Το ΝΑΤΟϊκό Αιγαίο: Πώς και γιατί «πάγωσε» το ελληνικό δικαίωμα για 12 μίλια χωρικά ύδατα / γράφει ο Δημήτρης Μηλάκας
Η αναζήτηση λύσεων στα ελληνοτουρκικά προβλήματα, για την οποία ο Κυριάκος Μητσοτάκης δήλωσε ότι θα προσπαθήσει, προϋποθέτει ένα αποδεκτό πλαίσιο ως βάση συζήτησης.
Αν και η Ελλάδα αναγνωρίζει μία μόνο διαφορά (την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας), η συζήτηση ακόμη και επ’ αυτού του ζητήματος προϋποθέτει δύο τουλάχιστον κρίσιμες διευκρινίσεις:
Πρώτον, το εύρος των χωρικών υδάτων (6 ή 12 ναυτικά μίλια) και, δεύτερον, την αποσαφήνιση της κυριαρχίας επί νησιών, νησίδων και βραχονησίδων στο Αιγαίο που η Τουρκία αμφισβητεί μετά την κρίση των Ιμίων. Και για τις δύο αυτές απαραίτητες διευκρινίσεις κρίσιμη είναι η «άποψη» των ΗΠΑ για ευνόητους λόγους…
Οι αμερικανικές κυβερνήσεις θεωρούν ότι το πρόβλημα στο Αιγαίο είναι κατά βάση πολιτικό και η αντιμετώπισή του μόνο προσχηματικά μπορεί να αναζητηθεί στις διατάξεις του Διεθνούς Δικαίου, οι οποίες άλλωστε είναι σαφείς και αποδέχονται ότι τα κατοικημένα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα. Επίσης, από τη στιγμή που η αμερικανική διπλωματία θεωρεί φυσικό οι Τούρκοι να αμφισβητούν την υφαλοκρηπίδα των ελληνικών νησιών, κρατά ανοιχτή την εκκρεμότητα ώστε να έχει τη δυνατότητα συνεχούς παρέμβασης και εποπτείας. Όσο για το Διεθνές Δίκαιο…
Η πολιτική διάσταση του αποκαλούμενου Διεθνούς Δικαίου είναι, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, δεδομένη. Με άλλα λόγια, όπως κατ’ επανάληψη έχει αποδειχθεί, «δίκαιο» είναι αυτό που μπορεί να υπερασπιστεί ή και να επιβάλει ο κατά τεκμήριο ισχυρότερος. Υπ’ αυτήν την έννοια είναι σαφές ότι η Ελλάδα δεν έχει τη δύναμη ούτε να υπερασπιστεί ούτε, πολύ περισσότερο, να επιβάλει το δικαίωμά της – αναγνωρισμένο από το Διεθνές Δίκαιο – να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια.
Για την Τουρκία η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων είναι αιτία πολέμου. Ο όρος «casus belli» για το Αιγαίο ακούστηκε επίσημα για πρώτη φορά από την Τουρκία, το έτος 1982, ακριβώς μετά την υπερψήφιση της Διεθνούς Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας. Ωστόσο άρχισε να παγιώνεται μετά τις 8 Ιουνίου 1995, όταν η Τουρκική Εθνοσυνέλευση έλαβε απόφαση, με την οποία εξουσιοδοτούσε την εκάστοτε τουρκική κυβέρνηση να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών, για την περίπτωση επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων από τα 6 μίλια στα 12.
Για τις ΗΠΑ η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων «είναι ένα περίπλοκο νομικό και πολιτικό πρόβλημα με σοβαρές επιπτώσεις στα κράτη που χρησιμοποιούν το Αιγαίο τόσο από μόνα τους όσο και στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ».
Αυτή η διασταλτική ερμηνεία του Δικαίου της Θάλασσας από τις ΗΠΑ έχει διατυπωθεί από τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Eagleburger τον Φεβρουάριο του 1992 σε τηλεγράφημα οδηγιών του προς τον πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Άγκυρα. Με το εν λόγω τηλεγράφημα, το οποίο παρατίθεται αυτούσιο στη συνέχεια, η Ουάσινγκτον «κλείνει το μάτι» στην Τουρκία διαβεβαιώνοντας ότι αντιλαμβάνεται τις ανησυχίες της και τα γενικότερα προβλήματα που θα προκύψουν αν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ.
Το τηλεγράφημα του Eagleburger, αν και γράφτηκε το 1992, εξακολουθεί να περιγράφει επακριβώς τις θέσεις της Ουάσινγκτον για το φλέγον ζήτημα των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο. Ειδικότερα το κείμενο που ακολουθεί τεκμηριώνει ότι η περιβόητη αμερικανική ουδετερότητα μεταξύ των αντιμαχόμενων Ελλάδας και Τουρκίας είναι προσχηματική.
Στην πραγματικότητα δεν είναι μόνο η Τουρκία που αμφισβητεί το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια στο Αιγαίο. Είναι και οι ΗΠΑ, οι οποίες, παρότι εφαρμόζουν στα χωρικά τους ύδατα τη Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας, δεν αναγνωρίζουν με έμμεσο τρόπο στην Ελλάδα το δικαίωμα να πράξει το ίδιο. (Εκτός από τις ΗΠΑ και άλλες μεγάλες ναυτικές δυνάμεις, όπως η Ρωσία, δεν βλέπουν με καλό μάτι το «δίκαιο» της επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο)
Οι ΗΠΑ, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε, δεν χρειάστηκε να εμφανιστούν στο προσκήνιο και να πιέσουν την Ελλάδα προκειμένου να απεμπολήσει νόμιμο και κυριαρχικό της δικαίωμα. Γι’ αυτήν τη δουλειά οι Αμερικανοί χρησιμοποιούν δεκαετίες τώρα την Τουρκία. Ας δούμε, λοιπόν, πώς θέτει το θέμα ο Eagleburgerτον Φεβρουάριο του1992.
Το «λεπτό» θέμα των 12 μιλίων
Αριθ.: 3163/21.2.92: Όσον αφορά την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων στο Αιγαίο, η πρεσβεία των ΗΠΑ στην Άγκυρα πρέπει να προσέξει την εξαιρετική λεπτότητα αυτού του θέματος και να υπογραμμίσει την έντονη επιθυμία των γειτονικών κρατών (των γύρω περιοχών) να κρατήσουν σε απόσταση την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών έτσι (με τέτοιο τρόπο) ώστε να εξασφαλίσουν κάποια οφέλη κατά τη συνεχιζόμενη διαμάχη για τα χωρικά ύδατα. Ως εκ τούτου μια σύντομη ενημέρωση σχετικά με τη γενική πολιτική των ΗΠΑ είναι προτιμότερη από μια λεπτομερή ανάλυση της κατάστασης στο Αιγαίο.
Στο παρελθόν η κυβέρνηση της Τουρκίας είχε εκφράσει πολλές ανησυχίες όσον αφορά την αμερικανική πολιτική αναγνώρισης των δώδεκα μιλίων χωρικών υδάτων η οποία θα αποτελούσε πλεονέκτημα υπέρ της Αθήνας. Το 1982 η Ελλάδα εξέδωσε μια διακήρυξη για τα δικαιώματα των παραθαλάσσιων κρατών να καθορίζουν τους εναέριους και θαλάσσιους δρόμους στο Αιγαίο, κίνηση όμως για την οποία η τουρκική κυβέρνηση διαμαρτυρήθηκε.
Τον Μάρτιο του 1983 η κυβέρνηση των ΗΠΑ αποφάσισε την οριοθέτηση των δώδεκα μιλίων χωρικών υδάτων όπως προβλέπεται από τη σχετική θαλάσσια νομοθεσία της Συνθήκης του ΟΗΕ του 1982. Το 1988 όταν οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες όρισαν τα χωρικά τους ύδατα στα 12 ν.μ., η τουρκική κυβέρνηση ζήτησε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ διαβεβαιώσεις για το ότι η αμερικανική πολιτική δεν είχε αλλάξει στο θέμα του Αιγαίου και πράγματι αυτές οι διαβεβαιώσεις τής δόθηκαν από τις ΗΠΑ.
Για πολλά χρόνια οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία ευρίσκοντο σε συνεχή αντιπαράθεση κατά τις ετήσιες συνόδους του ΟΗΕ για την νομοθεσία των υδάτων, αλλά για διαφορετικούς λόγους η καθεμία. Όταν πρόσφατα οι ΗΠΑ αποφάσισαν να απέχουν από την ψηφοφορία, ζητήθηκε από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ να διαβεβαιώσει την τουρκική κυβέρνηση ότι η απόφαση ήταν συνέπεια θετικών αλλαγών, που σκοπό είχαν την επίλυση προβλημάτων σχετικών με τις γεωτρήσεις στην υφαλοκρηπίδα, και δεν ήταν κάποια αλλαγή της αμερικανικής πολιτικής στο Αιγαίο.
Η αμερικανική πρεσβεία στην Άγκυρα μπορεί να προβεί σε περαιτέρω ενημέρωση ως ακολούθως εάν της ζητηθεί κάτι τέτοιο:
● Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ γνωρίζει τις ανησυχίες της τουρκικής κυβέρνησης όσον αφορά το Αιγαίο.
● Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ελπίζει επίσης ότι θα συνεχιστούν να ασκούνται οι ίδιοι περιορισμοί στο Αιγαίο και ότι θα αποθαρρύνει την εξάπλωση των διεκδικήσεων σε αυτά τα ύδατα.
● Το θέμα της πιθανής εξάπλωσης των συνοριακών διεκδικήσεων στο Αιγαίο είναι ένα περίπλοκο νομικό και πολιτικό πρόβλημα με σοβαρές επιπτώσεις στα κράτη που χρησιμοποιούν το Αιγαίο τόσο από μόνα τους όσο και στα πλαίσια του ΝΑΤΟ.
● Η θέση της αμερικανικής κυβέρνησης συνεχίζει να παραμένει η ίδια, ότι δηλαδή οι όροι στη νομοθεσία των υδάτων για τις διεθνείς θαλάσσιες οδούς εκφράζει σε γενικές γραμμές τις κοινά αποδεκτές αρχές του Διεθνούς Δικαίου, το οποίο παρέχει το δικαίωμα διέλευσης πλοίων και αεροσκαφών στα διεθνή ύδατα.
Eagleburger
Το δίκαιο του ισχυρού
Το συμπέρασμα που προκύπτει από τις κομψές διπλωματικές εκφράσεις του ανωτέρω τηλεγραφήματος είναι απλό, κυνικό και συνοψίζει την πραγματικότητα που επικρατεί στις διεθνείς σχέσεις: το δίκαιο του ισχυρού. Σε ένα ιδανικό διεθνές περιβάλλον δικαίου το δικαίωμα της Ελλάδας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια θα ήταν όχι απλώς θεωρητικά αναφαίρετο, αλλά και εφαρμοστέο. Στον πραγματικό κόσμο, ωστόσο, η κατάσταση είναι κάπως διαφορετική…
Η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982) δίνει το δικαίωμα σε 12 ναυτικά μίλια χωρικά ύδατα. Η Ελλάδα συγκαταλέγεται στην πλειοψηφία των χωρών του ΟΗΕ που έχει κυρώσει την εν λόγω Συνθήκη και δεσμεύονται από τις ρυθμίσεις και προβλέψεις της.
Οι ΗΠΑ εκμεταλλεύονται τις πρόνοιες της Σύμβασης και έχουν ασκήσει το δικαίωμά τους σε 12 ναυτικά μίλια χωρικών υδάτων. Η Ελλάδα, για να ασκήσει το νόμιμο δικαίωμά της, θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις απειλές πολέμου της Τουρκίας και την παρασκηνιακή δραστηριότητα της υπερδύναμης, η οποία, αν δεν υποθάλπει, τουλάχιστον στηρίζει τις τουρκικές αξιώσεις προκειμένου το Αιγαίο να είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα ένας ΝΑΤΟϊκός, δηλαδή αμερικανικός, επιχειρησιακός διάδρομος.
Στο παραπάνω κείμενο του Eagleburgerσυνοψίζεται με ακρίβεια ο στόχος που έχουν οι Αμερικανοί στο Αιγαίο, αλλά και η στρατηγική και τακτική την οποία ακολουθούν επί δεκαετίες μέχρι σήμερα προκειμένου να τον διασφαλίσουν. Διαβάζοντας αντίστροφα και με κάποια αφαιρετική διάθεση τα σημεία που περιέχονται στο τηλεγράφημα του Eagleburger,η εικόνα των αμερικανικών επιδιώξεων προβάλλει ξεκάθαρη:
1. Η θέση της αμερικανικής κυβέρνησης είναι πως πρέπει να διασφαλιστεί πάση θυσία το δικαίωμα διέλευσης πλοίων και αεροσκαφών στα διεθνή ύδατα.
2. Το θέμα της πιθανής εξάπλωσης των συνοριακών διεκδικήσεων στο Αιγαίο είναι ένα περίπλοκο νομικό και πολιτικό πρόβλημα με σοβαρές επιπτώσεις στα κράτη που χρησιμοποιούν το Αιγαίο τόσο από μόνα τους όσο και στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.
3. Για τον λόγο αυτόν το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ελπίζει επίσης ότι θα συνεχιστούν να ασκούνται οι ίδιοι περιορισμοί στο Αιγαίο και θα αποθαρρύνει την εξάπλωση των διεκδικήσεων σε αυτά τα ύδατα.
4. Και για όποιον δεν κατάλαβε, «το Στέιτ Ντιπάρτμεντ γνωρίζει τις ανησυχίες της τουρκικής κυβέρνησης όσον αφορά στο Αιγαίο» και προφανώς δικαιολογεί την απειλή κήρυξης πολέμου κατά της Ελλάδας αν αυτή τολμήσει να ασκήσει το νόμιμο δικαίωμά της.
Έχοντας κατά νου τις εξελίξεις από το 1992, οπότε ο Eagleburgerσυνόψισε τις αμερικανικές θέσεις για το ζήτημα των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο στο τηλεγράφημά του προς τον Αμερικανό πρεσβευτή στην Άγκυρα, μέχρι και σήμερα, διαπιστώνει κανείς την επιτυχία της αμερικανικής στρατηγικής.
Η Ελλάδα, καθώς δεν ασκεί επί δεκαετίες το νόμιμο κυριαρχικό της δικαίωμα, αποδέχεται το δίκαιο του ισχυρού, το οποίο διαμορφώνει de facto την κατάσταση στο Αιγαίο.
Δεν θα πρέπει, τέλος, να μας διαφεύγει ότι, τέσσερα χρόνια μετά το τηλεγράφημα του Eagleburger, τον Ιανουάριο του 1996 με την κρίση των Ιμίων, η Ελλάδα υποχρεώθηκε να αποδεχθεί εγγράφως τα τουρκικά ζωτικά συμφέροντα στο Αιγαίο και με κάθε επισημότητα τον αμερικανικό κυρίαρχο επιδιαιτητικό ρόλο, ο οποίος προετοίμασε και επέβαλε τη Συμφωνία της Μαδρίτης (Ιούλιος 1997) μεταξύ Σημίτη και Ντεμιρέλ.
