Πορτογαλία: Η Επανάσταση των Γαρυφάλλων ενάντια (τώρα) στους Σοσιαλιστές / γράφει ο Γιώργης-Βύρων Δάβος
Η 25η Απριλίου είναι για την Πορτογαλία μία ένδοξη ημέρα. Σηματοδοτεί τη φημισμένη Επανάσταση των Γαρυφάλλων του 1974, με πρωτεργάτη τον Οτέλο ντε Καρβάλιου, που στάθηκε η αφορμή για την ανατροπή της πολύχρονης δικτατορίας του Σαλαζάρ και για την αποκατάσταση της δημοκρατίας.
Στα μηνύματα αυτής της ημέρας από την πολιτειακή ηγεσία περισσεύουν οι αναφορές στην ενότητα, τη δημοκρατία, την ευημερία του λαού της χώρας στα κύρια συνθήματα της επανάστασης, που άλλαξε τον ρου της σύγχρονης Πορτογαλίας. Μόνο που οι φετινοί εορτασμοί δεν είχαν τον συνήθη πανηγυρικό χαρακτήρα. Φέτος η 25η Απριλίου λειτούργησε ως σηματωρός μίας νέας πλατιάς εργατικής κινητοποίησης, ασταμάτητου απεργιακού κύματος σε πλήθος από τομείς στον χώρο της εργασίας, που από τον περασμένο Νοέμβριο κλυδωνίζει και απειλεί την σοσιαλιστική κυβέρνηση του Αντόνιου Κόστα.
Η κεντρική λεωφόρος Ελευθερίας, την 25η Απριλίου γέμισε με εκατοντάδες μικρά και μεγάλα κινήματα διαμαρτυρίας που διεκδικούν αναγνώριση και δικαιώματα, καλύτερους μισθούς και ευκαιρίες. Οι εργαζόμενοι στην Πορτογαλία, αντίστοιχα με τους συναδέλφους τους στη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Βρετανία, το Βέλγιο και την Ολλανδία, διεκδικούν τερματισμό της λιτότητας, του πληθωρισμού, της μισθολογικής τους τελμάτωσης και της οικολογικής και υγειονομικής ανασφάλειας.
Στην Πορτογαλία, οι εκπαιδευτικοί έχουν από τον περασμένο Νοέμβριο υψώσει τη σημαία της ανυπακοής και της κινητοποίησης. Ήδη ο κλάδος ανακοίνωσε νέες απεργιακές κινητοποιήσεις για τις 26-28 Απριλίου, ενώ αναμένεται να κλιμακώσει ακόμη περισσότερο τον αγώνα του, αφήνοντας να εννοηθεί πως θα απεργήσει και κατά την περίοδο των εξετάσεων. Ο κλάδος, που υποφέρει ιδιαίτερα από τις διαρκείς περικοπές που επιβάλλουν οι Βρυξέλλες στη χώρα, ξέσπασε ιδιαίτερα την οργή του στη μεγάλη πορεία της 11ης Φεβρουαρίου, η οποία έβγαλε 150.000 ανθρώπους στους δρόμους της Λισαβόνας. Μαζί με τις διαδηλώσεις του Ιανουαρίου που συγκέντρωσαν 100.000 διαδηλωτές, οι πορείες θεωρούνται ήδη οι μεγαλύτερες από τότε που η Επανάσταση των Γαρυφάλλων ανέτρεψε το καθεστώς της ακροδεξιάς του Σαλαζάρ το 1974 .
Το «θετικό» πείραμα του Κόστα, οι μικρές αυξήσεις στον κατώτατο μισθό, που εφάρμοσε ο Σοσιαλιστής πρωθυπουργός στους καιρούς των μνημονίων, μέσα στην περίοδο τούτη του εκτεταμένου πληθωρισμού, της ενεργειακής κρίσης και της ακρίβειας, δεν μπορεί πλέον να λειτουργήσει. Τα ψιχία, που ακόμη και τώρα συμφωνεί να δώσει σε διάφορους κλάδους, πχ το ιατρικό προσωπικό, δεν στέκονται ικανά να αντιμετωπίζουν τις καλπάζουσες τιμές. Παρά τις συμφωνίες για μικρή αύξηση νέα απεργία κηρύχθηκε με αιτήματα για πιο ανθρώπινες συνθήκες εργασίας και αμοιβή ανάλογη με την εντατικοποίηση που οι φιλοευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις έχουν επιβάλλει. Ο ένας μετά τον άλλον, οι εργασιακοί τομείς υψώνουν το ανάστημά τους, αξιώνοντας καλύτερες συνθήκες. Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο, οι εργαζόμενοι στους σιδηροδρόμους ( Comboios de Portugal) παρέλυσαν εκατοντάδες τρένα καθημερινά. Οι απεργίες συνεχίζονται και καθ’ όλον τον Απρίλιο και ίσως ακόμη και τον επόμενο μήνα. Απεργία των δικαστικών λειτουργών έχει ξεκινήσει από τις 15 Φεβρουαρίου, εξαιτίας της οποίας έχουν καθυστερήσει ή αναβληθεί πάνω από 21.000 δικαστικές υποθέσεις.
Αλλά και στις 6 Απριλίου, οι εργαζόμενοι στην εταιρεία Infraestructuras de Portugal, η οποία διαχειρίζεται τις σιδηροδρομικές και οδικές υποδομές, πραγματοποίησαν απεργία με αίτημα καλλίτερους μισθούς. Οι ίδιοι εργαζόμενοι είχαν απεργήσει και στις 29 Φεβρουαρίου και στις 2 Μαρτίου. Οι υπάλληλοι του υπουργείου Οικονομικών κάνουν επίσης κατά διαστήματα στάσεις εργασίας, οι οποίες καλύπτουν τις πρώτες τρεις και τις τελευταίες τρεις ώρες της εργάσιμης ημέρας.
Αλλά, οι κινητοποιήσεις δεν τελειώνουν εδώ. Και οι αεροπορικές εταιρείες κλονίζονται επίσης από τις κινητοποιήσεις. Τα πληρώματα καμπίνας στη βρετανική εταιρεία χαμηλού κόστους EasyJet πραγματοποίησαν τριήμερη απεργία για να απαιτήσουν υψηλότερους μισθούς ώστε να αντισταθμιστεί το αυξανόμενο κόστος ζωής. Το συνδικάτο SNPVAC είπε ότι η απεργία συμφωνήθηκε με 277 ψήφους υπέρ και μόνο 1 κατά. Απεργία επίσης κήρυξαν οι κυβερνήτες αεροσκαφών της ΤΑΡ Air Portugal κατά τη διάρκεια των εορτών του Πάσχα (7 -10 Απριλίου), για να διεκδικήσουν τις συνθήκες εργασίας, που από το 2021 κατήργησε η φιλελεύθερη μεταρρύθμιση του Σοσιαλιστή Κόστα. Ενδεικτικό είναι πως σύμφωνα με τα στοιχεία της Γενικής Διεύθυνσης Απασχόλησης τον Ιανουάριο ο αριθμός των προκηρύξεων απεργίας τετραπλασιάστηκε από αυτόν του ίδιου μήνα του προηγούμενου έτους (204 επί 51).
Το μέγεθος των απεργιακών εστιών, που όλο και αναζωπυρώνονται είναι εμφανές πως φέρνει την κυβέρνηση του Σοσιαλιστικού Κόμματος (PS) ολοένα και περισσότερο αντιμέτωπη με μια κατάσταση, όπως στη Γαλλία. Υπό αυτό το πρίσμα ο Κόστα, που επίσης διαμηνύει πως δεν παραιτείται και θα εξαντλήσει την τετραετία μιμούμενος τον Μακρόν καταφεύγει σε μαζική καταστολή κατά των απεργιών. Επιβάλλει σε συνεργασία με τη δικαστική εξουσία ελάχιστο προσωπικό ασφαλείας και απειλεί να θέσει εκτός νόμου όλες τις απεργίες, με κύριο στόχο το σωματείο των εκπαιδευτικών STOP ή την απεργία της δικαιοσύνης που ήδη έχει χαρακτηρίσει παράνομη το γνωμοδοτικό συμβούλιο του Γενικού Εισαγγελέα. Οι απεργοί του STOP ανακοίνωσαν πως δεν πρόκειται να υπακούσουν και θα συνεχίσουν τις κινητοποιήσεις χωρίς προσωπικό ασφαλείας. Άλλωστε η γενική έλλειψη προσλήψεων προσωπικού ούτως ή άλλως καθιστά αδύνατη τη λειτουργία πολλών δημόσιων σχολείων.
Σε μία απεγνωσμένη προσπάθεια να κατευνάσει τους απεργούς, η κυβέρνηση ανακοίνωσε μέσα στον Μάρτιο μία σειρά από έκτακτα μέτρα 2,5 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ένα μικρό «φιλοδώρημα», προκειμένου να καλύψουν οι εργαζόμενοι σε διάφορους ένα ελάχιστο ποσοστό από τον «ωκύποδα» πληθωρισμό και τα υψηλά επιτόκια. Στα μέτρα που εξήγγειλε ο Κόστα είναι η κατάργηση του ΦΠΑ σε βασικά προϊόντα διατροφής -όμως το μέτρο τούτο παραμένει επί χάρτου, γιατί για να ισχύσει θα πρέπει ακόμη να συζητηθεί με τις μεγάλες αλυσίδες διανομής. Εξόν από τον επί χάρτου μηδενικό ΦΠΑ, ανακοίνωσε και μία πραγματικά αστεία μηνιαία επιδότηση 30 ευρώ για χαμηλής εισοδηματικής στάθμης νοικοκυριά, συν επιπλέον 15 ευρώ ανά παιδί! Επίσης, ο Κόστα ανακοίνωσε αυξήσεις κατά 1% στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων και μία ελάχιστη βοήθεια 140 εκατ. ευρώ για στήριξη στους αγρότες, προκαλώντας τη μήνιν συνδικάτων και της αντιπολίτευσης, που θεωρούν τελείως παρελκυστικό αυτό το αναπτυξιακό πρόγραμμα, όταν οι αυξήσεις κατά μέσο όρο ήταν 3,6% πέρυσι και όταν ο πληθωρισμός έχει σκαρφαλώσει στο 8,2%. Την ίδια στιγμή, ο Κόστα -ακριβώς όπως όλοι οι ομόλογοί του στην Ευρώπη- αφειδώς χρηματοδοτεί τραπεζικές διασώσεις και τεράστιους στρατιωτικούς προϋπολογισμούς για να τροφοδοτήσει τον πόλεμο που διεξάγει το ΝΑΤΟ εναντίον της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ταυτόχρονα δε, συμπράττει με την άρχουσα τάξη που, ενώ κερδοσκοπεί διαρκώς ισχυρίζεται ότι δεν μπορεί να κάνει καμία παραχώρηση.
Σε αυτές τις κινήσεις, οι απεργοί απαντούν με τακτικές «αδέσποτου γάτου» (gatto selvaggio), τις απροειδοποίητες και σύντομες απεργίες και στάσεις στα ιταλικά εργοστάσια τη δεκαετία του ‘60. Απεργιακές τακτικές που όμως είναι αλυσιτελείς, γιατί εν προκειμένω δεν έχουν να στραφούν ενάντια σε κάποιον ιδιοκτήτη, ή αποσκοπούν μόνο σε μία κλαδική διεκδίκηση. Οι τακτικές αυτές, ουσιαστικά εξουθενώνουν τους εργαζομένους σε μικροδιαμαρτυρίες και δεν προκαλούν μεγάλη φθορά στην κυβέρνηση. Αυτό για να επιτευχθεί απαιτείται μαζικότητα -που έξω από μια διαδήλωση στις 18 Μαρτίου που συγκέντρωσε δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους στη Λισαβόνα, με αίτημα μέτρα για τον περιορισμό των τιμών των βασικών προϊόντων και τον περιορισμό του πληθωρισμού- δεν έχει επιτευχθεί, με ευθύνη των μεγάλων συνδικάτων, δηλαδή τη σοσιαλδημοκρατική Γενική Ένωση Εργαζομένων (UGT) και τη Γενική Συνομοσπονδία Πορτογάλων Εργατών (CGTP), το μεγαλύτερο συνδικάτο που συνδέεται με το Σταλινικό Πορτογαλικό Κομμουνιστικό Κόμμα (PCP). Οι γραφειοκράτες των συνδικάτων αυτών ουσιαστικά ακυρώνουν ακόμη μία μεγαλύτερη αντιπολίτευση, ενώ σε πολλές περιπτώσεις -όπως έγινε με τους εργαζόμενους στο τηλεοπτικό δίκτυο TVI, που εξαναγκάσθηκαν να δεχθούν αύξηση μισθών 5,3%, όταν ο πληθωρισμός τον Φεβρουάριο ήταν 8,3%- σταματούν τις κινητοποιήσεις χωρίς να έχει επιτευχθεί πλήρως ο στόχος τους.
Πέρα όμως από τις ευθύνες για τον ασυντόνιστο και κατά συνέπεια αδιέξοδο μη μαζικό και ενιαίο απεργιακό αγώνα, τα κόμματα της Αριστεράς (το σταλινικό κομμουνιστικό PCP και το Bloco de Esquerra της Καταρίνα Μάρτινς), δεν αποδέχονται τις δικές τους ευθύνες για τη διαμορφωμένη αντικειμενική κατάσταση. Διότι αυτές οι δυνάμεις ήταν που στήριξαν στην προηγούμενη κυβέρνησή του τον Κόστα και τις ίδιες πολιτικές λιτότητας για τις οποίες τώρα επικρίνουν την κυβέρνηση του PS. Το 2015 ήταν αυτά τα κόμματα που στήριξαν το Σοσιαλιστικό Κόμμα για να σχηματίσει κυβέρνηση και το κράτησαν στην εξουσία μέχρι τις εκλογές του Ιανουαρίου του 2022, όπου το PS εξασφάλισε -εις βάρος τους- απόλυτη πλειοψηφία και λυμένα χέρια για να εφαρμόσει την πολιτική της λιτότητας. Κατά τη διάρκεια της συμμαχικής τους κυβέρνησης, τα κόμματα αυτά ενέκριναν μια σαφή ατζέντα νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων -που πέρα από τις παραπλανητικές αυξήσεις- ήταν πανομοιότυπες με εκείνες που ακολουθούσε προηγουμένως το δεξιό PSD. Μάλιστα, μη λησμονούμε πως το 2019, όταν το PS απολάμβανε την υποστήριξη του PCP και του BE, η κυβέρνησή του Κόστα κινητοποίησε τον στρατό για να σπάσει μια πανεθνική απεργία των φορτηγατζήδων.
Τα δύο αυτά κόμματα παραβλέπουν πως στα χρόνια που συνέδραμαν τους Σοσιαλιστές, η κυβέρνηση διατήρησε απαράλλακτη την εργατική νομοθεσία που επέβαλε η Ε.Ε., ενώ όπως συμβαίνει και σε όλες τις χώρες, η συντριπτική πλειονότητα από τις νέες θέσεις εργασίας, που επαίρεται ακόμη και σήμερα ότι δημιουργεί, είναι επισφαλείς και προσωρινές και οι πραγματικοί μισθοί συνεχίζουν να μειώνονται σε αγοραστική αξία. Οι εργαζόμενοι στην Πορτογαλία αντιμετωπίζουν τώρα τεράστια φτώχεια. Ο μέσος μισθός για το 50% των εργαζομένων είναι μικρότερος από 1.000 ευρώ τον μήνα, με τον κατώτατο (που δεν καταβάλλεται πάντοτε) να βρίσκεται στα 886 ευρώ. Το ποσοστό αυτό των αμοιβών κάτω των 1.000 ευρώ για τους νέους κάτω των 30 ετών αυξάνεται αντίστοιχα στο 65%. Η υγεία και η παιδεία συνεχίζουν να επιδεινώνονται λόγω των περικοπών, ενώ νοσοκομεία και σχολεία απειλούνται με κατάρρευση και υπάρχει έλλειψη νοσηλευτών και δασκάλων. Ακόμη και πριν από την απεργία, πολλοί μαθητές μέσα στο 2022 δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν μαθήματα, λόγω έλλειψης εκπαιδευτικών για να καλύψουν θέσεις σε σχολεία.
Η Πορτογαλία, όπως και η Ελλάδα και ο υπόλοιπος ευρωπαϊκός Νότος, βάσισε την οικονομική ανάκαμψή της αποκλειστικά στον τουρισμό, με τρόπο άναρχο και ανεξέλεγκτο. Τούτο και στη χώρα αυτή τροφοδότησε και συντηρεί τη στεγαστική φούσκα, που απειλεί συθέμελα την κοινωνική υπόσταση. Σε πόλεις όπως η Λισαβόνα, είναι αδύνατο να βρει κανείς ακόμη και ένα ΔΩΜΑΤΙΟ με λιγότερο από 600 ευρώ τον μήνα!
Οι δεξιές πολιτικές που στήριξαν χωρίς αντίσταση το PCP και το BE και επέτειναν την εξαθλίωση των εργαζομένων, συνέβαλαν παράλληλα στον πλουτισμό των μεγάλων εταιρειών, που έχουν καταγράψει σε όλο τούτο το διάστημα κέρδη ρεκόρ. Δεκαπέντε μεγάλες εταιρείες εισηγμένες στο χρηματιστήριο της Λισαβόνας κατέβαλαν πρόσφατα μερίσματα 2,5 δισ. ευρώ στους ιδιοκτήτες τους, ρεκόρ όλων των εποχών.
Επιπλέον, αυτές οι «αριστερές» δυνάμεις παρενέβησαν για να κατασβήσουν τη λαϊκή αγανάκτηση, όταν βρίσκονταν στην εξουσία: το 2019 η Καταρίνα Μάρτινς είχε υποστηρίξει πως δεν υπάρχει νομικό έρεισμα για την απεργία των φορτηγατζήδων και πως σε ορισμένους τομείς χρειάζεται προσωπικό ασφαλείας και η εξασφάλιση ελάχιστων επιπέδων στην παροχή υπηρεσιών. Ενώ μαζί με το ΚΚ ενέκριναν την καταστολή της μέσω του στρατού.
Οι εορτασμοί της φετινής 25ης Απριλίου, για την Πορτογαλία αποτέλεσε μία σημαντική αφορμή για τους εργαζομένους να αποδείξουν πως η φωνή τους δεν μπορεί να περιορισθεί μέσα στα στενά συνδικαλιστικά, αλλά και στα φερώνυμα «Αριστερά» κόμματα, που όπως στη Γερμανία (DieLinke), στη Γαλλία (Μελανσόν), οι Podemos στην Ισπανία και ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ στην Ελλάδα, είναι πρόθυμα να συμμαχήσουν με την Ε.Ε. και να εφαρμόσουν τα μέτρα τους. Όπως το παράδειγμα του STOP στους εκπαιδευτικούς, οι αυτόνομα εκλεγμένες επιτροπές και ψηφοφορίες για την κήρυξη απεργίας (όπως στην ΤΑΡ και την ΕasyJet) οι Πορτογάλοι εργάτες αρχίζουν να συνειδητοποιούν πως πρέπει να αναζητήσουν μία ανεξάρτητη και πιο μαζική οδό, με ενιαία δράση και συνθήματα, που ενδεχομένως να δείξει τον δρόμο και σε άλλες τέτοιες πρωτοβουλίες στην Ευρώπη.
