«Καλώς τον, τον Απρίλιο τον Λαμπριάτη!» / γράφει η Ειρήνη Δασκιωτάκη

…Και Γρίλλη τόνε λένε… Γκρινιάρη δηλαδή, γιατί τον μήνα αυτόν τελείωναν συνήθως τα αποθέματα από τις προηγούμενες συγκομιδές. Τα φτωχικά αποθέματα, γιατί οι πλούσιοι είχαν πάντα αποθέματα, και άρχιζαν οι γκρίνιες στην οικογένεια…

Τον μήνα αυτόν τον Τιναχτοκοφινίτη  ετίναζαν και τα κοφίνια για να καθαριστούν.

Ο Απρίλης που έχει τη δροσιά και ο Μάης τα λουλούδια, γεμίζει ομορφιές στη φύση που φτάνουν στο αποκορύφωμά τους τον Μάιο με όλα τα άνθη του βουνού και του κάμπου να εγείρουν τον νου και την ψυχή!

Ο χειμώνας έγειρε να κοιμηθεί βαριά, η Περσεφόνη είναι εδώ στον πάνω κόσμο και μαζεύει με τις φίλες της, που τόσον καιρό έκανε να ιδεί, μοσχολούλουδα, γελώντας και τρέχοντας στα φωσφορίζοντα λιβάδια, και στα καταπράσινα σταροχώραφα.

Aperire το λατινικό ρήμα που σημαίνει ανοίγω.

Από αυτή τη λέξη γεννήθηκε ο Απρίλιος.

Η 1η Απριλίου, είχε καθιερωθεί στη Μεσαιωνική Γαλλία για κάποιο διάστημα ως αφετηρία του έτους, αφού ο εορτασμός του Πάσχα τον Απρίλιο καθόριζε ως μεγάλη γιορτή και την ημερολογιακή αρχή του έτους.

Όταν στη συνέχεια με διάταγμα του Ερρίκου του Γ’ το 1583 υιοθετήθηκε το Γρηγοριανό Ημερολόγιο και η αρχή του έτους ήταν πλέον και επισήμως η 1η Ιανουαρίου, η αλλαγή αυτή δημιούργησε προβλήματα στον λαό.

Δημιούργησε μια συναισθηματική φόρτιση και όσοι είχαν αποδεχτεί αυτήν την αλλαγή πείραζαν τους άλλους που συνέχιζαν να θεωρούν την1η Απριλίου πρώτη μέρα του έτους.

Τους έλεγαν περιπαικτικά διάφορα ψέματα και τους χάριζαν και πρωτοχρονιάτικα δώρα!

Οι ρίζες του εθίμου όμως της Πρωταπριλιάς είναι ακόμη πιο παλιές.

Ανάγονται στους αρχαίους Κέλτες.

Σύμφωνα με την παράδοση, οι Κέλτες είχαν έθιμο με το που καλοσύνευε ο καιρός την 1η του Απρίλη, να πηγαίνουν για ψάρεμα.

Τις περισσότερες όμως φορές γύριζαν με άδεια χέρια…

Άρχιζαν τότε τις ψεύτικες ιστορίες για τα μεγάλα ψάρια που τάχα είχαν πιάσει!

Γι ‘αυτό οι Γάλλοι και σήμερα ακόμη ονομάζουν το πρωταπριλιάτικο ψέμα,

 Poisson d’ Avril, δηλαδή “ψάρι του Απρίλη” .

Το έθιμο αυτό λέγεται πως έφεραν οι Σταυροφόροι στην Ελλάδα και προσαρμόστηκε στη δική μας κουλτούρα .

Ήταν ένα έθιμο, αρχικά, του αστικού χώρου που πέρασε σύντομα και στην ύπαιθρο.

Στη Θράκη την Πρωταπριλιά λένε ψέματα του για να γίνει καλό το μετάξι!

Στην περιοχή της Καστοριάς την Πρωταπριλιά λένε  ψέματα για να προκόψουν τα μελίσσια!

Υπάρχουν κι άλλες παραδόσεις σε όλη την Ελλάδα και παραμύθια σύμφωνα με το οποία ο πιο ικανός είναι αυτός ο οποίος μπορεί να πει εκείνη την ημέρα το μεγαλύτερο ψέμα…

«Eίπαμε πολλά ψέματα, ας πούμε και μια αλήθεια,

φορτώσαμ’ ένα ποντικό σαράντα κολοκύθια.

Tα κολοκύθια είχαν νερό και το νερό βατράχια

και τα βατράχια λάλαγαν κι ο ποντικός εσκιάχτη

και το φορτίο το ’ριξε, πιλάλετος κι εχάθη»

Είπαμε ψέματα πολλά, ας πούμε και  μια αλήθεια για τον εύμορφον Απρίλη.

Μήνας της άνοιξης, κυρίαρχος της εποχής αυτής.

Ανασταίνεται η φύση!

Βιάζεται να ζήσει τη γονιμότητα ξανά .
Να προλάβει να δώσει καρπούς, μέχρι ο επαναλαμβανόμενος θάνατος του χειμώνα να τα σκεπάσει πάλι όλα με χιόνι.

Γονιμότητα χωρίς βροχή, χωρίς νερό δεν ζει!

Για αυτό ο λαός μας τον εξευμενίζει με τις παροιμίες του.
 Τον παρακαλά να είναι καλός μαζί τους, να ρίξει τις βροχές που θέλουν.

“Αν ρίξει ο Μάρτης δύο νερά

 κι ο Απρίλης άλλο ένα
 χαρά σε εκείνον τον γεωργό

που ‘χει πολλά σπαρμένα”

Οι Λαζαρίτικοι αγερμοί και όλες οι ανοιξιάτικες τελετές, όλα τα δρώμενα σχετίζονται με τη γονιμότητα… με τον θάνατο και την ανάσταση της φύσης.

Ζύμωναν οι μητέρες παλιά για τα παιδιά τους κουλούρια σε σχήμα ανθρώπου με σπάργανα, τους Λαζάρους ή Λαζαράκια.

Τους κρατούσαν στα χέρια τους και έκαναν έτσι τον αγερμό, γυρνώντας μέσα στο χωριό, πηγαίνοντας από σπίτι σε σπίτι, όπως έκαναν και τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα και εύχονταν καλή χρονιά και δέχονταν δώρα.

Η Ανάσταση του Λαζάρου όπως και η ανάσταση του Χριστού που ακολουθεί σε μία εβδομάδα σηματοδοτούν μία αλήθεια και μιαν ελπίδα.

Ο παλιός κόσμος τελειώνει και ο καινούργιος προβάλλει!

Τη Μεγάλη Εβδομάδα οι εκκλησίες  μοσχοβολάνε και  σκορπάνε την κατάνυξη και μία χαρμολύπη που δεν τη λησμονάς.

Συμπάσχεις με τα πάθη του Χριστού, πιο πολύ όταν σκέφτεσαι ότι συμπάσχεις με τους ανθρώπους που «σταυρώνονται» καθημερινά σε όλον τον κόσμο.

Για αυτούς που περνάνε τα πάθη του Χριστού, όπως λέει ο λαός μας, και  παλεύουν με δύναμη έχοντας πάντα την ελπίδα για μία καλύτερη και πιο δίκαιη ζωή.

Η σταύρωση του Χριστού, η κάθοδος στον Άδη και στη συνέχεια η Ανάστασή του ενδυναμώνει τον αδύναμο άνθρωπο. Γίνεται  πιο αισιόδοξος και συμβάλλει σε αυτό  και η ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος.

Πασχαλιές μοσχοβολιστές, νάρκισσοι περήφανοι, ζουμπούλια μεθυστικά, βιολέτες και μοσχολουλουδιές, πολύχρωμοι πανσέδες, τα πρώτα ρόδα, ανθισμένα δέντρα ζωγραφιές, ήλιος και φως, αεράκι αναζωογονητικό, κελαηδίσματα πουλιών, τιτιβίσματα χελιδονιών,  χαρούμενες φωνές στα ξέφωτα.

«Ανάσταση Κυρίου!

Ο Ιησούς κατέλυσε τον Άδη.

Αιχμαλώτισε την αιχμαλωσία

Το σκοτάδι, το χάος και ο θάνατος

Σκορπίσανε μπροστά στο φως.»

(Γρηγόριος της Τουρ… 30 Νοεμβρίου 539 – 17 Νοεμβρίου 594…Γαλάτης ιστορικός και χριστιανός επίσκοπος στην πόλη Τουρ. )

Πρώτη Ανάσταση, δεύτερη Ανάσταση, τρίτη Ανάσταση…
Στήνονταν οι χοροί οι καγκιλευτοί.

Αντίθετα με τους χορούς των Λαζαρινών, στους οποίους συμμετείχαν μόνον έφηβες, στα χοροστάσια της Λαμπρής συμμετείχαν όλα τα μέλη της κοινότητας.

Στην πλατεία του χωριού, ή στον περίβολο της εκκλησίας ξεκινούσαν οι χοροί με τα συνοδευτικά τραγούδια , χωρίς μουσικά όργανα συνήθως.

Ήταν απλοί, τελετουργικοί ώστε να επικεντρώνονται οι χορευτές στους στίχους, οι οποίοι συχνά υπαγόρευαν την κινητική εξέλιξη…

Όπως το Σιρβηρό γαϊτάνι που ακόμη χορεύουν στο Δάσκιο .
«Με το  τραγούδι αυτό τελείωναν συνήθως τους πασχαλιάτικους χορούς. Χορεύανε συγκαθιστά, αλλά στον κύκλο, δηλαδή δεν πιάνονταν από  τα χέρια, ανακατεμένοι άντρες και γυναίκες.
 Οι γυναίκες είχαν μαντήλια στα χέρια τους που τα ανέμιζαν στο ένα χέρι και οι άντρες είχαν κομπολόγια  και τα έπαιζαν και λέγανε το ομώνυμο τραγούδι.
 Σιρβηρό γαϊτάνι σημαίνει το ασημένιο γαϊτάνι (μεταξωτό κορδόνι για την διακόσμηση φορεμάτων). Στην ουσία ο σκοπός  όλου του εθίμου ήταν να προξενέψουν και να ζευγαρώσουν τα νέα παιδιά και κορίτσια που ήταν στον χορό λέγοντας συμβολικά λόγια και υποδεικνύοντας σε κάθε στροφή του τραγουδιού και κάποιο από τα παιδιά.»
(Γιάννης Τσιαμήτρος, εκπαιδευτικός – χοροδιδάσκαλος

 Οι κούνιες… ένα άλλο ανοιξιάτικο έθιμο του Πάσχα που απαντάται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, έχει κι αυτό τους δικούς του συμβολισμούς.

«Κουνιόμαστε για να γίνουν τα στάχυα, ή για να φύγουν τα φίδια», λέγανε.

Πίστευαν ότι καθώς το σώμα εκτίθεται στον καθαρό αέρα, «καθαρίζεται» , απαλλάσσεται από οποιοδήποτε κακό.

Ωστόσο η κοινωνική σημασία του εθίμου, είναι αυτή που επικρατεί.
 Τα αγόρια να συνομιλούν με τα κορίτσια με ερωτικά δίστιχα…

Ο Απρίλης,  φαίνεται! Είναι μήνας δυναμικός, γεμάτος σημαντικές δράσεις, ειδικά όταν το Πάσχα, το Ασπροβδόμαδο και ο Αϊ-  Γιώργης πέφτουν  μέσα σε αυτόν.

Τι είναι το Ασπροβδόμαδο;
Έτσι λέγανε την  εβδομάδα που ακολουθούσε το Πάσχα.

Και συνεχίζονταν οι εορτασμοί και οι χοροί και οι μουσικές  στα ξωκλήσια και στα νεκροταφεία με λιτανείες και περιφορές εικόνων.

Στη Θεσσαλία επί τρεις μέρες μετά το Πάσχα οι γυναίκες χόρευαν στα μεσοχώρια τραγουδώντας πασχαλινά τραγούδια.

Την Παρασκευή της εβδομάδας αυτής, στη γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής, γίνονταν – και γίνονται ακόμη –  πανηγύρια στην εξοχή, όπου συχνά το θαυματουργό αγίασμα ήταν απαραίτητο ως εξαγνιστικό και θεραπευτικό στοιχείο.

Η Παναγία εικονίζεται ως κρήνη  που χαρίζει συμβολικά το νερό της ζωής.
Πολύ σημαντική για τον λαό μας η γιορτή του Αγίου Γεωργίου, καθώς οριοθετεί σημαντικές αναχωρήσεις.
Γι’ αυτό τον λέγανε και Αϊ  – Γιωργίτη.

Σ’ ορισμένα χωριά της Ηπείρου ο Άγιος Γεώργιος αποκαλείται “Σκορποφαμελίτης”, σκορπά δηλαδή τη φαμελιά, την οικογένεια. Την ημέρα εκείνη χτίστες, βαρελάδες, ξυλουργοί, γανωτζήδες κινούνταν με ολόκληρα καραβάνια από μισθωμένους αγωγιάτες τους κιρατζήδες και κάλυπταν όχι μόνο τον ελληνικό χώρο, αλλά έφταναν για να δουλέψουν ή να μεταφέρουν τις πραμάτειες τους μέχρι την Πόλη, τη Συρία, την Αίγυπτο και άλλες μεσογειακές χώρες. Όλους αυτούς , τους ξεπόρτιζε ο σκορποφαμελίτης Αϊ- Γιώργης και τους ξανάσμιγε ο καλός Αϊ- Δημήτρης τον Οκτώβριο που επιστρέφαν.

Ο Αϊ –  Γιώργης, στις εικόνες, έφιππος σχεδόν πάντα, σκοτώνει το θεριό, κατατροπώνει το κακό και δίνει λύσεις σε όλα τα προβλήματα των ανθρώπων.

Αν υποφέρουν από λειψυδρία, ο Αϊ – Γιώργης θα φονεύσει το θεριό, που κρατάει το νερό στην πηγή…

Οι νομάδες κτηνοτρόφοι της ηπειρωτικής Ελλάδας τον θεωρούν ως τον πρώτο, τον Άγιο, και στο όνομά του παίρνουν τον βαρύτερο όρκο. Σκαλίζουν τη μορφή του στις γκλίτσες τους.
Βάφουν τότε και ανταλλάσσουν κόκκινα αυγά, κάνουν κεντητή κουλούρα οι γυναίκες και γλεντούν με χορούς, τραγούδια και αγωνίσματα…
Έθιμα που χάνονται , που χάθηκαν πολλά από αυτά, αφού η εξελισσόμενη κοινωνικότητα έχει γίνει πλέον θέαμα στα ιδιωτικά Social Media…

Εμείς πάλι, θα ζήσουμε με αμηχανία, άλλον έναν Απρίλη .
Οι επικείμενες εκλογές, τα Τέμπη και οι νεκροί του, ο πόλεμος στην Ουκρανία, οι πρόσφυγες ,  η εγκληματικότητα των ανηλίκων, προϊόν των ενηλίκων, η επιθετική ακρίβεια, η αμφιλεγόμενη προοπτική για τους νέους, το στημένο σκηνικό της μεγάλης κρίσης κι άλλα τέτοια «ωραία» θα τον επηρεάσουν κι αυτόν τον μήνα…

Διέψευσε τον ποιητή Έλιοτ, Απρίλη μου, που λέγει πως είσαι μήνας σκληρός!
 Δείξε μας το θαύμα της Ανάστασης!

καλή εβδομάδα με υγεία!

Ει. Δα.

πηγές:
Ζωή Ν. Μάργαρη, Εθνολόγος Κοινωνική ανθρωπολόγος: Τα πασχαλινά χοροστάσια
Αικατερίνη Πολυμέρου Καμηλάκη, Λαογράφος : … και στου Αϊ  Γιώργη τη χάρη
Μιράντα Τερζοπούλου,  Λαογράφος- Εθνολόγος: Αναστάσιμες τελετουργίες  της άνοιξης