Ο τοίχος και τα σύγχρονα «τούβλα» / γράφει ο Ηλίας Γιαννακόπουλος

«Another brick in the wall»

Το «άλλο ένα τούβλο στον τοίχο» συνιστά μία διαχρονική κραυγή που μερικές φορές ενέχει στοιχεία διαμαρτυρίας. Μπορεί ο στίχος – τραγούδι των Pink Floyd να είχε ως στόχο το εκπαιδευτικό σύστημα της εποχής του (1979), ωστόσο ο χρόνος έδωσε άλλη διάσταση κι άλλο περιεχόμενο σε αυτήν την «κραυγή», αφού ο «τοίχος» εξακολουθεί να είναι ακόμη μπροστά μας. Το μόνο που άλλαξε είναι η μορφή του, αλλά όχι, όμως, και η σκληρότητά του. Σε κάθε βήμα μας, σε κάθε διαφορετική σκέψη, σε κάθε πηγαίο αίσθημα, σε κάθε αντισυμβατική συμπεριφορά μας βρισκόμαστε απέναντι σε έναν «τοίχο».

Σήμερα ο τοίχος μπορεί να είναι: Η δυσπιστία του πλήθους στο διαφορετικό, η απουσία ανεκτικότητας σε ό,τι δεν μάς μοιάζει, η απαίτηση της «ανθρωπομάζας» να παραιτηθούμε από το δικαίωμα να διαφυλάξουμε την ταυτότητά μας, η αναίτια βία, οι νόμοι της αγοράς, η κυριαρχία της χυδαιότητας, η αναγωγή και προβολή του homo consumens σε πρότυπο ανθρώπου, ο ανθρωποβόρος αμοραλισμός, ο «μεγάλος αδελφός» της τεχνο-επιστήμης και η υπόρρητη απαξίωση του ανθρωπισμού και του ορθού λόγου.

Τα τούβλα και οι ρωγμές του τοίχου

Μία εξειδίκευση των δομικών υλικών του “τοίχου” θα μπορούσε να φωτίσει καλύτερα τόσο τα αδιέξοδά μας όσο και τον τρόπο με τον οποίο θα γκρεμίσουμε τα νέα τείχη της ζωής μας και της κοινωνίας. Στα δομικά υλικά του σύγχρονου τοίχου είναι ευδιάκριτη η απουσία ιδανικών, η έλλειψη νοήματος ζωής κι ένα διάχυτο αίσθημα αβεβαιότητας. Το σύγχρονο ανθρώπινο εκκρεμές γνωρίζει μόνο τα δύο άκρα της διαδρομής του – το φανατισμό και την αδιαλλαξία/ τον σκεπτικισμό, την απόλυτη άρνηση και το μηδενισμό – χωρίς να θέλει να ανιχνεύσει το σημείο ισορροπίας. Είναι τα σύγχρονα «τούβλα» που τυφλώνουν το νου μας και μάς κρατούν δέσμιους σε παρωχημένες αντιλήψεις ή μάς αποθαρρύνουν για το μεγάλο μας άλμα.

Χρειάζεται δύναμη και θέληση να προκαλέσουμε τις αναγκαίες ρωγμές στον τοίχο και να περάσουμε απέναντι. Όχι εκείνες τις ρωγμές που αποδομούν τις βεβαιότητές μας και τα σταθερά μας σημεία και προκαλούν τον πανικό μας, αλλά εκείνες τις ρωγμές που θα γίνουν παράθυρα – περάσματα για μια άλλη ζωή. Δεν πρέπει να μάς φοβίζουν οι ρωγμές του τοίχου, ούτε τα θρυμματισμένα υλικά του (τούβλα). Ο φόβος του άγνωστου και η αγωνία του απροσδιόριστου μπορούν να γίνουν κίνητρο για δράση και αφετηρία μιας άλλης οπτικής. Οι ρωγμές του τοίχου δεν είναι πάντοτε σημάδι ενός παρηκμασμένου κόσμου ή μηνύματα μιας μελλοντικής καταστροφής.

«Σαν το παράθυρό μου κλείσει, τι θα δω/ μόνο του τοίχου τις ρωγμές, την/ υγρασία/ τα σκουριασμένα, τα στοιβαγμένα μου/ βιβλία/ την άγρια δίψα σου για δύναμη, για/ δύναμη».

(Στίχοι από το τραγούδι των Πυξ Λαξ «Του τοίχου οι ρωγμές»)

Τα στερεότυπα – τούβλα

Ίσως όλοι διερωτηθούμε πως μπορούμε να διακρίνουμε τα σύγχρονα «τούβλα» ενός σκληρού τοίχου που μάς εγκλωβίζει σε μια ζωή χωρίς προοπτική και ελπίδα εσωτερικής ανάτασης. Δεν τα βλέπουμε ή ακολουθούμε την τακτική της στρουθοκαμήλου; Μάς φοβίζει ο θρυμματισμός τους ή οι πληγές που θα συνοδεύουν τη σύγκρουσή μας με αυτά; Πάντοτε ο άνθρωπος έτσι κινείται ιστορικά και δειλιάζει να αποκολληθεί από τις «βεβαιότητές» του. Σήμερα περισσότερο από άλλες εποχές αυτές οι βεβαιότητες – τα «τούβλα» του τοίχου μας – είναι δυσδιάκριτες γιατί περιβάλλονται από το μύθο του τεχνοκρατικού πνεύματος.

Στην εποχή της θεοποίησης της πληροφορίας και απαξίωσης – ευτελισμού της γνώσης, τα σύγχρονα «τούβλα» φαντάζουν άθραυστα. Είναι αυτά που επιβεβαιώνουν το ναρκισσισμό μας, τρέφουν τον εγωκεντρισμό μας και επωάζουν το φόβο ή το μίσος προς τους «άλλους». Οπαδοί του «οι άλλοι είναι η κόλαση» απομακρυνόμαστε από τον διπλανό μας και προσθέτουμε ένα «άλλο τούβλο» στον τοίχο μας. Τα σημερινά «τούβλα» είναι τα πολυποίκιλα στερεότυπα.

Στερεότυπα εθνικά, γλωσσικά, κοινωνικά, φυλετικά, θρησκευτικά, πολιτικά, ηθικά… Είναι τόσα πολλά και τέτοιας ποικιλίας ως προς το περιεχόμενό τους που εγκλωβίζουν και περιχαρακώνουν την ύπαρξή μας σε ένα αυστηρά προκαθορισμένο πλαίσιο. Τα στερεότυπα απλοποιώντας την πραγματικότητα, γενικεύοντας το μερικό καλύπτουν το πνευματικό και ψυχικό μας κενό. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος ρέπει προς την υπερβολή, την απλούστευση και τη γενίκευση. Λειτουργούν ως αξιώματα, παραμορφώνουν την πραγματικότητα και τρέφουν αναπόδεικτες «αλήθειες». Τα στερεότυπα είναι σαν το «νεόπλασμα» που κατατρώγει τη γνώση και τον ορθολογισμό.

Ο άνθρωπος signiFicans

Η απελευθέρωσή μας από τους σύγχρονους «τοίχους» δεν προϋποθέτει μόνο την άρνησή μας να γίνουμε κι εμείς «ένα ακόμη τούβλο στον τοίχο», αλλά και τη δύναμη να προκαλέσουμε ρωγμές σ’ αυτόν χωρίς να βρούμε άλλα δομικά υλικά για να χτίσουμε τη ζωή μας.

«Η δυσχέρεια δεν έγκειται στην υιοθέτηση νέων ιδεών αλλά στη διαφυγή από τις παλιές, οι οποίες έχουν διακλαδωθεί σε κάθε γωνία του εγκεφάλου μας, αφού με αυτές ανατραφήκαμε»..(J. K. Keynes)

Εξάλλου ο άνθρωπος από τη φύση του είναι signiFicans (σημασιοδότης) και αναζητά νέους δρόμους, απάτητους για μια ζωή με νόημα και ουσιαστικό περιεχόμενο. Σύμμαχοί μας οι γλωσσολόγοι που μας συμβουλεύουν να μην μένουμε στην επιφάνεια των ονομάτων – λέξεων (ήχο, εικόνα = σημαίνον) αλλά να ανιχνεύουμε τη σημασία (σημαινόμενον). Γιατί κάποιες λέξεις – αντικείμενα ταυτίζονται με πολλαπλές σημασίες, έστω μεταφορικές και νοηματικά αυθαίρετες, όπως π.χ.: Τούβλο = οικοδομικό υλικό αλλά και ο «ανεπίδεκτος» μαθήσεως…

Εμείς ας συνταχθούμε με το χαρούμενο και αισιόδοξο βλέμμα του Ιανού, με αρωγό το Απολλώνειο φως να διακρίνουμε το υποκειμενικό από το αντικειμενικό και να οπλιστούμε με την υπομονή του Σίσυφου προσδοκώντας πως θα φτάσουμε στην κορυφή του βουνού.

Τον «τοίχο» θα τον γκρεμίσει ο άνθρωπος που: διδάσκεται από την αποτυχία του, προβληματίζεται για τα αυτονόητα της ζωής του, δυσπιστεί για τις βεβαιότητές του, αναλύει και συνθέτει, συμμετέχει στις κοινωνικές διεργασίες, αποκρούει τον βολικό φαταλισμό και με θυμό κραυγάζει:

«Not just another brick in the wall».

————

ΙΔΕΟπολις

https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com