“Ανθολογία Ποντιακής Ποίησης – Η Δίγλωσσος”, Ηλίας Τσέχος, Β’ Τόμος, Ανάλεκτο 2023 / γράφει ο Άκις Θωμαΐδης

Εκ μέρους των εκδόσεων Ανάλεκτο, σας καλωσορίζω στην παρουσίαση του νέου πονήματος του Ηλία Τσέχου, του δεύτερου τόμου της δίγλωσσης Ανθολογίας Ποντιακής Ποίησης, που μόλις κυκλοφόρησε.

Είναι τιμή και προνόμιο για το Ανάλεκτο να διαχειρίζεται ένα έργο με τόσο μεγάλη σημασία για την διατήρηση και την διάδοση της ποντιακής παράδοσης. Μιας παράδοσης που μεταφέρει το περιεχόμενο της πλούσιας ποντιακής πολιτιστικής κληρονομιάς και διασώζει την γλώσσα, την ιστορία, την τέχνη, τα ήθη, τις μνήμες και τις πρακτικές ενός λαού που, αν και διωγμένος, κατάφερε να διατηρήσει το σθένος και την δημιουργικότητά του και να την μεταγγίσει στην νέα του πατρίδα.

Οι Πόντιοι, αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν το σύνολο σχεδόν των υλικών εκφάνσεων του πολιτισμού τους, μπόρεσαν εντούτοις να διασώσουν το πνευματικό του προϊόν και να το αξιοποιήσουν στο περιβάλλον της νέας τους ενδιαίτησης.

Σημαντικό κομμάτι αυτού του πολιτισμού είναι η γλώσσα, που αποτελεί τον φορέα έκφρασης και διάδοσης των λεκτικών του στοιχείων. Η ποντιακή διάλεκτος έχει εξαιρετική σημασία στην μελέτη της ελληνικής γλώσσας, κυρίως διότι αποτελεί μία από τις τέσσερις διαλέκτους της και ίσως την μόνη που προβάλλει αντιστάσεις στην εξαφάνιση κάτω από την «ισοπεδωτική επίδραση της κοινής νεοελληνικής». Σημαντικό χαρακτηριστικό της είναι ότι σχετίζεται άμεσα με την αρχαία ελληνική γλώσσα και διασώζει λέξεις και γραμματικούς τύπους που έχει απολέσει η νέα ελληνική.
Στους δύο μέχρις ώρας τόμους της ποιητικής ανθολογίας – κι εδώ θα ήθελα να σας αποκαλύψω ότι ο Ηλίας Τσέχος εργάζεται ήδη πάνω στον τρίτο τόμο – θησαυρίζονται μερικά από τα σημαντικότερα ποιήματα της δημοτικής παράδοσης του Πόντου αλλά και πολύ σημαντικών λογίων ποιητών, (όπως είναι ο Φίλων Κτενίδης, ο Ηλίας Τσιρκινίδης, ο Παντελής Μελανοφρύδης) καθώς και άλλων νεότερων δημιουργών. Στο έργο τους δεσπόζει η νοσταλγία για τις χαμένες πατρίδες, που άλλες φορές εκφράζεται επικά και άλλες φορές λυρικά, συνθέτοντας ποιητικές εικόνες αρχέγονης μουσικότητας και απαράμιλλης ομορφιάς.

Και στον δεύτερο τόμο, για την εγκυρότητα και την επιστημονική επάρκεια της καταγραφής των ποντιακών κειμένων έχει φροντίσει η φιλόλογος, κ. Γιώτα Ιωακειμίδου που έχει επιμεληθεί και την μεταγραφή τους στην φωνητική γραφή της ποντιακής διαλέκτου, ενώ εκτός από το χρησιμότατο γλωσσάρι, όπου με ευσύνοπτο τρόπο περιγράφεται η ερμηνεία και η ετυμολογία των ποντιακών λέξεων, έχει προσθέσει ενδιαφέροντα σχόλια πάνω στην ερμηνεία και την φιλολογική κατάταξη των ποιημάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Γιώτα Ιωακειμίδου είναι ένας ακάματος εργάτης της διάδοσης της ποντιακής διαλέκτου. Ασχολείται δραστήρια με την διδασκαλία της και έχει εκδώσει σειρά γραμματικών βοηθημάτων για την προσέγγισή της (Χρηστικό Λεξικό, Εγχειρίδιο Εκμάθησης, Λειτουργικό Συντακτικό κ.λπ.).

Η Ανθολογία Ποντιακής Ποίησης είναι ένα έργο πνοής και είναι πολύτιμο απόκτημα για όλους όσοι μπορούν να προσεγγίσουν την γλώσσα της. Δεν απευθύνεται όμως μόνο σ’ αυτούς. Ο αναγνώστης, ακόμη κι αν δεν γνωρίζει την ποντιακή διάλεκτο, μπορεί να αφουγκραστεί την ανάσα της, αλλά και να κατανοήσει το περιεχόμενό της, με οδηγό την ποιητική ευαισθησία της νεοελληνικής μεταφοράς του Ηλία Τσέχου. Ο Τσέχος, δεν προσεγγίζει το έργο με διάθεση φιλολογική ή λαογραφική. Είναι ποιητής κι εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι η μουσικότητα των λέξεων και η συναισθηματική τους προβολή. Χειρίζεται τα κείμενα χωρίς να δεσμεύεται από κανόνες και συμβάσεις, με την γνώση και την αυθεντικότητα που του εξασφαλίζουν η ποντιακή του καταγωγή και οι εμπειρίες της ζωής και του οικογενειακού του περιβάλλοντος, και μας βοηθά να αντιληφθούμε το νόημα των λέξεων αλλά κυρίως να αισθανθούμε τις δονήσεις της ποίησης. Μας χαρίζει ένα έργο το οποίο εκτός από μία αναμφισβήτητα σημαντική καταγραφή της ποίησης του Πόντου είναι και μία ευαίσθητη ποιητική κατάθεση.

Ελάτε ν’ ανοίξουμε ένα παράθυρο στις χαρές, τις λύπες και τις μνήμες του ποντιακού λαού. Να κάνουμε ένα νοσταλγικό ταξίδι στις αλησμόνητες πατρίδες, να χορτάσουμε με τις εικόνες, τους ήχους, τις μυρωδιές και τα συναισθήματα και να γεμίσουμε τα στήθια μας με τον δροσερό αέρα των παρχαριών του Πόντου.