Έρευνα: Γιατί αυξάνεται η παιδική εγκληματικότητα; Πόσο επηρεάζουν τηλεόραση και βίαια παιχνίδια;
Αν και το φαινόμενο της παιδικής εγκληματικότητας δεν είναι καινούριο, στις μέρες μας έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις. Μάλιστα, σε σύγκριση με το παρελθόν δεν έχει αυξηθεί μόνο η συχνότητα αυτών των φαινομένων, αλλά έχουν μεταβληθεί και τα χαρακτηριστικά τους.
//Κλέλια Γιαρίμογλου//
Το έγκλημα γίνεται ολοένα και πιο στυγερό, απάνθρωπο, αναίτιο. Η κλοπή, για παράδειγμα, εξελίχθηκε σε ένοπλη ληστεία, συνοδευόμενη πολλές φορές από ψυχρές εκτελέσεις θυμάτων ή ακόμα και ανυποψίαστων περαστικών.
Δεν είναι λίγες οι φορές που τα παιδιά «πρωταγωνιστούν» σε εγκλήματα που δεν τα χωράει ο ανθρώπινος νους. Τι είναι, όμως, αυτό που οδηγεί ένα παιδί στο φόνο; Κατά πόσο τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και το Διαδίκτυο μπορεί να «γεννήσουν» επιθετικές συμπεριφορές;
Δύο επιστήμονες, ο καθηγητής Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υπουργός, Γιάννης Πανούσης και ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής, Απόστολος Β. Ψάρρης απαντούν στα «καυτά» αυτά ερωτήματα και επιχειρούν να εξηγήσουν – ερμηνεύσουν τις αιτίες και τις συνθήκες οι οποίες είναι ικανές να οπλίσουν το χέρι ενός παιδιού.
«Εάν ένα νήπιο υποστεί στα πρώτα τρία κυρίως χρόνια της ζωής του κάποιες καταστάσεις που του δημιουργούν άγχος, όπως ξυλοδαρμοί, εγκατάλειψη από τους γονείς κ.λπ., τότε ο οργανισμός του παράγει κάποιες ορμόνες που μειώνουν τη μετέπειτα αποτελεσματικότητα των αναστολών του απέναντι στο έγκλημα και το καθιστούν πιο ευάλωτο σ’ αυτό», υποστηρίζει, μεταξύ άλλων.
Η επίδραση της τηλεόρασης
Σύμφωνα με τον κ. Ψάρρη, οι βασικοί παράγοντες που θεωρούνται ότι συντελούν στην εμφάνιση βίαιων συμπεριφορών στα παιδιά και τους εφήβους είναι η φτώχεια, η ενδοοικογενειακή βία, η συναισθηματική στέρηση και η επίδραση της τηλεόρασης. Μεγάλος αριθμός μελετών έχει δείξει ότι υπάρχει σημαντική σχέση μεταξύ έκθεσης στην τηλεόραση και αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Αυτή η έκθεση σχετίζεται με τη μακροχρόνια επίδειξη επιθετικότητας. «Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας επηρεάζονται περισσότερο, όπως επίσης τα αγόρια, ανεξαρτήτως ηλικίας. Επίσης, ιδιαίτερη επίδραση έχει η τηλεόραση σε ευπαθείς ομάδες, όπως επιθετικούς εφήβους ή κακοποιημένα παιδιά».
Τα παιδιά ταυτίζονται με τους βίαιους ήρωες;
«Κύριοι μηχανισμοί επίδρασης της τηλεοπτικής βίας θεωρούνται η μίμηση της συμπεριφοράς, η ταύτιση με βίαιους ήρωες και η απευαισθητοποίηση στη βία. Η έλλειψη γονεϊκής εποπτείας ως προς την τηλεθέαση σε συνδυασμό με έκθεση στην επιθετικότητα συσχετίζονται με επιθετική συμπεριφορά από το παιδί ή τον έφηβο», αναφέρει ο κ. Ψάρρης, συπληρώνοντας πως στην Ελλάδα, κατά βάση, τα παιδιά παρακολουθούν τηλεόραση χωρίς τον έλεγχο της γονεϊκής εποπτείας, ενώ στο 90% των αστικών περιοχών και στο 70% των αγροτικών υπάρχουν δύο συσκευές τηλεόρασης.
Επηρεάζονται από τα βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια;
Τα βίαια ηλεκτρονικά παιχνίδια εξασκούν τον εγκέφαλο να βρίσκεται διαρκώς σε μια επιθετική εγρήγορση και να αντιλαμβάνεται αυτόματα ως αποδεκτή τη βίαιη απάντηση στις προκλήσεις, αναφέρει, ενώ συνεχίζει λέγοντας πως «η διαρκής έκθεση σε εικόνες και δράσεις βίας, μέσω του μηχανισμού απευαισθητοποίησης, οδηγούν στην αδιαφορία για τις συνέπειες της βίας και στην απουσία ενοχών».
Από την πλευρά του, ο καθηγητής Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υπουργός, Γιάννης Πανούσης εκτιμά πως ούτε τα ΜΜΕ, ούτε το Διαδίκτυο «γεννούν» το έγκλημα. «Αλίμονο αν πιστεύουμε ότι 100 άνθρωποι που βλέπουν ένα βίαιο θρίλερ θα πάνε να σκοτώσουν κάποιον» αναφέρει χαρακτηριστικά μιλώντας στο Newsbomb.gr συμπληρώνοντας ότι το έγκλημα δεν «μαθαίνεται» από την τηλεόραση, αλλά «καλλιεργείται» στην κοινωνία κι εκεί εκτελείται.
«Δεν υπάρχουν δολοφόνοι – παιδιά στη χώρα μας»
Σύμφωνα με τον κ. Πανούση, στην Ελλάδα δεν υπάρχουν παιδιά- δολοφόνοι. «Στην Ελλάδα τα παιδιά δεν σκοτώνουν, αλλά εύκολα μαλώνουν κι επιτίθενται για διάφορους λόγους. Ως εκεί» λέει, μεταξύ άλλων, υποστηρίζοντας ότι ακραίες καταστάσεις συναντάμε μόνο στην ενδοοικογενειακή βία.
Στο ερώτημα ποιοι είναι οι λόγοι που μπορεί να ωθήσουν τα παιδιά στην παραβατικότητα, ο κ. Πανούσης, υποστηρίζει πως «δεν υπάρχει κανόνας ή κοινός παρανομαστής. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της νεανικής εγκληματικότητας είναι ότι συνυπάρχουν τα στοιχεία του “παιχνιδιού” και της “πρόκλησης”. Κατά τα άλλα, οι περιστάσεις κι οι ηθικές αντιστάσεις καθορίζουν την εξέλιξη».
Ερωτηθείς αν έχει αλλάξει μορφή το σημερινό έγκλημα, ο κ. Πανούσης απαντά πως η σημαντικότερη ποιοτική αλλαγή είναι η απαξία της ανθρώπινης ζωής κι η άμετρη κι άσκοπη βία.
Bullying: Μία «επιστημονική κατασκευή»
Χιλιάδες παιδιά πέφτουν θύματα εκφοβισμού και ενδοσχολικής βίας. Ποιες είναι οι επιπτώσεις; Μπορεί τελικά το φαινόμενο αυτό να οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις;
Σύμφωνα με τον κ. Πανούση, ο σχολικός εκφοβισμός αφενός έχει υπερτιμηθεί στη χώρα μας κι αφετέρου δεν συνδέεται με ιδιαιτέρως ειδεχθή εγκλήματα, που τελούνται μάλιστα εκτός σχολείου. Πρόκειται για μία «επιστημονική κατασκευή», με πολύ περιορισμένο πεδίο εφαρμογής και ανυπόστατης ερμηνείας.
Πώς μπορούν τα παιδιά να μην «υιοθετήσουν» επιθετικές συμπεριφορές;
Δείτε τα μέτρα που πρέπει ληφθούν, όπως τα παρουσιάζει ο ψυχίατρος – ψυχοθεραπευτής, Απόστολος Β. Ψάρρης.
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
1. Αποφυγή βίαιων συμπεριφορών εντός ή εκτός σπιτιού από τους γονείς
2. Παρακολούθηση και έλεγχος της συμπεριφοράς του παιδιού.
3. Δύο ώρες μέγιστο ημερήσιο όριο ενασχόλησης με τηλεόραση και Η/Υ ή βιντεοπαιχνίδια υπό επιτήρηση. Μέχρι την ηλικία των 16 ετών απαγόρευση τηλεοπτικών προγραμμάτων και ηλεκτρονικών παιχνιδιών που περιέχουν βία.
4. Προσοχή στην πρώιμη αυτονομία. Ενώ πρέπει να ενθαρρύνεται η αυτονομία σε πεδία δεξιοτήτων που έχουν ήδη κατακτηθεί από το παιδί, δεν πρέπει να παραχωρείται απερίσκεπτα σε περιστάσεις που το παιδί δεν έχει ακόμη πλήρη επίγνωση των πράξεων και των συνεπειών τους. Συνεργασία με το σχολείο στην αντιμετώπιση του bullying και της παραβατικότητας.
ΣΧΟΛΕΙΟ
1. Απομόνωση και ετικετοποίηση συμπεριφορών βίας, ρατσισμού και bullying ως απορριπτέες και απαράδεκτες.
2. Ανάπτυξη δεξιοτήτων επικοινωνίας, ενσυναίσθησης και ήπιας διεκδικητικότητας και καλλιέργεια αισθημάτων αυτοεκτίμησης και αυτεπάρκειας.
3. Ενθάρρυνση κοινωνικών δράσεων αλληλεγγύης, εθελοντισμού, οικολογίας κ.λπ
4. Ευκαιρίες αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου των παιδιών (απογεύματα και Σαββατοκύριακα) με οργάνωση προγραμμάτων αθλητισμού, μουσικής, θεάτρου, επισκέψεων, εκδρομών κ.λπ, ώστε τα παιδιά να βρίσκουν διεξόδους μέσα από ομαδικές και παραγωγικές ψυχαγωγικές δυνατότητες.
…………….
