“Η αλληλεγγύη και η ενσυναίσθηση απαραίτητες προϋποθέσεις για τον σύγχρονο άνθρωπο” / γράφει η Τζωρτζίνα Αθανασίου

Στις μέρες μας, αρκεί κάποιος να αφιερώσει λίγες ώρες στα μέσα κοινωνική δικτύωσης για συναντήσει ως επί το πλείστον χαρούμενα πρόσωπα και να προκληθεί η εντύπωση πως η ευτυχία είναι το μόνο συναίσθημα που γνωρίζουμε,  με ευτελείς έως ανύπαρκτους προβληματισμούς να ταλαιπωρούν την καθημερινότητά μας.

Εσείς, εγώ, και όλοι μας έχουμε συνείδηση πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει, και πως πρόκειται για μια επίπλαστη ευτυχία. Όχι επειδή εμείς είμαστε σοφότεροι, αλλά γιατί είμαστε παρατηρητές: βλέπουμε δίπλα μας την παρέα που δεν συνομιλεί, αλλά γνωρίζει ποιο είναι το «καλό της προφίλ» όταν έρχεται η στιγμή να αναρτήσουν την εικονική χαρά τους. Είμαστε διορατικοί και ξέρουμε ότι αδυνατούν να βάλουν σε λόγια τα συναισθήματα, όχι επειδή δεν τα συναισθάνονται αλλά γιατί τους λείπουν οι λέξεις να τα αντιστοιχίσουν. Κατάσταση που λύνεται με την αποστολή απρόσωπων εικονομηνυμάτων (emoji). Προσωπάκια μουτρωμένα ή χαρούμενα που επιφορτίστηκαν με το να μας βγάλουν από την δύσκολη θέση να εκφραστούμε. Τελικά τι καταφέραμε; Να απομακρυνθούμε, να μην κοιταζόμαστε, και εν κατακλείδι να μην νοιαζόμαστε.  

Εμείς οι μεγαλύτεροι μεγαλώσαμε σε αλάνες. Μαλώσαμε, συμφιλιωθήκαμε, λερωθήκαμε, δαρθήκαμε, και ας μην είναι πολύ χριστιανικό. Μάθαμε να συνυπάρχουμε και να νοιαζόμαστε. Όταν κάποιος άλλαζε συνήθεια ή αργούσε να κατέβει στην γειτονιά ξέραμε ότι κάτι πηγαίνει στραβά και τότε σχηματίζαμε πομπή με τον πρωτοπόρο να κρατάει την μπάλα παραμάσχαλα ζητώντας τα «ρέστα» από τη μητέρα του άλλου γιατί μας έλειπε ένας για τα μήλα. Τώρα τι κάνουν; Μαλώνουν κάνουν «μπλοκ», και τελείωσε.  Φλερτάρουν, ερωτεύονται και χωρίζουν με μηνύματα. Ρίσκο μηδέν, ανθρώπινη επαφή μηδέν, συναίσθημα φτωχό και μονότονο.

Τότε ξέραμε, επειδή το μαθαίναμε,  να διαβάζουμε ο ένας τις προθέσεις, διαθέσεις, ανάγκες του άλλου γιατί είχαμε εκπαιδευτεί σε αυτό. Σήμερα φοβάμαι ότι αντιμετωπίζουμε μια γενική κοινωνική αναπηρία, δεν αφουγκραζόμαστε τον άλλον και πολλές φορές δεν μπορούμε καν να τον ακούσουμε ακόμα και όταν αρθρώνει ξεκάθαρα όνειρα και φόβους. Αλλά και εκείνος,  με ποια ασφάλεια να κινηθεί για να ανοιχτεί; Πόσο ευάλωτος να γίνεις; Μάθαμε την σημασία του IQ  μα εδώ και κάτι χρόνια διαπιστώσαμε την σημασία του EQ επειδή αναγνωρίζουμε ότι μας έλειψε.

Δεν είμαστε πλέον ομάδα, μα ένα σύνολο ατόμων που δρουν ανεξάρτητα και συνεργάζονται ιδιοτελώς αν αυτό είναι απολύτως απαραίτητο για κάποιον πρακτικό λόγο και διατηρώντας ο καθένας για τον εαυτό του την ψευδαίσθηση ότι είναι νικητής. Μιας και όλα έχουν καταχωριστεί στα δίπολα νίκη vs ήττα, επιτυχία vs αποτυχία, και μάλιστα με πολύ ιδιαίτερους ορισμούς για το καθένα από αυτά. Θα προσπαθήσω να διατηρήσω όμως την ελπίδα ζωντανή και θα αναδιατυπώσω υποστηρίζοντας ότι δεν έχουμε ήδη χάσει το «κατ’ εικόνα και κατ ομοίωσιν», μέσα στη θολούρα του εγωισμού μας, και ότι υπάρχει ελπίδα.

Για να προλάβω ίσως κάποιο προβληματισμό, η σκέψη «μα προσφέρουμε και βοηθάμε αφού άλλωστε μπορεί και εμείς να βρεθούμε σε αυτή την θέση» είναι πιστεύω άκρως εγωιστική προσέγγιση. Το γεγονός ότι ο πλησίον μας βρίσκεται σε δυσμενή θέση αποτελεί για μένα, ακράδαντα, επαρκή λόγο για να κινητοποιηθούμε. Δυνατό παράδειγμα αλληλέγγυας συμπεριφοράς ως προς αυτό,  είναι οι εκπαιδεύσεις σε τεχνικές διάσωσης, ΚΑΡΠΑ, χρήση απινιδωτή. Ας το σκεφτούμε: ως ικανό μέλος της κοινωνίας να παρέχω τις πρώτες βοήθειες και να σώσω μια ζωή, γίνομαι και πολύτιμο διότι με ανιδιοτέλεια θέτω τον εαυτό μου πρόθυμα στην υπηρεσία όποιου χρειαστεί την παρέμβασή μου. Αντιστρόφως, όταν εγώ βρεθώ σε ανάγκη, δεν γνωρίζω αν κάποιος θα προστρέξει να με φροντίσει. Υποβάλλοντας επομένως τον εαυτό μου στην εκπαίδευση,  δεν προσπαθώ να ελέγξω τον περίγυρό μου διασφαλίζοντας την δική μου ασφάλεια, αντιθέτως, πειθαρχώ τον εαυτό μου διασφαλίζοντας την δική σας ασφάλεια.

Έχουμε δει μικρά παιδιά να παίζουν και παρατηρούμε την φυσική ροπή τους προς την καλοσύνη. Παίρνουν τον χρόνο να κοιταχτούν και να φροντίσουν. Αυτό έχουμε χάσει. «Σήμερα, παρατηρούμε σε όλο τον κόσμο μια αποστασιοποίηση από την παράδοση της αλληλεγγύης, ένα φαινόμενο της εποχής μας που επιταχύνεται από την ευρεία αύξηση του ατομικισμού, του ευδαιμονισμού, του καταναλωτισμού και της ελλείψεως κοινωνικής ευαισθησίας. Ως απάντηση στην πρόκληση αυτή, οι θρησκείες καλούνται να προωθήσουν τις φιλάνθρωπες παραδόσεις τους, να εργαστούν για την οικοδόμηση “γεφυρών” (…)», πρόκειται για  τοποθέτηση του Οικουμενικού μας Πατριάρχη παρουσία Πρέσβεων στην Άγκυρα που πραγματοποιήθηκε στις 4 Μαΐου 2018, κατά την οποία έθεσε την εγωκεντρική ανθρώπινη συμπεριφορά ενώπιον των προσταγών της χριστιανικής Αγάπης.

Κοιταζόμαστε μα δεν βλεπόμαστε σε έναν κόσμο που εμείς φτιάξαμε ώστε να πηγαίνει γρήγορα. Και αυτό το σύνθετα απλό που επιζητούμε είναι η ενσυναίσθηση, να μπορείς αν μπεις στη θέση του άλλου και να αισθάνεσαι τις ανάγκες του χωρίς να τις αρθρώσει. Μέσα σε όλα υπάρχει το ανθρώπινο δέσιμο και ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Θα μπορούσε να είναι μια προσωρινή ή μόνιμη οικονομική ανάγκη μέχρι ένα συναισθηματικό κενό και στεναχώρια. Είμαι σίγουρη ότι πολλοί έχουμε κατακλυστεί αυτό το συναίσθημα, αλλά από ποια πλευρά;

Όταν το ενδιαφέρον κινείται από εμάς προς τον άλλον, είναι λιγότερο έντονο, από όταν γινόμαστε εμείς αποδέκτες της ανθρώπινης ζεστασιάς. Με αυτό, θέλω να υπογραμμίσω πως την ενσυναίσθηση την νιώθουμε εμείς σαν συναίσθημα που κατευθύνεται προς τον συνάνθρωπο, εκείνος, από την σκοπιά του την αντιλαμβάνεται ως αλληλεγγύη. Μια πράξη ανθρώπινης αγάπης, που δεν χρειάζεται καν να χαρακτηριστεί ως χριστιανική. Μια καθολική αποδοχή που στερείται κρίσης και ιδιοτέλειας. Αποδεχόμαστε τον άλλον ως είναι, και αποδεχόμαστε την διαφορετικότητα.

Η αλληλεγγύη όμως διακρίνεται απόλυτα από τον οίκτο, στον οποίο ελλοχεύει ένα εγωιστικό συναίσθημα υπεροχής έναντι του πλησίον που αντιμετωπίζει πρόβλημα, επικεντρώνεται περισσότερο στο άτομο ενώ συγχρόνως χαιρέκακα καθησυχάζεται που δεν είναι στη θέση του. Αντίθετα, η αλληλεγγύη αγκαλιάζει με σκοπό να προστατεύσει όλη την κοινωνία και μετουσιώνει το συναίσθημα σε πράξη αγάπης μέσω της παρουσίας και της προσφοράς οι οποίες πρέπει να γίνονται αισθητές από όλους, γιατί μόνο τότε έχουν αξία. Η Αλληλεγγύη δεν βιώνεται ως καθήκον, αλλά ως ηθική ανάγκη που συμπληρώνει την εικόνα μας.  Είναι πράξη αγάπης και σεβασμού στην προσωπικότητα του άλλου που εκφράζεται μέσω της συμπεριφοράς, της διακριτικότητας, των λεπτών χειρισμών.

Δεν υπάρχει τίποτα πιο εύθραυστο από την ευτυχία, και είναι τόσο εύκολο να μην την εμποδίζουμε απλά με το να στεκόμαστε σταθούμε στο ύψος μας, καθώς έπλασε έτσι ώστε να είναι στη φύση μας το «καλό»! Φυσικό για εμάς  τους ανθρώπους. Όχι  όμως για τα δημιουργήματά μας. Αναφέρομαι στην ραγδαία αύξηση των δυνατοτήτων της Τεχνητής Νοημοσύνης στην οποία θέλουν, αν δεν έχει ήδη γίνει, να δώσουν την δυνατότητα να διαβάζει και να ερμηνεύει τις ανθρώπινες εκφράσεις και μορφασμούς. Ένας αλγόριθμος, ένα πρόγραμμα, επιδιώκει να αντικαταστήσει την μυστική και κρυφή μας κλήση σε αγκαλιά, βοήθεια, συμπαράσταση.

Λέμε πως από τα ζώα μας διαχωρίζει ο λόγος. Αληθές, γιατί τα ζώα είναι προικισμένα με ενσυναίσθηση. Από τις μηχανές τι μας διαχωρίζει τότε; Η ενσυναίσθηση που προκαλεί πράξεις αλληλεγγύης, θα απαντήσω εγώ.

Για να επιστέψουμε όμως στο αρχικό ερώτημά μας, «Η αλληλεγγύη και η ενσυναίσθηση είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για τον σύγχρονο άνθρωπο»; Τελικά, η αλληλεγγύη και η ενσυναίσθηση είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για τον άνθρωπο, σύγχρονο ή μη.

Ας αγαπάμε εμπράκτως  αλλήλους, σεβόμενοι την φυσική ροπή μας προς την συμπόνοια.

———-

Σημείωση Φαρέτρας: Το κείμενο είναι η ομιλία που εκφωνήθηκε από την κ. Αθανασίου, στις 25 Φεβρουαρίου, σε εκδήλωση στην Νάουσα του Συσσιτίου Αγάπης της ΙΜ Βεροίας Ναούσης και Καμπανίας.