“Γινόμαστε ό,τι σκεφτόμαστε – Το «σύνδρομο της λευκής αρκούδας» και η ανάγκη για θετική σκέψη” / γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος

«Φρόνει τι κεδνόν» (Να σκέφτεσαι κάτι πολύτιμο, Κλεόβουλος ο Ρόδιος)

Το δυστοπικό κλίμα της εποχής μας και η τοξικότητα των καιρών μας αναγκάζουν πολλούς να σκέπτονται αρνητικά. Λίγο η οικονομική κρίση, λίγο ο πόλεμος, λίγο ο κορωνοϊός, λίγο το ασταθές παγκόσμιο περιβάλλον δημιουργούν ένα πλαίσιο ζωής όπου η επιβίωση δυσκολεύει και το άτομο αντιπαλεύει με ένα πλήθος αρνητικών σκέψεων που εμμονικά τον παρακολουθούν και τον πνίγουν σαν χταπόδι.

Πολλά είναι τα παραδείγματα κάποιων ανθρώπων που αρέσκονται να κοινοποιούν – εξωτερικεύουν τις αρνητικές τους σκέψεις ως αποτέλεσμα μιας απαισιόδοξης στάσης – θεώρησης της ζωής. Μέσα από αυτές τις αρνητικές σκέψεις ακτινογραφούνται τα προσωπικά βιώματα, οι τραυματικές εμπειρίες, τα ψυχολογικά αδιέξοδα, τα κοινωνικά κενά, οι επαγγελματικές αποτυχίες κι ένα πλήθος άλλων στοιχείων που συνθέτουν το βαθύτερο είναι του ανθρώπου που αυτοεγκλωβίζεται στο ζόφο των αρνητικών του σκέψεων και θεωρήσεων της ζωής.

Καθημερινά γινόμαστε δέκτες αρνητικών σκέψεων μέσα από φράσεις, όπως: «Σήμερα εξετάζομαι στα μαθηματικά και όπως πάντα θα αποτύχω», «Η επιχείρηση που δουλεύω προανήγγειλε απολύσεις κι εγώ νιώθω πως θα είμαι από τους πρώτους απολυμένους», «Νιώθω πως αύριο στο meeting θα αποτύχω να πείσω τον διευθυντή για τις ικανότητές μου», «Ως άτομα και κοινωνία αποτύχαμε ολοσχερώς να κατακτήσουμε ένα νόημα ζωής», «Περαστικοί είμαστε και είναι ματαιοπονία να στοχεύουμε σε κάτι καλύτερο και μόνιμο».

Η πολική αρκούδα

«Προσπάθησε να μην σκεφτείς μια πολική αρκούδα και θα διαπιστώσεις ότι η καταραμένη αυτή σκέψη θα έρχεται στο μυαλό σου συνέχεια»

(Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι)

Κάποιοι, ωστόσο, προσπαθούν να αποφύγουν ή να αντισταθούν σε κάποιες αρνητικές σκέψεις. Αυτή η προσπάθειά τους, όμως, οδηγεί στο αντίθετο αφού οι αρνητικές σκέψεις επανέρχονται δριμύτερες. Αυτό συμβαίνει γιατί οι άνθρωποι στην αγωνία τους να απαλλαγούν από τις αρνητικές σκέψεις που τους προκαλούν άγχος επιτυγχάνουν το αντίθετο. Γιατί την στιγμή που σκέφτονται την αιτία που πυροδότησε αυτές τις σκέψεις νιώθουν περισσότερο αιχμάλωτοι του άγχους τους.

Το πρόβλημα αυτό στην Ψυχολογία είναι γνωστό ως «Πρόβλημα της λευκής αρκούδας» και διατυπώθηκε πρώτη φορά από τον κοινωνικό ψυχολόγο Daniel Wegner στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Έτσι, σύμφωνα με τον Wegner όταν κάποιος προσπαθεί να μην σκεφτεί κάτι δυσάρεστο – αρνητικό, ένα μέρος του μυαλού του καταστέλλει – απωθεί την απαγορευμένη σκέψη, αλλά ένα άλλο μέρος του, ελέγχει συνέχεια για να βεβαιωθεί ότι αυτή η σκέψη δεν εμφανίζεται και με αυτόν τον τρόπο, κατά μία παράδοξη διαδρομή τη φέρνει στο μυαλό του.

Προς επίρρωση των παραπάνω είναι το παράδειγμα των καπνιστών. Όσο προσπαθούν να απαλλαγούν από το κάπνισμα τόσο περισσότερο το σκέπτονται. Τελικά η «λευκή αρκούδα» του Ντοστογιέφσκι επανέρχεται στο μυαλό μας όσο κι αν προσπαθούμε να απαλλαγούμε από την εικόνα της.

Οι ψυχολόγοι, δηλαδή, επισημαίνουν πως «οι προσπάθειες καταστολής ορισμένων σκέψεων μπορούν πραγματικά να αυξήσουν την συχνότητά τους». Για παράδειγμα, όταν πηγαίνουμε σε μια συνάντηση με την σκέψη «να μη φανούμε φοβισμένοι», το πιθανότερο είναι να «είμαστε φοβισμένοι». Η δικαίωση του Ντοστογιέφσκι είναι απόλυτη αφού πάντοτε η «λευκή – πολική αρκούδα» επιστρέφει ως εικόνα – σκέψη όσο κι αν θέλουμε να την αποφύγουμε.

Τρόποι αποφυγής

«Γίνεσαι ό,τι σκέφτεσαι»

Οι συνταγές για τον τρόπο αποφυγής των αρνητικών σκέψεων είναι πολλές, αλλά πολύ δύσκολο να υιοθετηθούν. Η «πολική αρκούδα» έχει την δύναμη και την επιμονή να επανέρχεται και γι’ αυτό χρειάζεται συνεχής αγώνας από το υποκείμενο των αρνητικών σκέψεων. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος πλάθεται και αυτοδιαμορφώνεται ανάλογα με τον τρόπο που σκέπτεται. Αυτό σημαίνει πως δεν είναι τα γεγονότα που μάς διαμορφώνουν αλλά οι σκέψεις που κάνουμε γι’ αυτά.

Μια πρώτη συνταγή αποφυγής των αρνητικών σκέψεων είναι να εστιάζουμε στην θετική – φωτεινή πλευρά των γεγονότων και της κατάστασής μας ελαχιστοποιώντας την αρνητική. Αυτό, όμως, προϋποθέτει την καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης μας ως άμυνας απέναντι στην επέλαση και την εμμονή των αρνητικών σκέψεων.

Σύμφωνα με τα λεξικά η συναισθηματική νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα ενός ατόμου να ελέγχει και να εκφράζει τα συναισθήματά του, και να παρακολουθεί τα συναισθήματα των άλλων με λογικό και συμπονετικό τρόπο. Στον κύκλο της συναισθηματικής νοημοσύνης ανήκουν η αυτογνωσία, η αυτοδιαχείριση, η ενσυναίσθηση, η ικανότητα σύναψης κοινωνικών σχέσεων, η έκφραση της δημιουργικότητάς μας και φυσικά η αποδοχή. Η τελευταία αποτελεί τον αναγκαίο όρο για να λειτουργήσουν σωστά τα υπόλοιπα.

Αν, δηλαδή, δεν αποδεχτούμε και δεν συμβιβαστούμε με την κατάστασή μας (αρνητικές σκέψεις) – χωρίς αυτό να σημαίνει την απόλυτη προσκόλληση σε αυτήν – δεν μπορούμε να κάνουμε το επόμενο βήμα. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να αναζητούμε και την θετική πλευρά σε ό,τι μάς πληγώνει και απογοητεύει. Στην ήττα και στην αποτυχία μας να ανιχνεύουμε το «μάθημα» που μπορούμε να πάρουμε.

Μάθημα συναισθηματικής νοημοσύνης έδωσε ο Γιάννης Αντετοκούνμπο όταν σε μία συνέντευξή του μετά από μία ήττα της ομάδας του δήλωσε με περισσή ειλικρίνεια:

«Στο τέλος της ημέρας, όταν παίζεις αγώνες και υπάρχει νικητής, σίγουρα θα υπάρχει και ηττημένος. Αλλά στο τέλος της ημέρας, αυτή είναι μια καμπύλη μάθησης… Ήταν μία μαθησιακή εμπειρία, οπότε ελπίζω, αυτήν την στιγμή, αντί να σκεφτόμαστε ότι χάσαμε κάτι, μπορούμε να κερδίσουμε και να μάθουμε».

Το «μπλε δελφίνι»

Η συνταγή του Αντετοκούνμπο στον τρόπο ελέγχου της αρνητικής σκέψης και των συναισθημάτων συμπυκνώνεται στον «κανόνα του μπλε δελφινιού». Το «μπλε δελφίνι», δηλαδή, λειτουργεί ως αντίσωμα στην «λευκή αρκούδα».

Το «μπλε δελφίνι» εκφράζει έναν κύκλο θετικών συναισθημάτων, όπως χαρά, αισιοδοξία, θέληση για ζωή, στοργικότητα, δύναμη για αντίσταση και αποφασιστικότητα να αλλάξουμε τον εαυτό μας. Έτσι καλλιεργείται και η συναισθηματική νοημοσύνη ως ικανότητα να διατηρούμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας σε μία ισορροπία. Αυτή η ισορροπία αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για την επίτευξη των στόχων μας, αφού πρώτα οπλιστούμε με θετικές σκέψεις.

Το «μπλε δελφίνι» μάς βοηθά να εστιάσουμε σε άλλο χώρο την προσοχή μας απελευθερωμένοι από την εικόνα της «λευκής αρκούδας». Αυτό φυσικά δεν σημαίνει κι ένα αχρείαστο όσο κι επικίνδυνο στρουθοκαμηλισμό. Προϋποθέτει την αναγνώριση – αποδοχή του προβλήματος (αρνητικές σκέψεις) και την αναζήτηση τρόπων υπέρβασής του. Φυσικά κανείς δεν διανοείται να πει πως δεν πρέπει να κάνουμε αρνητικές σκέψεις αφού αυτό έρχεται από μόνο του. Σίγουρα, επίσης, δεν μπορούμε πάντοτε να ελέγξουμε τις σκέψεις που μάς κατακλύζουν. Μπορούμε, όμως, να ελέγξουμε την ένταση και την διάρκειά τους.

Το βασικό δίδαγμα του «μπλε δελφινιού» είναι όχι να αδιαφορήσουμε ή να καταπνίξουμε ολοκληρωτικά τις αρνητικές μας σκέψεις (αν αυτό είναι εφικτό), ούτε να απαλλαγούμε παντοτινά από την σκέψη της «λευκής αρκούδας», αλλά να συμβιβαστούμε – συμφιλιωθούμε με αυτές τις αρνητικές σκέψεις, να περιορίσουμε τον έλεγχο πάνω στον εαυτό μας και να βρούμε εκείνο το μονοπάτι και το εργαλείο που θα μάς βοηθήσει να εκφραστούμε δημιουργικά και να καλλιεργήσουμε την θετική σκέψη.

Ας δώσουμε μία ευκαιρία και στην θετική σκέψη.

«Πλούτισε το νου σου με θετικές και αρμονικές σκέψεις και θα δεις να συμβαίνουν θαύματα στη ζωή σου…»

————–

ΙΔΕΟπολις

https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com