Η έννοια της φράσης “πολιτική ανυπακοή” δεν έχει το ίδιο περιεχόμενο για όλους.
Άλλοι δέχονται τη μετριοπαθή αντίσταση κι άλλοι υιοθετούν πιο δυναμικές μορφές. Διαφορές υπάρχουν ακόμη και στα άτομα της ίδιας γενικής άποψης.
Όσοι θεωρούν ότι η εξουσία είναι σε γενικές γραμμές δίκαιη, καταφεύγουν στην πολιτική ανυπακοή για σοβαρό λόγο. Δέχονται η συμπεριφορά τους να έχει ένα όριο, για να μην πληγεί το σύστημα.
Αντίθετα, όσοι δεν αποδέχονται ότι το σύστημα σε γενικές γραμμές είναι δίκαιο, εναντιώνονται στο σύστημα με πιο έντονο τρόπο.
Οι υποστηρικτές της ήπιας και ειρηνικής αντίδρασης(Θορό, Σπούνερ, Γκάντι, Ρολς) ισχυρίζονται πως μεταξύ μιας εκλεγμένης κυβέρνησης (πολιτική εξουσία) και των ψηφοφόρων (πολίτες),υπάρχει μια συμφωνία. Οι πολίτες εκχωρούν δικαιώματα στην κυβέρνηση, για να προχωρήσει το έργο τής, που βασικά έχει σχέση με τη ζωή την ελευθερία και την εξοικονόμηση πόρων για την επιβίωση όλων των πολιτών. Η εκχώρηση των δικαιωμάτων των πολιτών προς την κυβέρνηση δε γίνεται “εν λευκώ”. Η εξουσία δεν ασκείται χωρίς έλεγχο. Εφόσον οι κυβερνώντες ακολουθούν το σκοπό για τον οποίο εκλέχτηκαν να κυβερνούν, μπορούν να αποτελούν νόμιμη κυβέρνηση. Τότε και μόνο τότε οι πολίτες οφείλουν να υπακούνε στις εντολές της.
Κάποιοι άλλοι διανοητές(Προυντόν, Μαρκούζε, Μπακούνιν, Κροπότκιν) ισχυρίζονται πως οι ειρηνικές και ήπιες εκδηλώσεις πολιτικής ανυπακοής είναι ανώφελες, γιατί είναι αναποτελεσματικές.Είναι αναποτελεσματικές, γιατί ο αντίπαλος (πολιτική εξουσία) μπορεί να ασκήσει νόμιμη βία και να υερισχύσει.
Σύγχρονοι μελετητές υποστηρίζουν ότι ο θεσμός της πολιτικής εξουσίας, με τη μορφή που έχει σήμερα το κράτος, στερείται της πολιτικής νομιμότητας, γιατί χάνεται η αυτονομία (Τσόμσκι). Στο ίδιο μήκος κύματος κι ο Κορνήλιος Καστοριάδης, σύμφωνα με τον οποίο η αυτονομία είναι απαράβατη προϋπόθεση για τη δημιουργία μιας κοινωνίας ελεύθερων πολιτών. “Μόνο αυτόνομοι άνθρωποι μπορούν να εκφράζουν ελεύθερα τις αντιλήψεις τους”, η άποψη του Έλληνα φιλόσοφου.
Τα κριτήρια της νομιμότητας ή μη μιας κυβέρνησης πρέπει να είναι πολιτικά κι ανεξάρτητα από προσωπικές επιθυμίες.
Η κυβέρνηση ενεργεί ως εντολοδόχος του λαού.Επομένως μόνο ο λαός μπορεί να κρίνει, αν η κυβέρνηση διατηρεί τη νομιμότητά της.Η νομιμότητα της πολιτικής εξουσίας χάνεται, όταν καταστρατηγούνται θεμελιώδη συνταγματικά δικαιώματα.Οι παραβάσεις της συμφωνίας, από την πολιτική εξουσία, δε γίνονται πάντα αντιληπτές. Πολλές φορές καλύπτονται από κατ’ επίφαση νομιμότητα. Αυτό συμβαίνει, όταν η κυβέρνηση διαθέτει χαρακτηριστικά νόμιμης κυβέρνησης. Τέτοιου είδους χαρακτηριστικά διαθέτει μια εκλεγμένη κυβέρνηση.
Μια κυβέρνηση δίνει δικαίωμα για ανυπακοή, όταν:
1. Περιορίζει την ελευθερία των πολιτών.
2. Θέτει σε κίνδυνο τη ζωή των πολιτών.
3. Καταχράται δημόσια έσοδα.
4. Προβαίνει σε διασπάθιση του δημόσιου χρήματος.
5. Στερεί από τους πολίτες τα απαραίτητα αγαθά για επιβίωση.
6. Υπερφορολογεί τους πολίτες και μάλιστα επιλεκτικά.
7. Παρεμποδίζει τη λειτουργία της νομοθετικής εξουσίας.
8. Ασκεί ψυχολογική βία.
9. Προβαίνει σε πολιτικό εκφοβισμό και εκβιασμό.
10. Χάνει το λαϊκό έρεισμα κ.ά.
Από τη στιγμή που η εξουσία χάνει τη νομιμότητά της, οι πολίτες αναγκάζονται να αμυνθούν, κάνοντας χρήση του δικαιώματος της πολιτικής ανυπακοής. Αυτή εκδηλώνεται με απεργίες, πορείες, διαμαρτυρίες, συλλαλητήρια, συγκρούσεις, που ενδέχεται να οδηγήσουν και στην ανατροπή της εξουσίας.
Θεόδωρος Κοσμίδης
