Ήταν ένας homo universalis, ένας άνθρωπος πολυτάλαντος, που αυτά τα ταλέντα του στα Γράμματα ή στις Τέχνες έβρισκαν πάντα διέξοδο και διοχετεύονταν στον κόσμο μέσα από δημιουργικούς δρόμους.
Μυθιστοριογράφος, ποιητής, ζωγράφος, δημοσιογράφος και κορυφαίος στιχουργός τραγουδιών, που αποτύπωσαν με τους στίχους του και τις μελωδίες των μεγαλύτερων συνθετών το πρόσωπο της νεότερης Ελλάδας.
Στον κόσμο έγινε γνωστός μέσα από τους στίχους των τραγουδιών, που αγαπήθηκαν και τραγουδήθηκαν από μια ολόκληρη γενιά και τραγουδιούνται ακόμα, όταν τα νέα παιδιά αφήσουν για λίγο τον μονότονο και ρυθμικό ήχο που πιστεύουν πως τα εκφράζει, και σε κάποια ταβερνούλα ή σε κάποια διαδήλωση θυμούνται στίχους που πραγματικά έχουν να πουν, να μιλήσουν…
Να μιλήσουν για τους καημούς της σύγχρονης Ελλάδας, για τα αδιέξοδα αλλά και για τα προσωπικά γεγονότα και συναισθήματα που ορίζουν τη μοίρα του καθένα.
Γεννημένος στη Σύρο το 1938, ένα νησί και μια πόλη με ιδιαίτερο χαρακτήρα και πολιτισμική ταυτότητα, γρήγορα αναπτύσσει όλες του τις δεξιότητες στην Αθήνα, όπου μετακομίζουν.
Στα Γιάννενα, όπου υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία, γράφει το “Τραίνο για την Κατερίνη”, στίχους με αφόρητη νοσταλγία και θλίψη που θα μελοποιηθούν αργότερα από τον Μίκη Θεοδωράκη και θα γίνουν τραγούδι που θα αγαπηθεί πολύ.
Η καριέρα του ως δημοσιογράφου και οι επιτυχίες του στη γραφή, με κορυφαία την επίδοση του Κρατικού Βραβείου Λογοτεχνίας για το βιβλίο του “Ο καιρός των Χρυσανθέμων” και την μετέπειτα τιμή του από την Ακαδημία Αθηνών για το συνολικό του έργο, βρίσκουν έναν άνθρωπο με έντονη την αίσθηση του μέτρου, που δείχνει πάντα με σεμνότητα λιγότερο απ’ ό,τι πραγματικά αξίζει.
Συγκεκριμένα θα πει: «Ποιο είναι, όμως, αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία; Όσα μας συμβαίνουν είναι απείρως πιο σημαντικά από όσα γράφουμε – αλλά δεν τα υπολογίζουμε. Κακά, όμως, τα ψέματα: γράφω γιατί έτσι δίνω παράταση στη ζωή μου».
Το 1964 εμφανίζεται στην ελληνική δισκογραφία. Συνεργάζεται με τον συνθέτη Χρήστο Λεοντή και με τον Μίκη Θεοδωράκη το 1967, με τον οποίο η συνεργασία διακόπηκε εξαιτίας της Δικτατορίας. Τα συγκεκριμένα τραγούδια πρωτοκυκλοφόρησαν το 1970 στο Παρίσι. Συνεργάζεται με τον Δήμο Μούτση στον δίσκο” Άγιος Φεβρουάριος” το 1971 και με τον Γιάννη Μαρκόπουλο στο δίσκο “Θητεία”, του οποίου η ηχογράφηση ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1973, διακόπηκε από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και τελικά κυκλοφόρησε το 1974 με τη Μεταπολίτευση.
Κατά καιρούς συνεργάστηκε σχεδόν με όλους τους Έλληνες συνθέτες, όπως με τον συνθέτη Σταύρο Κουγιουμτζή και τον τραγουδιστή Γιώργο Νταλάρα, με τον Θανάση Γκαϊφύλλια, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Γιάννη Σπανό, τον Γιώργο Ζαμπέτα, τον Σταμάτη Κραουνάκη, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Γιώργο Χατζηνάσιο, τον Αντώνη Βαρδή και άλλους.
Εκείνο που είναι πραγματικά εντυπωσιακό είναι πως όλοι αυτοί ντύνουν με τη δική τους μουσική τους στίχους του και εμπνέονται απ’ αυτούς για να γράψουν. Κι αυτό δεν είναι συνηθισμένο…
Αν ο Λευτέρης Παπαδόπουλος είναι ποιητής-στιχουργός, ο Μάνος Ελευθερίου τιμά με τους στίχους του τον όρο το ίδιο δυνατά, διαγράφοντας μια πορεία στο τραγούδι, που συγκινεί και θα συγκινεί.
Γιατί: Γιατί οι στίχοι του είναι λιτοί, γιατί είναι φορτισμένοι συναισθηματικά, γιατί αγγίζουν όλες τις πτυχές της ανθρώπινης περιπέτειας.
Ποιος μπορεί να ξεχάσει στίχους σαν κι αυτούς:
Στης ανάγκης τα θρανία
και στης φτώχειας το σχολειό
μάθαμε την κοινωνία
και τον πόνο τον παλιό
Παραπονεμένα λόγια
έχουν τα τραγούδια μας
γιατί τ’ άδικο το ζούμε
μέσα από την κούνια μας
Το σεργιάνι μας στον κόσμο
ήταν δέκα μέτρα γης
όσο πιάνει ένα σπίτι
και ο τοίχος μιας αυλής
Παραπονεμένα λόγια
έχουν τα τραγούδια μας
γιατί τ’ άδικο το ζούμε
μέσα από την κούνια μας.
ή
[…]
Με δέσαν στα στενά και στους κανόνες
και ξημερώνοντας μέρα κακή
τοξότες φάλαγγες και λεγεώνες
με πήραν και με βάλαν σε κλουβί
και στα υπόγεια ζάρια τους αιώνες
παιχνίδι παίζουν οι αργυραμοιβοί
[…]
ή
Στα εννιακόσια δέκα οχτώ
από την Μικράν Ασία
μου `στειλες κάρτες με στρατό
και με την Αγιά Σοφία
Κι αυτά συμβαίνουν στον καιρό
Μ’ από τότε μέχρι εδώ
σπίτι μείναμε μόνο δυο
ο Άγιος Φεβρουάριος κι εγώ
Πρόσφυγα σ’ έριξαν εδώ
κι ο χάρος έξι βήματα
στα χρόνια που `ρθα να σε δω
μέσα στα παραπήγματα
[…]
……………………………….
Οι «Παρενθέσεις» είναι μικρά κείμενα, μικρές πινελιές, σε θέματα πολιτισμού ή ζωής, που φωτίζουν γωνιές από μεγαλύτερα θέματα, λειτουργώντας σαν παρ-εν-θέσεις.
