Κάθε χρόνο την Πρωταπριλιά αναβιώνει το έθιμο με τα αθώα ψέματα, την παιγνιώδη συνήθεια των ανθρώπων να κάνουν φάρσες.
Τα ψέματα της Πρωταπριλιάς είναι ένα έθιμο που μας έχει έρθει από την Ευρώπη. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές σχετικά με τον τόπο και τον χρόνο που γεννήθηκε το έθιμο αυτό. Δύο από αυτές, όμως, είναι οι επικρατέστερες.
Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το έθιμο έλκει την καταγωγή του από τη Δύση και οι ρίζες του ανιχνεύονται στους αρχαίους Κέλτες, οι οποίοι συνήθισαν την Πρωταπριλιά που καλυτέρευε ο καιρός να βγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν με άδεια χέρια, αλλά οι ψεύτικες ιστορίες τους για μεγάλα ψάρια έδιναν κι έπαιρναν.
Η δεύτερη εκδοχή μας πάει στον Μεσαίωνα, όταν οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου, λόγω του Πάσχα. Το 1560 ή το 1564 ο βασιλιάς Κάρολος Θ’ μετέθεσε την αρχή του έτους από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου για να συμβαδίζει η χώρα του ημερολογιακά με τις άλλες χώρες. Η αλλαγή αυτή δημιούργησε προβλήματα στο λαό, καθώς ό,τι έχει σχέση με την οργάνωση του χρόνου δημιουργεί συναισθηματικές φορτίσεις και αντιδράσεις. Όσοι, λοιπόν, από τους υπηκόους του βασιλιά αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλιά πρωτοχρονιά (1η Απριλίου), λέγοντάς τους περιπαικτικά ψέματα ή κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα.
Όπως αναφέρει το SanSimera.gr, από τους Κέλτες και τους Γάλλους το έθιμο μεταλαμπαδεύτηκε σ’ όλο τον κόσμο, με προεξάρχουσες τις εφημερίδες στις αρχές του 20ου αιώνα και στη συνέχεια τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης, που συχνά μεταδίδουν πολύ επιτυχημένες ειδήσεις – φάρσες. Με την εξάπλωση του Ίντερνετ, η Πρωταπριλιά έχει γίνει πλέον καθημερινή συνήθεια. Τα λεγόμενα «hoax» είναι οι πιο συνηθισμένες διαδικτυακές φάρσες. Πρόκειται για κατασκευασμένες ιστορίες με περίτεχνο τρόπο που μπορούν να ξεγελάσουν ακόμη κι ένα γνώστη του θέματος, το οποίο πραγματεύονται.
Ο εορτασμός της Πρωταπριλιάς στην Ελλάδα
Το έθιμο αυτό ήρθε και στην Ελλάδα και διαφοροποιήθηκε αποκτώντας μια ελληνική χροιά, ενώ στον τόπο μας πρέπει να ήταν γνωστό από την εποχή των Σταυροφοριών.
Η βασική ιδέα βέβαια παρέμεινε ίδια. Λέμε αθώα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το «θύμα» μας. Σε κάποιες περιοχές, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες άλλες πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειες του. Επίσης το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς, θεωρούν μερικοί, ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι, σε αντίθεση με τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν είναι παντρεμένος θα χήρεψει γρήγορα.
Μάλιστα, όπως υποστηρίζει ο λαογράφος Γεώργιος Μέγας, στον ελληνικό χώρο το να λέμε ψέματα αποτελεί συνήθη μηχανισμό στην προσπάθεια εξασφάλισης της επιτυχίας μιας μαγικής ενέργειας ή ενός δύσκολου έργου, βάσει της αντίληψης ότι η ψευδολογία ξεγελά και εμποδίζει τις βλαπτικές δυνάμεις. Και το ψέμα της Πρωταπριλιάς είναι «ένα σκόπιμο ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την αγροτική παραγωγή», σύμφωνα με το λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο.
Πρωταπριλιάτικες Φάρσες που άφησαν εποχή
Η επιτυχία μιας πρωταπριλιάτικης φάρσας εξαρτάται από το πόσο καλοστημένη είναι. Οι παρακάτω έγιναν πιστευτές από χιλιάδες ή και εκατομμύρια κόσμου, προκαλώντας έκπληξη, οργή ή τρόμο…
Καβαλίνα στην πλατεία του Αγίου Μάρκου
Το πρωί της 1ης Απριλίου 1919 οι κάτοικοι της Βενετίας με έκπληξη ανακάλυψαν σωρούς από αλογίσια κοπριά στη διάσημη πλατεία του Αγίου Μάρκου, λες και είχε περάσει από εκεί ολόκληρο κοπάδι. Τους φάνηκε πολύ παράξενο, αφού η πλατεία περιτριγυρίζεται από κανάλια και είναι πολύ δύσκολο να φτάσουν εκεί άλογα. Τελικά, αποκαλύφθηκε πως ο φαρσέρ ήταν κάποιος βρετανός πλακατζής ονόματι Οράτιος Κόουλ, που είχε πάει στη Βενετία για να περάσει το μήνα του μέλιτος. Την προηγούμενη νύχτα, με συνεργό του ένα γονδολιέρη, είχε μεταφέρει την καβαλίνα στην πλατεία και την είχε απλώσει παντού, κάνοντας τους Βενετσιάνους να βγουν από τα ρούχα τους. Τελικά, όμως, ο αμετανόητος Κόουλ βρήκε το μάστορά του από τη γυναίκα του, που μην αντέχοντας πια τις φάρσες του, τον χώρισε ύστερα από λίγο καιρό!
Η «συντέλεια» του κόσμου
Στις 31 Μαρτίου 1940 ένας ραδιοφωνικός σταθμός στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ μετέδωσε το εξής τρομακτικό δελτίο Τύπου που είχε εκδώσει το επιστημονικό ινστιτούτο Φράνκλιν, το οποίο λειτουργεί ως σήμερα στην ίδια πόλη: «Αστρονόμοι του Ινστιτούτου Φράνκλιν επιβεβαιώνουν τους χειρότερους φόβους σας για τη συντέλεια του κόσμου. Οι επιστήμονες προβλέπουν ότι ο κόσμος θα καταστραφεί αύριο ακριβώς στις 3 μ.μ. τοπική ώρα. Δεν πρόκειται για πρωταπριλιάτικη φάρσα. Ο Βάγκνερ Σλέσινγκερ, διευθυντής του Πλανητάριου της πόλης, μπορεί να το επιβεβαιώσει». Ο κόσμος πανικοβλήθηκε, οι τηλεφωνικές γραμμές άναψαν από τρομαγμένους πολίτες που ζητούσαν πληροφορίες από τις αρχές της πόλης. Τελικά, αποκαλύφθηκε πως την κακόγουστη φάρσα είχε οργανώσει ο Γουίλιαμ Καστελάνι, υπεύθυνος τύπου του Ινστιτούτου Φράνκλιν, με σκοπό να διαφημίσει μια διάλεξη που θα γινόταν την 1η Απριλίου στο Ινστιτούτο, με θέμα «Ποιο θα είναι το τέλος του κόσμου;». Φυσικά, ο Καστελάνι απολύθηκε αμέσως.
Σφήκες – δολοφόνοι
Έκπληκτοι οι ακροατές του ραδιοφωνικού σταθμού 1ΖΒ του Όκλαντ στη Νέα Ζηλανδία άκουσαν το πρωί της 1ης Απριλίου 1949 τον εκφωνητή Φιλ Σόουν να τους προειδοποιεί ότι ένα γιγάντιο σμήνος από σφήκες κατευθυνόταν προς την πόλη! Οι συμβουλές του; «Φορέστε τις κάλτσες σας πάνω από το παντελόνι σας και βάλτε οπωσδήποτε σφηκοπαγίδες με μέλι έξω από τα σπίτια σας!». Εκατοντάδες άνθρωποι ακολούθησαν πιστά τις συμβουλές του πλακατζή εκφωνητή, μέχρι που αργότερα ο ίδιος παραδέχτηκε ότι ήταν φάρσα. Αυτός που δεν διασκέδασε καθόλου ήταν ο διευθυντής ραδιοφωνίας της Νέας Ζηλανδίας, που αποφάσισε να στέλνεται κάθε χρόνο πριν από την Πρωταπριλιά σε όλους τους ραδιοσταθμούς η υπενθύμιση ότι το καθήκον τους είναι να μεταδίδουν μόνο την αλήθεια.
Ανοιξιάτικη συγκομιδή σπαγγέτι
Την πρωταπριλιά του 1957, ο παρουσιαστής ειδήσεων του BBC Ρίτσαρντ Ντίμπλεμπι παρουσίασε οπτικοποιημένο ρεπορτάζ για την ανοιξιάτικη συγκομιδή σπαγγέτι στην Ιταλία κι έγινε πιστευτός!
Αστυνικός σταθμός κλειστός για λόγους οικονομίας
«Για λόγους οικονομίας, ο αστυνομικός σταθμός της πόλης θα παραμένει κλειστός 6 μ.μ. – 6 π.μ. Ένας τηλεφωνητής θα καταγράφει τα νυχτερινά τηλεφωνήματα των πολιτών. Το επόμενο πρωί η αστυνομία θα ελέγχει το νοσοκομείο και το νεκροτομείο για έκτακτα περιστατικά και εάν δεν έχει σημειωθεί τίποτα σημαντικό, θα ξέρει ότι τα μηνύματα στον τηλεφωνητή δεν ήταν επείγοντα». Αυτά έγραφε σε άρθρο της η εφημερίδα «Κοκόμο Τρίμπιουν της μικρής πόλης Κοκόμο στην Ιντιάνα των ΗΠΑ την Πρωταπριλιά του 1959, κάνοντας κάμποσους αφελείς να ανησυχήσουν για την ασφάλειά τους.
Οδηγώντας αντίθετα για τους Βρετανούς
Την 1η Απριλίου 1971 ο κρατικός ραδιοσταθμός της Γαλλίας ανακοίνωσε πως σύμφωνα με καινούριο νόμο όλοι οι ευρωπαίοι οδηγοί θα υποχρεώνονταν να οδηγούν αντίθετα (δηλαδή στην αριστερή πλευρά του δρόμου), ώστε να νιώθουν πιο άνετα οι Βρετανοί (που οδηγούν έτσι) όταν θα μπουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση! Σχεδόν αμέσως, τα τηλέφωνα του σταθμού άναψαν από εκατοντάδες θυμωμένους γάλλους οδηγούς, που διαμαρτύρονταν, αναγκάζοντας τον φαρσέρ εκφωνητή να ομολογήσει σχεδόν αμέσως πως ήταν πρωταπριλιάτικο αστείο και να ζητήσει συγγνώμη.
Ο κίνδυνος των κοκκινομάλληδων
Σε εκπομπή του την Πρωταπριλιά του 1972 το ραδιόφωνο του BBC μετέδωσε συνέντευξη με διαπρεπή επιστήμονα που μίλησε για τις προσπάθειες της βρετανικής κυβέρνησης να σταματήσει την εξάπλωση της «ασθένειας της φτελιάς», που είχε ήδη προσβάλει πολλά δέντρα στην Αγγλία. Ο επιστήμονας μίλησε για μια εκπληκτική ανακάλυψη σχετικά με την ασθένεια αυτή: Όποιος πήγαινε κοντά στα άρρωστα δέντρα, πάθαινε ανοσία στο… κρυολόγημα! Υπήρχαν όμως και παρενέργειες: Αν αυτός που πλησίαζε τα άρρωστα δέντρα ήταν κοκκινομάλλης, μετά από λίγο τα μαλλιά του αποκτούσαν κίτρινο χρώμα! Αυτό οφειλόταν, λέει, σε μια ομοιότητα που υπήρχε στο αίμα των κοκκινομάλληδων και στο χώμα όπου φύτρωναν τα άρρωστα δέντρα. Γι’ αυτό συνιστούσε στον κόσμο να μην πλησιάζει σε δάση και πάρκα και να περιμένει νεότερες επιστημονικές ανακοινώσεις. Φυσικά, τον «επιστήμονα» υποδυόταν κάποιος κωμικός.
Καλοκαιρινό παγόβουνο
Την Πρωταπριλιά του 1978 έκπληκτοι οι κάτοικοι του Σίδνεϊ είδαν ένα ρυμουλκό να μπαίνει στο λιμάνι, τραβώντας πίσω του ένα παγόβουνο. Η έκπληξή τους ήταν δικαιολογημένη, αφού στην Αυστραλία ήταν ακόμα καλοκαίρι. Το ραδιόφωνο μετέδωσε την είδηση, εξηγώντας τι συνέβαινε: Το παγόβουνο το είχε φέρει, λέει, ο αυστραλός εκατομμυριούχος Ντικ Σμιθ, για να το κόψει σε παγάκια και να τα πουλήσει προς 10 σεντς το ένα! Πολλοί ενδιαφέρθηκαν να μάθουν πού μπορούσαν να αγοράσουν τα συλλεκτικά παγάκια, ώσπου αποκαλύφθηκε η αλήθεια: Το παγόβουνο δεν ήταν παρά ένα άλλο πλοιάριο σκεπασμένο με λευκό κάλυμμα και πυροσβεστικό αφρό. Τη φάρσα την είχε όντως σκαρώσει ο Σμιθ, και μάλιστα του κόστισε πανάκριβα.
Η «φαγούρα» του Μάικλ Τζάκσον
Την Πρωταπριλιά του 1984 το περιοδικό «On Cable» πληροφορούσε τους αναγνώστες του για τη μεγάλη διαφημιστική εκστρατεία που σχεδιαζόταν για το καινούριο τραγούδι του Μάικλ Τζάκσον με τίτλο «Tingle» (σε ελεύθερη μετάφραση: φαγούρα, μυρμήγκιασμα). Το τραγούδι θα είχε διάρκεια 3 λεπτά και 12 δευτερόλεπτα και θα γυριζόταν και βίντεο κλιπ με τον καλλιτέχνη να βγαίνει από ένα κατάστημα και ν’ αρπάζει φωτιά! Το περιοδικό ανέφερε ακόμα ότι η δισκογραφική εταιρία του Τζάκσον είχε φτιάξει ένα 37λεπτό διαφημιστικό κλιπ για να προωθήσει το βίντεο και πως αυτό το διαφημιστικό το είχε πάρει η κινηματογραφική εταιρία Paramount για να το κάνει τρίωρη ταινία. To MTV θα έδειχνε το 37λεπτο κλιπ κάθε μία ώρα, γνωστή εταιρία παιχνιδιών θα έφτιαχνε επιτραπέζιο παιχνίδι με θέμα το νέο τραγούδι, η Pepsi θα ήταν χορηγός, όπως επίσης και η ασφαλιστική εταιρία Allstate, που θα πούλαγε μαζί με το βίντεο αποκλειστική ασφάλεια φωτιάς. Στο τέλος του δημοσιεύματος υπήρχε η φράση: «On Cable, πρωταπριλιάτικη φάρσα, 1984». Πολύς κόσμος δεν πρόσεξε τη φράση στο τέλος και πίστεψε την είδηση, αλλά το αστείο είναι άλλο: Δύο βδομάδες αργότερα, παρουσιαστής ενημερωτικής εκπομπής που προβαλλόταν σε 55 κανάλια της Αμερικής μετέδωσε την πληροφορία ως συναρπαστική είδηση! Όταν κατάλαβε την γκάφα του, προσπάθησε να τα μπαλώσει, λέγοντας πως δεν είχε διαβάσει το περιοδικό, αλλά είχε μάθει την είδηση από κάποια φίλη της οικογένειας Τζάκσον.
Η μετακίνηση του Πύργου του Άιφελ
Το 1986, έξαλλοι έγιναν εκατοντάδες Γάλλοι, όταν διάβασαν στο πρωταπριλιάτικο φύλλο της εφημερίδας «Λε Παριζιέν» πως η κυβέρνηση της χώρας αποφάσισε να μετακινήσει τον Πύργο του Άιφελ ανατολικά του Παρισιού, στη Γιουροντίσνεϊ, και να χτίσει στη θέση του ένα στάδιο 35.000 θέσεων.
Μυστικά υποβρύχια στον Τάμεση
«Οι μυστικές υπηρεσίες κάνουν νυχτερινές περιπολίες στον Τάμεση με υποβρύχια», αποκάλυψε η αγγλική εφημερίδα Daily Mail στους αναγνώστες της την Πρωταπριλιά του 1989, συνοδεύοντας την είδηση με φωτογραφία υποβρυχίου στα νερά του λονδρέζικου ποταμού.
Η …μουτρωμένη Μόνα Λίζα
Μεγάλη ανακάλυψη έκαναν οι συντηρητές τέχνης που ανέλαβαν να καθαρίσουν το διάσημο πίνακα του Μιχαήλ Αγγέλου «Μόνα Λίζα». Σύμφωνα με τη βρετανική εφημερίδα «The Independent», όταν οι συντηρητές αφαίρεσαν τη σκόνη και τη βρομιά από τον πίνακα, το αινιγματικό χαμόγελο χάθηκε και στη θέση του εμφανίστηκε το πρόσωπο της Μόνα Λίζα… μουτρωμένο! Πολλοί ήταν οι φιλότεχνοι που «έχαψαν» το πρωταπριλιάτικο αυτό δημοσίευμα του 1990.
Ο κοτο-χιμπατζής της Daily Mirror
Ως μεγάλη επιστημονική επιτυχία χαρακτήριζε στο πρωταπριλιάτικο φύλλο της, το 1991, η βρετανική εφημερίδα «Daily Mirror» το επίτευγμα του καθηγητή της γενετικής Φόγκελ Μπράιν να διασταυρώσει τα γονίδια ενός χιμπατζή με αυτά μιας κότας και να δημιουργήσει τον πρώτο κοτο-χιμπατζή! Μάλιστα, η εφημερίδα συνόδευε την είδηση και με ανάλογη φωτογραφία, που έδειχνε ένα νεοσσό… κοτο-χιμπατζή να σκάει από το αυγό του!
…Νέος πρωθυπουργός
Με άρθρο της η βρετανική εφημερίδα Daily Mail την 1η Απριλίου 1993 ανακοίνωσε ότι «πραγματοποιήθηκε επίσημη συνάντηση μεταξύ του γάλλου προέδρου, Φρανσουά Μιτεράν και του Τζον Σμιθ, αρχηγού του βρετανικού εργατικού κόμματος. Στη διάρκεια της συνάντησης αυτής, ο Μιτεράν πρόσφερε στον Σμιθ τη θέση του πρωθυπουργού της Γαλλίας, με βάση μια παλιά συνθήκη 400 χρόνων που έδινε στους Σκοτσέζους γαλλική υπηκοότητα».
«Ανακλύφθηκε» το χωριό του Αστερίξ
Την Πρωταπριλιά του 1993, ένα άρθρο στη βρετανική εφημερίδα «The Independent» ανέφερε την ανακάλυψη του χωριού του Aστερίξ από επιστήμονες των Πανεπιστημίων της Οξφόρδης και της Βρέστης. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, οι ανασκαφές έφεραν στο φως νομίσματα, στα οποία απεικονίζονταν αγριογούρουνα, ενώ δεν υπήρχε ίχνος ρωμαϊκής εισβολής!
«Ο θερμαντής» της BMW
Την Πρωταπριλιά του 1994 η αυτοκινητοβιομηχανία BMW ανακοίνωσε την κυκλοφορία ενός νέου εξαρτήματος για τα πολυτελή της αυτοκίνητα: του θερμαντή δρόμου! Ο «θερμαντής» διέθετε «ανεμιστήρες τούρμπο για να λιώνουν το χιόνι και να στεγνώνουν το νερό της βροχής από το δρόμο».
«Βρέθηκε ο τάφος του Σωκράτη»
Την Πρωταπριλιά του 1995, το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε ότι κατά τις ανασκαφές του μετρό βρέθηκε ο τάφος του Σωκράτη. Το υπουργείο έδωσε, μάλιστα, λεπτομέρειες, ενώ σημείωνε ότι βρέθηκαν επίσης ο χιτώνας του ιδίου, αλλά και ίχνη του κονίου που είχε πιει. Η είδηση έκανε το γύρο του κόσμου μέσω των ξένων ειδησεογραφικών πρακτορείων. Πρώτο στην παγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού έπεσε το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, που λίγες ώρες μετά έσπευσε να ανακαλέσει.
Οι αποδημητικοί πιγκουίνοι του BBC
Την Πρωταπριλιά του 2008, το BBC παρουσίασε βίντεο με μία μοναδική ανακάλυψη. Πιγκουίνοι της Ανταρκτικής μετατρέπονται σε αποδημητικά πουλιά, πετώντας μίλια μακριά. Σύμφωνα με τον παρουσιαστή, Τέρι Τζόουνς, προορισμός τους είναι τα τροπικά δάση της Αμερικής.
