Ο Φειδίας, ο Παρθενώνας και η Αθηναϊκή Δημοκρατία / Τέχνη, μεγαλείο και δύναμη

Όταν κανείς αναφέρει τη λέξη Παρθενώνας, αυτόματα και συνειρμικά ο Φειδίας, ο Περικλής και το μεγαλείο του Παρθενώνα, συνδυασμένα όλα με τη δύναμη της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, είναι  αλληλένδετα.

Με αφορμή τα γλυπτά του Παρθενώνα και το θόρυβο που προκάλεσε πρόσφατα η στάση του Βρετανού πρωθυπουργού,  αποτέλεσμα της γενικότερης άρνησης των κυβερνήσεων της Γηραιάς Αλβιόνος να δεχτεί την επιστροφή τους, ίσως πρέπει να σταθούμε και στην εποχή που τα δημιούργησε, τον καλλιτέχνη που ήταν επικεφαλής της δημιουργίας τους και τον πολιτικό, που συνέδεσε το όνομά το με τον Χρυσό Αιώνα, τον Περικλή.

 Η εποχή, η δύναμη και ο πλούτος είναι συχνά αιτία της δημιουργίας μεγάλων έργων Τέχνης κι αυτό συμβαίνει και στην Αθήνα, όταν γίνεται στον 5ο αιώνα υπερδύναμη. Η Συμμαχία της Δήλου είναι μια συμμαχία που σέρνει τους συμμάχους πίσω από το άρμα της παντοδύναμης Αθήνας, με  αποτέλεσμα την καταβολή φόρων απ’αυτούς στα ταμεία της Αθήνας, όχι πάντα αδιαμαρτύρητα.

Οι φόροι μετατρέπονται σε έργα Τέχνης στην Ακρόπολη των Αθηνών, συμβολίζοντας την πόλη – υπερδύναμη, προκαλώντας θαυμασμό στους φίλους και φόβο ή δυσαρέσκεια στους εχθρούς της.

 Χρυσός Αιώνας, Αθήνα και Περικλής είναι έννοιες ταυτόσημες. Και Παρθενώνας και Φειδίας το ίδιο.

Γιος πλούσιας οικογένειας της Αθήνας ο Φειδίας, ξεκινά από τη ζωγραφική και καταλήγει στη γλυπτική, παίρνοντας στη συνέχεια μέσα στους αιώνες τον τίτλο του μεγαλύτερου γλύπτη της Αρχαιότητας.

Η φιλία του με τον Περικλή τον οδηγεί στο να τεθεί επικεφαλής της διακόσμησης του Παρθενώνα, με έργα που αποδίδουν τη δική του αισθητική.

 Η ζωφόρος του Παρθενώνα, που ήταν δουλεμένη όχι μόνο εξωτερικά αλλά και εσωτερικά, αποτελεί ακόμη και σήμερα, που η Τέχνη έχει διανύσει χιλιάδες χρόνια παγκόσμιας διαδρομής, ένα έργο άξιο αέναου θαυμασμού. Μάλιστα, λέγεται, χωρίς να έχει αποδειχτεί, πως μια από τις μορφές της ζωφόρου, αυτή του Ηρακλή, φιλοτεχνήθηκε από τον ίδιο το Φειδία και όχι από τους μαθητές του.

Αυτά που αποδεδειγμένα είναι δικά του έργα, χωρίς όμως να έχουν βρεθεί, είναι το χρυσελεφάντινο Άγαλμα του Διός στην Ολυμπία, που εθεωρείτο και ένα από τα  επτά θαύματα της Αρχαιότητας, η Αθηνά Πρόμαχος στην Ακρόπολη, κολοσσιαίο χάλκινο άγαλμα που  η αιχμή από το δόρυ της φαινόταν από πολύ  μακριά, τρομάζοντας τους εχθρούς της Αθήνας και το χρυσελεφάντινο Άγαλμα της Αθηνάς, μέσα στον Παρθενώνα.

 Τα έργα τα γνωρίζουμε, πέρα από περιγραφές τους σε κείμενα της εποχής, επειδή έχουν αντιγραφεί από Ρωμαίους καλλιτέχνες. Η Ρώμη θαύμαζε την Αρχαιοελληνική Τέχνη και επιδιδόταν στην αντιγραφή της, χωρίς να μπορεί η ίδια να φτάσει το μεγαλείο της, προσφέροντας όμως έτσι, με την αντιγραφή, στην Ιστορία της Τέχνης σημαντικό έργο.

Πρωτοτυπία του Φειδία ήταν η χρήση του χαλκού στα έργα του, (μέχρι τότε το υλικό ήταν αποκλειστικά το μάρμαρο), και ακόμη περισσότερο η χρήση του ελεφαντόδοντου, συνδυασμένου με χρυσό.

Ο χρυσός αποτέλεσε και  την αιτία να τον κατηγορήσουν για υπεξαίρεση. Απέδειξε την αθωότητά του αποσυναρμολογώντας τα κομμάτια του χρυσού από το άγαλμα της Αθηνάς και ζυγίζοντάς τα. Αυτή η κατηγορία ήταν, όμως, γι αυτόν  τραυματική, στρέφοντάς τον στην Ολυμπία, όπου μετέφερα το εργαστήρι του. Ταυτοποιήθηκε ως εργαστήρι του από μια κούπα που έγραφε πως ανήκε στον καλλιτέχνη.

Η ηρεμία στα πρόσωπα των αγαλμάτων του και ταυτόχρονα η δύναμη που εκπέμπουν, συμβολίζουν μια εποχή, που, παρά τα λάθη της πόλης που τον γέννησε, αποτελούν τη σφραγίδα της υψηλής και αθάνατης Τέχνης.

……………

Οι «Παρενθέσεις» είναι μικρά κείμενα, μικρές πινελιές σε θέματα πολιτισμού ή ζωής, που φωτίζουν γωνιές από μεγαλύτερα θέματα, λειτουργώντας σαν παρ-εν-θέσεις.

………………………………