Παλαιά Μητρόπολη Βέροιας: “Υπόμνημα προς το υπουργείο Πολιτισμού” / της Αναστασίας Πάπαρη

ΠΑΛΙΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΒΕΡΟΙΑΣ:

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΟΣ ΠΡΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Αναστασία Πάπαρη  /  Δρ Αρχιτέκτων – Πολεοδόμος

Από το γραφείο ARCHI.POLIS Dr Anastasia Paparis Architects and City Planners / Urban Designers, με έδρα τη Βέροια, και μετά από διαβούλευση με τοπικούς φορείς, εστάλη στο Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠΠΟ, 01/03/2024) Υπόμνημα, αποτελούμενο από 47 σελίδες, με κείμενο και εικόνες, η Περίληψη του οποίου έχει ως εξής:

Ιστορικά: Η Παλιά Μητρόπολη Βεροίας είναι το κορυφαίο μνημείο της μεσοβυζαντινής πόλης, επισκοπικός ναός τουλάχιστον από τον 9^ο αι. και εξής, με πλήρη ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής τυπολογίας και αγιογραφικής του θεματολογίας κατά τους 11^ο – 13^ο αι., εποχή, που συμπίπτει με την άνοδο στην εξουσία του Βυζαντίου των Παλαιολόγων και την πλήρη άνθηση της παλαιολόγειας  εκκλησιαστικής τέχνης. Αρχικά ήταν αφιερωμένος στην Παναγία, ενώ αργότερα αφιερώθηκε στους κορυφαίους ισαποστόλους Πέτρο και Παύλο. Ο επίσκοπος της πόλης, που είχε την έδρα του στον ναό, είχε αυτός – και μόνον αυτός-  το προνόμιο να βαπτίζει χριστιανούς, όσους προσέρχονταν. Η βάπτιση των ενηλίκων από τον 5^ο αι, μέχρι και τον 9^ο – 10^ο αι. γινόταν στα βαπτιστήρια, κτήρια δίπλα στους επισκοπικούς ναούς και γι’ αυτό θα πρέπει και στην Παλιά Μητρόπολη  να αναζητηθεί το βαπτιστήριο της πόλης.

1. ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΑ

• Αναγκαστική απαλλοτρίωση του συνόλου των προσκτισμάτων και για δημόσια ωφέλεια

Για τα αρχικά τρία και τελικώς δύο ‘προσκτίσματα’, τα οποία ανακατασκευάζονται εξ αρχής, υπήρξε απαλλοτρίωση με την Υ.Α. Δ10Δ1172507/6085ΕΞ2013, ΦΕΚ 415 / ΑΑΠΘ/26-11-2013, μαζί με άλλα οκτώ, συνολικά έντεκα ιδιοκτησίες, με σκοπό, όπως ρητά αναφέρεται, την «αποκατάσταση και ανάδειξη της Παλιάς Μητρόπολης Βέροιας». Για τον λόγο αυτό στο σχετικό κείμενο αναφέρονται στοιχεία του μνημείου, δηλαδή της Παλιάς Μητρόπολης και όχι των ΄προσκτισμάτων’ (π.χ., εμβαδόν του μνημείου).

• Ο ναός – μνημείο περίοπτο στα Σχέδια Πόλης του 1936 και της Π.Μ.Ε. – Α. 1983-1987

Στόχος των δύο πολεοδομικών σχεδίων της πόλης, του Σχεδίου του 1936 και του Σχεδίου 1982 – 1987 (Ε.Π.Α.) ήταν το μνημείο να καταστεί περίοπτο από τους γύρω δρόμους και γι’ αυτό ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο ΟΤ 122 χαρακτηρίστηκε Χώρος Πρασίνου, με την οικοδομική γραμμή (κόκκινη) να περιβάλλει το μνημείο και μόνον (Εικ. 1, 2).

• Το μνημείο πρωτεύον στοιχείο του κηρυγμένου Ιστορικού Τόπου του Ιστορικού Κέντρου της πόλης

Ο ναός της Παλιάς Μητρόπολης ανήκει στο Ιστορικό Κέντρο και στον κηρυγμένο Ιστορικό Τόπο της πόλης (Υ.Α. Γ/1505/24915/26-06-1085, ΦΕΚ Β’ 453/18-07-1985), που αναφέρεται κυρίως στην συνοικία της ‘Μπαρμπούτας’ και του Ιστορικού Εμπορικού Κέντρου. Αποτελεί το κορυφαίο μνημείο της περιοχής, όπως και της πόλης και ευρύτερα της χώρας. Κατά την Οθωμανοκρατία, οι γειτονιές προς το ποτάμι είχαν έντονο το μουσουλμανικό στοιχείο.

• Οι νέες κατασκευές εκτός Οικοδομικής Γραμμής και εντός ΧΩΡΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ

Προς την ΥΔΟΜ Βέροιας κατατέθηκε από τον κ. Γ. Ουρσουζίδη το αίτημα για ενημέρωση επί του σύννομου της διαδικασίας κατεδάφισης των ‘προσκτισμάτων’ και ανέγερσης νέων σε ΧΩΡΟ ΠΡΑΣΙΝΟΥ (Σχ. 1). Από τις απαντήσεις, που έδωσε η Υπηρεσία Δόμησης (ΥΔΟΜ) Δ. Βέροιας προς τον αιτούντα, δίδεται η άποψη, πως το ΥΠΠΟ έχει χαρακτηρίσει «ως αρχαία μνημεία τον μιναρέ, το βόρειο προστώο και το βορειοδυτικό πρόσκτισμα» (Αρ. Πρωτ. 1191/09-01-2024) και επομένως, δεν μπορεί να παρέμβει στη διαδικασία κατασκευής και να αποφανθεί εάν βρίσκονται εκτός οικοδομικής γραμμής και εντός χώρου πρασίνου. Αυτά, όμως, τα αρχαία ‘προσκτίσματα’ (2) είχαν ήδη κατεδαφιστεί από τον Αύγουστο του 2023 και επομένως, δεν ίσχυε και το σχετικό έγγραφο της ΔΟΚΚ του Υπουργείου Περιβάλλοντος, το οποίο επικαλείται η ΥΔΟΜ Βέροιας, που αναφέρει, πως «στις περιπτώσεις αρχαίων ή κηρυγμένων νεωτέρων μνημείων ο χαρακτηρισμός τους κατισχύει του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου της περιοχής, βάσει πάγιας νομολογίας του ΣτΕ» (Αρ. Πρωτ. 44721/30-7-2013 του ΥΠΕΚΑ). Άλλωστε, η κήρυξή τους ως ΄μνημείων’ έγινε μετά την απαλλοτρίωση με σκοπό την κατεδάφισή τους και αυτό το 2013, όταν ήταν ήδη σε ισχύ ο αρχαιολογικός νόμος Ν3028/2002. Το ερώτημα επανέρχεται: Εάν είχαν χαρακτηρισθεί ως μνημεία – και όχι ως διατηρητέα – τα δύο εναπομείναντα κτήρια, τότε με ποια αιτιολογία κατεδαφίστηκαν μνημεία;

1.5. Δεν ενεργοποιήθηκε η Επιτροπή του άρθρου 41 Ν. 4858/21     (Προστασία ετοιμόρροπων μνημείων)

Η ΥΔΟΜ Βέροιας καλό θα ήταν να είχε ελέγξει εάν συστάθηκε και εάν ναι, αν υπάρχει απόφαση ή πόρισμα της Επιτροπής του άρθρου 41 Ν. 4858/21 περί ετοιμόρροπου ή πρωτόκολλο επικινδύνως ετοιμόρροπου, που να μνημονεύει την ανάγκη κατεδάφισης των ‘προσκτισμάτων’. Η επιτροπή αυτή, μεταξύ των άλλων, θα έπρεπε να προτείνει μέτρα και για την διαφύλαξη της αυθεντικότητας των μνημείων (ενν. των ‘προσκτισμάτων’), κάτι που δεν συμπλέει με την κατεδάφιση του συντριπτικά μεγαλύτερου μέρους τους, πλην ενός τοίχου. Αυτή η πρακτική (αδόκιμη ασφαλώς), ακολουθείται στις περιπτώσεις των διατηρητέων κτηρίων και όχι των μνημείων. Ακόμη και στην περίπτωση ύπαρξης της άδειας κατεδάφισης, η οικοδομική άδεια θα έπρεπε να εκδοθεί μετά από γνώμη της επιτροπής της διάταξης της παρ. 1, του Ν. 4858/2021 (Προστασία  ετοιμόρροπων μνημείων). Επ’ αυτού, η προσωπική έρευνα δεν απέδωσε κανένα σχετικό στοιχείο. Μάλιστα, για να αποφευχθεί ο σκόπελος ορισμού ενός αρχιτέκτονα της αρμόδιας πολεοδομικής αρχής (§ 1, άρθρο 41, Ν4858/2021, ΦΕΚ Α΄/19-11-2021), δηλώθηκε, πως το μνημείο (ενν. τα ‘προσκτίσματα’) χρονολογούνται προ του 1830, ενώ αυτά έχουν υποστεί αλλεπάλληλες παρεμβάσεις, τέτοιες, που δεν δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός τους πλέον ως ‘μνημείων’ (ενν. κατηγορίας Α).

2. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ

• Η απαλλοτρίωση για τον σκοπό της αποκατάστασης και της ανάδειξης του μνημείου

Πλην των όσων αναφέρονται στην ενότητα 1.1., δεν διαπιστώθηκε η ύπαρξη κάποιας απόφασης για την διακριτή εξαίρεση των τριών ‘προσκτισμάτων’ από το καθεστώς απαλλοτρίωσης του ΥΠΠΟ, μαζί με τα υπόλοιπα εννέα (9) κτίσματα, κατοικίες και καταστήματα, με αιτιολόγηση, ικανή να στηρίξει αυτή την στροφή στην πολιτική του ΥΠΠΟ.

• Τρία κοσμικά κτήρια λειτουργικά άσχετα με το μνημείο

Τα κατεδαφισμένα “προσκτίσματα” δεν είχαν ποτέ κάποια λειτουργική σχέση με το μνημείο. Η αυθαίρετη δόμησή τους έγινε κατά τους αιώνες, που αυτό είχε περιπέσει σε αχρησία, δηλαδή από το1430 έως τα τέλη 16^ου με αρχές 17^ου αι.  οπόταν και παγιώνεται η θέση των μουσουλμάνων στην πόλη και αρχίζει η μετατροπή των εκκλησιών σε μουσουλμανικά τεμένη. Κατά τη διάρκεια αυτών των τριών αιώνων, δημιουργήθηκαν τα καταστήματα και οι κατοικίες κατά μήκος της κεντρικότερης τότε οδού της πόλης (Κεντρικής) και στην πρόσοψη του ΟΤ 122 (Εικ. 3, 4).

• Αρχιτεκτονική αξία των ‘προσκτισμάτων’

Η αρχιτεκτονική αξία των ‘προσκτισμάτων’ ήταν (διότι είναι παρελθόν) τρέχουσα για την ιστορική αρχιτεκτονική της Βέροιας. Η κατεδάφισή τους θέτει πλέον τα ερωτήματα α) κατά πόσον είναι νόμιμο να κατεδαφίζονται αρχαία μνημεία κηρυγμένα από το ΥΠΠΟ και μάλιστα προ του 1830 και β) εάν επιτρέπεται αυτά να αντικαθίστανται από ‘νεο-παραδοσιακά’ κτήρια, που προσκολλώνται ως νέα πλέον, στο κορυφαίο μνημείο της πόλης, την Παλιά Μητρόπολη (Εικ. 5).

α) Σύμφωνα με την  παρ. 4, Άρθρο 6, Ν. 3028 ΦΕΚ 153^Α /28.06.2022, η κατεδάφιση των αρχαίων μνημείων απαγορεύεται, εκτός από ακραίες περιπτώσεις ετοιμορρόπων, όπου ακολουθούνται διαδικασίες, που δεν εντοπίσθηκαν στην περίπτωση αυτή (Άρθρο 41 Ν. 4858/21).

β) Η αντικατάσταση των μνημείων με νεοπαραδοσιακά κτήρια, δηλαδή κτήρια, που μιμούνται αρχιτεκτονικές μορφές παρελθουσών εποχών, θα πρέπει να αποφεύγεται, σύμφωνα με την ισχύουσα διεθνή βιβλιογραφία, την επιστήμη των αναστηλώσεων και τις Χάρτες της  UNESCO – ICOMOS (βλ. παρακάτω).

γ) Η ανάδειξη και αποκατάσταση του μνημείου ήδη είναι θεσμοθετημένη μέσω του χαρακτηρισμού ως Χώρου Πρασίνου ολόκληρου του ΟΤ 122, δηλαδή ανάδειξη μέσω ελευθέρωσής του από τα προσκτίσματα, που το περιέβαλαν. Η απόφαση απαλλοτρίωσης και των ένδεκα (11) κτισμάτων αποδεικνύει, πως είχε προηγηθεί αποτίμηση της αρχιτεκτονικής τους αξίας, σε αντιπαραβολή με την αρχιτεκτονική και ιστορική αξία της Παλιάς Μητρόπολης.

• Ανατροπή στο είδος και το μέγεθος των εργασιών ‘αποκατάστασης’

Έχει υπάρξει ανατροπή στο είδος και το μέγεθος των εργασιών ‘αποκατάστασης, όπως αυτές περιγράφονται στην απόφαση του ΥΠΠΟ της 18/11/2020 (Αρ. Πρωτ:  ΥΠΠΟΑ / ΓΔΑΠΚ / ΔΒΜΑ / ΤΒΜΑΧΜΑΕ / 644413 / 456879 / 7789 / 2922, ΑΔΑ: 6Λ4Ξ4653Π4-ΟΩ6). Οι εκτελούμενες εργασίες ουδεμία σχέση έχουν με τις περιγραφόμενες και εγκεκριμένες από το ΥΠΠΟ και την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας εργασίες ‘αποκατάστασης’, καθώς αποκατάσταση σημαίνει την διατήρηση στον μέγιστο κατά το δυνατόν βαθμό των υλικών, των τρόπων δομής και των μορφών της παλιάς, αυθεντικής κατασκευής και όχι κατεδάφιση και ανακατασκευή του κηρυγμένου από το ΥΠΠΟ μνημείου, μάλιστα ως ‘αρχαίου’.  Π.χ., στις εγκεκριμένες εργασίες δεν αναφέρεται η χρήση οπλισμένου σκυροδέματος, το οποίο χρησιμοποιείται  εκτεταμένα στην κοιτόστρωση, στο δάπεδο ισεπίπεδα της οδού Κεντρικής (Εικ. 6 & 7).

• Η θέση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας – ΥΠΠΟ

Στο Υπόμνημα καταρρίπτονται οι αναφορές της Εφ. Α.  Ημαθίας περί ‘προσκτισμάτων’, τα οποία σε επόμενα έγγραφα έγιναν ‘παρακολούθημα του νάρθηκα’ για να καταλήξουν στην κατασκευή του ‘νεο-παραδοσιακού’ κτηρίου, που είναι σε εξέλιξη. ‘Πρόσκτισμα’ και ‘παρακολούθημα’ σε μνημείο θεωρείται ένα κτίσμα, όταν συμβάλλει ή συνέβαλε στη λειτουργία του ναού ή του μνημείου, ενώ στην προκειμένη περίπτωση, τα υπό ανακατασκευή κτήρια ήταν πάντοτε κοσμικά κτήρια, χωρίς κάποια λειτουργική ή άλλη συνάφεια με το μνημείο. Αντίθετα, δεν υπάρχει αναφορά για τα υπόλοιπα στοιχεία, που ιστορικά συνοδεύουν έναν επισκοπικό ναό, όπως είναι το αίθριο, ο περίβολος, το πρόπυλο και βέβαια, το βαπτιστήριο. Δεν γίνεται πουθενά αναφορά στην ανάγκη συνέχισης των ανασκαφών με στόχο την εύρεση υπολειμμάτων αυτών των στοιχείων, που αποτελούσαν οργανικά μέρη του εκκλησιαστικού συνόλου, εφόσον ο γενικός στόχος είναι η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ, η οποία οφείλει να έχει ως αφετηρία της την εποχή της κορυφαίας ανάπτυξης του χριστιανικού ναού (11^ος– 13^ος αι.). Η πιθανότητα ύπαρξης των θεμελίων του βαπτιστηρίου, εφόσον είναι γνωστό ότι ο ναός λειτούργησε για κάποιους αιώνες ως επισκοπικός, και μάλιστα στη θέση του υπό κατασκευή νεο-παραδοσιακού κτηρίου, δεν απασχόλησε το ΥΠΠΟ και αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως μείζων παράλειψη.

• Ο θαμμένος θησαυρός των ‘προσκτισμάτων’

Από την ιστορική ανάλυση της αρχιτεκτονικής τυπολογίας του επισκοπικού ναού προέκυψε, πως στη θέση των ‘προσκτισμάτων’, όπου δεν έχει γίνει ανασκαφή, υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να βρίσκονται τα θεμέλια του βαπτιστηρίου, καθώς ο ναός ήταν επισκοπικός, υπαγόμενος στην μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Ο επίσκοπος – αυτός και μόνον αυτός-  είχε το προνόμιο να βαπτίζει σε χριστιανούς όσους προσέρχονταν, μέχρι την εποχή του νηπιοβαπτισμού, οπότε και το βαπτιστήριο αντικαταστάθηκε από την κτισμένη δεξαμενή στον νάρθηκα και αργότερα από την κολυμβήθρα.

Η ίδια διαδικασία εφαρμοζόταν και στην Δυτική Εκκλησία προ του Σχίσματος (1054 μ. Χ.). Στην Ανατολική Εκκλησία έχουν σωθεί τα βαπτιστήρια της Αχειροποιήτου (Θεσσαλονίκη, Εικ. 8), της Εκατονταπυλιανής (Πάρος), της Αγ. Σοφίας (Κων/λη), του Αγ. Απολλιναρίου (Ραβέννα). Το κροκαλοπαγές – βοτσαλωτό δάπεδο, που βρέθηκε κατά την επιφανειακή θεμελίωση, παραπέμπει σε πολυσύχναστο υπαίθριο ή ημι-υπαίθριο χώρο, που πιθανόν να είναι ο νάρθηκας του βαπτιστηρίου, όπου ανέμεναν οι ενήλικες για να βαπτισθούν.

Κατά τον ίδιο τρόπο, οι ανασκαφές θα πρέπει να συνεχισθούν και στα δυτικά και συμμετρικά της προτεινόμενης θέσης του βαπτιστηρίου, όπου πιθανολογείται η ύπαρξη των θεμελίων της Πρόθεσης – Διακονικού, πριν αυτά μεταφερθούν εκατέρωθεν του Ιερού Βήματος και ο χώρος αποδοθεί στο γραφείο του επισκόπου (Εικ. 9). Έχω δημοσιεύσει σχετικό άρθρο:

https://faretra.info/2024/02/06/apokatastasi-palaias-mitropolis-veroias-grafei-i-anastasia-papari/

3. ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ

• Στα κοσμικά κτήρια διενεργούντο οικοδομικές εργασίες αποκατάστασης, όπως συντήρηση τοιχοποιιών και επιχρίσματα, μέχρι τον Αύγουστο του 2023. Από τα μέσα Οκτωβρίου 2023 και ενώ το προστατευτικό κάλυμμα γύρω απ’ αυτά εξακολουθούσε να υπάρχει, διαπιστώθηκε η κατεδάφιση των κτηρίων και η έναρξη εργασιών με επιφανειακή θεμελίωση και κοιτόστρωση οπλισμένου σκυροδέματος. Η πρώτη αντίδραση ήρθε από τον κ. Γ. Ουρσουζίδη, πολιτικό μηχ/κό και πρώην βουλευτή Ημαθίας, ο οποίος, πέρα από την αρθρογραφία του στην τοπική εφημερίδα ΒΕΡΟΙΑ, απευθύνθηκε προς την ΥΔΟΜ Βέροιας και εντέλει προς τον Συνήγορο του Πολίτη, η απάντηση του οποίου αναμένεται.

• Η γράφουσα διατύπωσε τις απόψεις της με δύο άρθρα στην εφημερίδα ΒΕΡΟΙΑ, ενώ συνέγραψε και το Υπόμνημα, το οποίο απέστειλε στο Υπουργείο Πολιτισμού. Το υπόμνημα, με κείμενο και πλούσιο οπτικό υλικό, στηρίζεται στην υπάρχουσα γενική και ειδική βιβλιογραφία, στις γνώσεις της ως Δρος αρχιτέκτονος μηχ/κού και πολεοδόμου, καθώς και στις Χάρτες του ICOMOS, που φωτίζουν όλες τις πτυχές γύρω από τις αποκαταστάσεις / αναστηλώσεις των μνημείων παγκοσμίως.

4. ΟΙ ΧΑΡΤΕΣ ΤΗΣ UNESCO – ICOMOS

Μέσω των Χαρτών της UNESCO – ICOMOS και των άρθρων τους, αποδεικνύονται τα εξής:

• Άρθρο 11, Χάρτα της Βενετίας – Διεθνής Χάρτα για την Διατήρηση και Αποκατάσταση των Μνημείων και των Τοποθεσιών, UNESCO – ICOMOS (1964):

Αποδεικνύεται, πως η αξία του πιθανολογούμενου βαπτιστηρίου είναι πολλαπλώς σημαντικότερη από την πολιτιστική αξία των ‘προσκτισμάτων’, διότι με την ανεύρεσή του εμπλουτίζεται η τυπολογία του επισκοπικού ναού των πρώϊμων και μεσο-βυζαντινών χρόνων. Επίσης, η αποτίμηση της σπουδαιότητας των πιθανολογούμενων ευρημάτων δεν αποδεικνύεται από το δημοσιευμένο έργο του ΥΠΠΟ, καθώς δεν υπάρχουν σχετικές δημοσιεύσεις και αποδείξεις, όπως το άρθρο ορίζει.

• Άρθρο 7, Χάρτα για την Προστασία και τη Διατήρηση της Αρχαιολογικής Κληρονομιάς του ICOMOS – UNESCO (1990):

Αποδεικνύεται, πως α) η ανακατασκευή δεν είναι εύκολα αναστρέψιμη, β) δεν διερευνήθηκε το ιστορικό στοιχείο της συνάφειας του επισκοπικού ναού με την ύπαρξη βαπτιστηρίου, το οποίο έπρεπε να αναζητηθεί, γ) διαταράσσεται η αυθεντικότητα του κύριου μνημείου, μέσω της επιλεκτικής αποκατάστασης δευτερευόντων στοιχείων έναντι της αναζήτησης της αυθεντικότητας της κύριας φάσης του εκκλησιαστικού συγκροτήματος, δ) το έργο είναι ‘νέα κατασκευή’, ούτε καν ‘ανακατασκευή’.

• Άρθρα 3.11, 3.12, 3.14 και 3.15 της Χάρτας για την Ανάλυση, τη

Διατήρηση και τη Δομική Αποκατάσταση της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς, UNESCO ICOMOS (2003)

3.11: α) Δεν έχει προηγηθεί ανασκαφή πριν από την κατασκευή του νέου κτηρίου, β) η βαριά κατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα στην επιφανειακή θεμελίωση καθιστά πολύ δύσκολη την επαναφορά στην προηγούμενη κατάσταση και την έναρξη ανασκαφών στην ίδια θέση.

3.12. Δεν υπάρχει σεβασμός στην αρχική ιδέα, τις τεχνικές και την ιστορική αξία του επισκοπικού ναού με τα παραρτήματά του, ενώ η νέα επέμβαση δεν αφήνει, παρά έναν εξωτερικό τοίχο ως ιστορικό στοιχείο για αναγνωρισιμότητα στο μέλλον, ένα πολύ ισχνό στοιχείο διατήρησης της αυθεντικότητας του μνημειακού συνόλου.

3.14. Έχει γίνει κατεδάφιση σχεδόν του 99% των ‘προσκτισμάτων’.

3.15. Στη νέα κατασκευή χρησιμοποιούνται κατά κόρον νέα υλικά και τρόποι δόμησης,  γεγονός, που δεν συνάδει με τον τρόπο διαχείρισης της αποκατάστασης των μνημείων γενικώς.

Η ανασύσταση του Βαπτιστηρίου  και του χώρου, όπου η (πρώην) Πρόθεση και το Διακονικό, εκατέρωθεν του  νάρθηκα, όπως και του κατεστραμμένου Υπερώου,  θα αποδώσουν στο μνημείο χώρους, που έχει ανάγκη για να λειτουργήσει τόσο ως ναός, όσο και ως κορυφαίο μνημείο, ανοικτό στους επισκέπτες και στους κατοίκους της πόλης, χωρίς την ύπαρξη του όγκου των νέων κατασκευών, άσχετων με το μνημείο. Θα ανασυστήσει τον ναό στην πλήρη του ανάπτυξη, που είχε φθάσει κατά την μεσο-βυζαντινή περίοδο, η οποία συμπίπτει με την περίοδο της Παλαιολόγειας Αναγέννησης, όπως γλαφυρά το μαρτυρούν οι εξαίρετες αγιογραφίες του. Η ανασύσταση των προτεινόμενων χώρων, όπως και η ελευθέρωση του ναού από τα κοσμικά, τελευταία εναπομείναντα ‘προσκτίσματα’, αναμένεται να του προσδώσουν πληρότητα και αίγλη, αναδεικνύοντας το μεγαλείο της ναοδομίας και  της πόλης κατά τη διάρκεια εκείνης της κορυφαίας περιόδου του Βυζαντίου. Προς τούτο, υπάρχουν σημαντικά παραδείγματα (Εικ. 10, 11).

Εν κατακλείδι, προτείνονται:

α) Άμεση Διακοπή των Εργασιών και κατεδάφιση του υπό ανέγερση νεο-παραδοσιακού κτίσματος, εφαπτόμενου στο μνημείο

β) Διενέργεια ανασκαφών, τόσο  κάτω από τα ‘προσκτίσματα’ ΒΔ και ΝΑ του νάρθηκα, όσο και στον αύλειο χώρο εμπρός από την δυτική όψη του (αίθριο), με στόχο την αποκάλυψη όσων κρύβουν τα θεμέλια των ‘προσκτισμάτων’ και το υπερυψωμένο έδαφος της αυλής, δυτικά του νάρθηκα (αίθριο)

γ) Κριτική αναθεώρηση των μέχρι τούδε παρεμβάσεων στον ίδιο τον ναό, μετά από πρόσθετη επιστημονική έρευνα, τεκμηρίωση και διατύπωση προτάσεων, ιδίως αναφορικά με την στέγη, την αξονική δυτική είσοδο και τα εκατέρωθεν ανοίγματα στον νάρθηκα, την αναδημιουργία του υπερώου, του περιβόλου, του προπύλου κλπ.

δ) Ανασύσταση των ιερών ‘προσκτισμάτων’ του Βαπτιστηρίου και του χώρου των (πρώην) Πρόθεσης και Διακονικού, ως χώρων ικανών να φιλοξενήσουν χρήσεις, συμβατές με την αρχική και απαραίτητες για τη λειτουργία  της Παλιάς Μητρόπολης, ως ναού και ως μνημείου. Εναλλακτικά, κατάλληλη ανάδειξή τους υπό την μορφή αποκαλυμμένων θεμελίων σε φροντισμένο περιβάλλον

ε) Αποκατάσταση των όψεων του μνημείου

στ) Δημοσίευση του έργου της σχετικά πρόσφατης αποκατάστασης του μνημείου (2016), όπως η νομοθεσία προβλέπει εντός πενταετίας από την περαίωση των εργασιών.

Το Υπόμνημα υπογράφουν οι φορείς:

1. Νομαρχιακή Επιτροπή Τεχνικού Επιμελητηρίου Ημαθίας

2. Κίνηση Ενεργών Πολιτών Βέροιας

3. Εκπολιτιστικός Σύλλογος Μικρασιατών Νομού Ημαθίας

4. Σύλλογος Βλάχων Βέροιας

Σημ.: Προς τις Εφ. Α. Ημαθίας και Κιλκίς κατατέθηκε αίτημα από την γράφουσα για συζήτηση του προβλήματος εκ του σύνεγγυς, όμως μέχρι σήμερα δεν υπήρξε σχετική απάντηση (Αρ. Πρωτ. Εφ. Α. Ημαθίας: 127/12.01.2024, Αρ. Πρωτ. Εφ. Α. Κιλκίς: 21769/18.1.2024).

Αναστασία Μ. Πάπαρη

Δρ Αρχιτέκτων – Πολεοδόμος