιστής. Έτσι δεν στήριξε με κανέναν τρόπο οποιαδήποτε πλευρά στον Ά Παγκόσμιο Ιμπεριαλιστικό Πόλεμο (1914-1918). Μάλιστα κράτησε αυτήν την στάση όταν μια σειρά από τα ιστορικά Σοσιαλδημοκρατικά Κόμματα στοιχήθηκαν πίσω από τις αστικές τάξεις των χωρών τους.
Παράλληλα στάθηκε στο πλευρό του εργατολαικού κινήματος και παγκόσμια αλλά και στην Ελλάδα. Για παράδειγμα το 1929 απέστειλε επιστολή στην κυβέρνηση Βενιζέλου με την οποία διαμαρτυρόταν έντονα για την αποβολή Κομμουνιστών φοιτητών από το Πανεπιστήμιο Αθηνών[2]. Κατά την διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου (1936-1939) ο σπουδαίος Επιστήμονας στάθηκε απέναντι στον Φράνκο και υποστήριξε μάλιστα τους Καναδούς και Αμερικάνους μαχητές των «Διεθνών Ταξιαρχιών»[3].
Ο Αϊνστάιν έγινε επιπλέον ένας από τους εκατοντάδες ριζοσπάστες διανοούμενους που απηύθυναν έκκληση στην ελληνική αστική κυβέρνηση ώστε να μην εκτελεστούν ο Νίκος Μπελογιάννης και οι σύντροφοι του[5]. Αυτό μάλιστα το έκανε το 1952 εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις που θα είχε κάτι τέτοιο για τον ίδιο. Το 1953 συγκρούστηκε σφοδρότατα με τον μακαρθισμό με αποκορύφωμα την προσπάθεια του να εμποδιστεί η εκτέλεση – με την κατηγορία της κατασκοπίας- του ζεύγους Ρόζεμπεργκ[6]. Έτσι κατά την παραμονή του στις ΗΠΑ οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες ποτέ δεν έπαψαν να τον υποπτεύονται ως πράκτορα της ΕΣΣΔ και Κομμουνιστή. Ακριβώς έτσι μάλιστα τον είχε χαρακτηρίσει όπως διαπιστώθηκε το 1965 η Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών που φρόντισε ουκ ολίγες φορές να του δυσκολέψει την ζωή. Στις 11 Απριλίου του 1955, λίγες μέρες πριν πεθάνει, υπέγραψε το μανιφέστο του Μ. Ράσελ για τον πυρηνικό αφοπλισμό.
Σε όλη την ζωή του ο Άινστάιν ήταν υπέρμαχος των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων, ανεξάρτητα από χρώμα, φύλο και σεξουαλικό προσανατολισμό. Πίστευε ότι η επιστήμη πρέπει να υπηρετεί τον Άνθρωπο. Επιπλέον υπήρξε πολέμιος του ίδιου του καπιταλισμού. Μνημειώδες θα μείνει το άρθρο-δοκίμιο που έγραψε στο περιοδικό του Μαρξιστή Οικονομολόγου Πωλ Σουήζυ «Monthly Review» «Why Socialiasm ?» όπου υποστηρίζει την αναγκαιότητα του Σοσιαλισμού και υπογραμμίζει. Παραθέτουμε κάποια βασικά αποσπάσματα[7] :
«…τα μέσα παραγωγής, δηλαδή όλες οι παραγωγικές δυνάμεις, απαραίτητα για την παραγωγή καταναλωτικών εμπορευμάτων, καθώς και οι ολοένα νέες επενδύσεις μπορούν να είναι νόμιμα και κατά το μεγαλύτερο μέρος αποτελούν ατομική ιδιοκτησία ξεχωριστών προσώπων (…) για απλοποίηση θα αποκαλώ στη συνέχεια «εργάτες» όσους δεν ανήκουν στους ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής, αν και αυτό δεν αντιστοιχεί πλήρως στη συνηθισμένη χρήση του όρου αυτού.
Ο ιδιοκτήτης μέσων παραγωγής είναι σε θέση να αποκτά εργατική δύναμη. Χρησιμοποιώντας τα μέσα παραγωγής, ο εργάτης παράγει νέα εμπορεύματα που γίνονται ιδιοκτησία του καπιταλιστή. Εδώ έχει ακριβώς σημασία η συσχέτιση της πραγματικής αξίας αυτού που ο εργάτης παράγει και εκείνου που του πληρώνουν. (…) αυτό που παίρνει ο εργάτης δεν καθορίζεται από την πραγματική αξία των παραγόμενων από αυτόν εμπορευμάτων, αλλά από τις ελάχιστες ανάγκες του και την προσφορά και ζήτηση εργατικής δύναμης από τους καπιταλιστές. Έχει σημασία να καταλάβουμε ότι ακόμη και στη θεωρία η αμοιβή του εργάτη δεν καθορίζεται από την αξία αυτού που έχει παράγει. (…) Βρισκόμαστε μπροστά στην τάση του ιδιωτικού κεφαλαίου προς την όλο και μεγαλύτερη συγκέντρωση. Εν μέρει λόγω του ανταγωνισμού των καπιταλιστών, εν μέρει γιατί η ανάπτυξη της τεχνολογίας και ο αυξανόμενος καταμερισμός της εργασίας ενθαρρύνουν το σχηματισμό μεγαλύτερων παραγωγικών μονάδων σε βάρος των μικρών.
Αποτέλεσμα της ανάπτυξης αυτής είναι η ολιγαρχία του ιδιωτικού κεφαλαίου, η κολοσσιαία εξουσία του οποίου δεν μπορεί να ελέγχεται αποτελεσματικά ακόμη και σε μια δημοκρατική κοινωνία. Αυτό συμβαίνει, γιατί τα μέλη των νομοθετικών οργάνων εκλέγονται από τα πολιτικά κόμματα, τα οποία χρηματοδοτούνται και επηρεάζονται βασικά από τους ιδιώτες επιχειρηματίες, που επιδιώκουν για πρακτικούς σκοπούς να απομακρύνουν το εκλογικό σώμα από τους νομοθέτες. Σαν αποτέλεσμα οι αντιπρόσωποι του λαού δεν υπερασπίζονται αποτελεσματικά τα συμφέροντα των μη προνομιούχων ομάδων του πληθυσμού. Πολύ περισσότερο, στις υπάρχουσες συνθήκες οι ιδιώτες επιχειρηματίες ελέγχουν αναπόφευκτα τις κύριες πηγές πληροφόρησης (τύπο, ραδιόφωνο, εκπαίδευση). (…)
Η παραγωγή πραγματοποιείται για χάρη του κέρδους και όχι για το όφελος, αλλά δεν υπάρχει εγγύηση ότι όλοι, όσοι θέλουν και μπορούν να εργαστούν, θα μπορέσουν σίγουρα να βρουν δουλειά. Σχεδόν πάντα υπάρχει στρατιά ανέργων. (..) Η τεχνική πρόοδος οδηγεί συχνά στην αύξηση της ανεργίας και όχι στην ελάφρυνση από τα βάρη της εργασίας. Ο προσανατολισμός στο κέρδος σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό των καπιταλιστών είναι η αιτία της αστάθειας στη συσσώρευση και τη χρησιμοποίηση του κεφαλαίου, πράγμα που οδηγεί σε όλο και πιο σοβαρές καταστάσεις ύφεσης. (…)
Είμαι πεισμένος ότι μόνο ένας δρόμος υπάρχει για να μπει τέλος σε όλο αυτό το κακό, δηλαδή τη δημιουργία της σοσιαλιστικής οικονομίας με το αντίστοιχο σε αυτή σύστημα παιδείας, προσανατολισμένης σε κοινωνικούς σκοπούς. Σε μια τέτοια οικονομία η κοινωνία κατέχει τα μέσα παραγωγής και τα διαχειρίζεται με βάση το σχεδιασμό. Η σχεδιασμένη οικονομία προσαρμόζει την παραγωγή στις ανάγκες της κοινωνίας, κατανέμει την εργασία στους ικανούς για εργασία και εγγυάται τα μέσα προς το ζειν για κάθε άνδρα, γυναίκα και παιδί. Αντί για την εξύμνηση της εξουσίας και της επιτυχίας, όπως γίνεται στη σημερινή μας κοινωνία, η παιδεία που συμπληρώνεται με την ανάπτυξη των εσωτερικών ικανοτήτων της προσωπικότητας, θα αποβλέπει στην ανάπτυξη σε αυτή της συναίσθησης της ευθύνης για τους άλλους ανθρώπους.»
——–
* Ο Χάρης Σ. Πουλάκης είναι ιστορικός, τελειόφοιτος μεταπτυχιακός φοιτητής στο αντικείμενο της «Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας»
[1] Πλευρές της Φιλοσοφικής Αντιπαράθεσης στις Σχόλες των Φυσικών Επιστιμών, ΚΟΜ.ΕΠ., 2007, Τεύχος 1μ των Αρη Ντα Κούνια Ντα Κώστα Ντία, Διονυσίας Προκόπη, Ανδρέα Καργόπουλου
[2] Διαμαρτυρία του Αϊνστάιν για διώξεις Ελλήνων φοιτητών το 1929, Εφημερίδα: Ριζοσπάστης, 16/4/2015
[3] Fred Jerome, Rodger Taylor, Einstein on Race and Racism. Rutgers University Press,2006 σελ. 65
[4] Τ. Τζ. Σαιμον, Άλμπερτ Αϊνστάιν: Ο ριζοσπάστης. Ένα πολιτικό προφίλ, Μηνιαία Επιθεώρηση, Μάιος 2005
[5] Όταν ο Αϊνστάιν έγινε πρωτοσέλιδο στον Ριζοσπάστη. Η επιστολή διαμαρτυρίας του επιστήμονα προς τoν Ελ. Βενιζέλο για την αποβολή 5 φοιτητών από το πανεπιστήμιο, επειδή ήταν κομμουνιστές… , Μηχανή του Χρόνου (https://www.mixanitouxronou.gr/otan-o-ainstain-egine-protoselido-sto-rizospasti-i-epistoli-diamartirias-tou-epistimona-pros-tin-el-venizelo-gia-tin-apovoli-5-fititon-apo-to-panepistimio-epidi-itan-kommounistes/)
[6] The Stanford Daily, Volume 122, Issue 55, 13 January 1953 (https://stanforddailyarchive.com/cgi-bin/stanford?a=d&d=stanford19530113-01.2.3&e=——-en-20–1–txt-txIN——-)
[7] Στα Ελληνικά ολόκληρο το Άρθρο στον Ημερόδρομο : https://www.imerodromos.gr/albert-ainstain-giati-sosialismos-h/?fbclid=IwAR1r4azaEmISLoHPcex6IC_WH4aY2QsS9renAO9egKgYC2Sd6qY6IFcq7pQ
Σημείωση Φαρέτρας: Το κείμενο δημοσιεύτηκε στον Ημεροδρόμο το 2019
–
