“Το Κονάκι του Γιδά – Ιστορία και προοπτικές” / γράφει η Ειρήνη Δασκιωτάκη

Την Κυριακή το πρωί, στις 13 Νοεμβρίου, βρέθηκα στην Αλεξάνδρεια για να παρακολουθήσω μια πολύ ενδιαφέρουσα ημερίδα.

Πέρασα τα γυμνασιακά μου χρόνια σε αυτήν τη μικρή πόλη, και είχα για καθηγήτρια μου στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας στη Β’ Γυμνασίου, την αξέχαστη, ιδιαίτερα καλλιεργημένη και πολύ μπροστά από την εποχή της κ. Μαίρη Βετσοπούλου, την κόρη του αείμνηστου γιατρού και δήμαρχου Δ. Βετσόπουλου.
Αυτή πρώτη φορά μας μίλησε για το κονάκι του Γιδά που ήταν η οικογενειακή της κατοικία επί σειρά ετών…

Η ημερίδα διοργανώθηκε από τη Λέσχη Κινηματογράφου και Πολιτισμού Αλεξάνδρειας –  Κινηματόδρασις, στο Συνεδριακό και Εκθεσιακό Κέντρο του Δήμου Αλεξάνδρειας, με τίτλο: “ΚΟΝΑΚΙ – ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ”

ΤΟ  ΚΟΝΑΚΙ ΤΟΥ ΓΙΔΑ είναι υποψήφιο για τα 7 πλέον απειλούμενα μνημεία της Ευρώπης για το 2023 . Το πρόγραμμα διοργανώνεται από την Εuropa Νostra, ευρωπαϊκό οργανισμό για την πολιτιστική κληρονομιά.
Τα μνημεία αυτό, ως μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς, έχει τη δυνατότητα και ίσως έχει και την τύχη να λάβει μια χορηγία έως 10.000 € από το Ίδρυμα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (EIB) ως συμβολή στη διάσωσή του.
Μακάρι να υπάρξει μια ευνοϊκή για το μνημείο έκβαση, αν και λιγάκι δύσκολο, αφού αποφασίζει κυρίαρχα η Πολιτική και όχι ο Πολιτισμός.

Το Κονάκι το είδα μετά από πολλά χρόνια…
Μου άρεσε, όταν έμενα στην Αλεξάνδρεια, καθώς εργαζόμουν σε Δημοτικά σχολεία της περιοχής να περνώ από τη Μακεδονομάχων και να το παρατηρώ γοητευμένη…

Όμως τίποτα άλλο δε γνώριζα πέρα από το ότι υπήρξε κατοικία του Δημητρίου Βετσόπουλου και ούτε έψαξα παραπέρα …

Γέρασε… γέρασε πολύ!
Δεν αντέχει έγειρε, ράγισε, έπεσαν σοβάδες, μέρος του τοίχου…
Δε θα αντέξει για πολύ… Χρειάζεται άμεση βοήθεια και θεραπεία…

Όπως μας πληροφόρησε ο κ. Γιάννης Μοσχόπουλος στην εισήγηση του, πριν λίγα χρόνια, το 2019, αν δεν κάνω λάθος,  οι κόρες του  Δημητρίου Βετσόπουλου Μαίρη και Ιωάννα το δώρισαν στον Δήμο.
Λίγο αργά έγινε, κατά τη γνώμη μου, αυτή η δωρεά, αλλά κάλλιο αργά παρά ποτέ!

Κονάκι σύμφωνα με τον ορισμό που έδωσε ο Επίκουρος καθηγητής του της Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ, κ. Κωτσιόπουλος, είναι ένα κτίριο με τάσεις μεγαλοπρέπειας που ξεχωρίζει εσκεμμένα και συνδέεται με την ελίτ της κοινωνίας, με την εξουσία δηλαδή την κοινωνική, στρατιωτική και λοιπά.

Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι Τούρκοι αξιωματούχοι πάντοτε ζούσαν σε σπίτια που ξεχώριζαν από τα υπόλοιπα σπίτια των υπηκόων τους, στα κονάκια που ήτανε ψηλά και είχανε τρόπους για να ελέγχουν από αυτά το βιός τους και τους υπηκόους κολίγους τους.

Σαν το κονάκι της Αλεξάνδρειας με τη σοφίτα που βρισκόταν πάνω από το  δεύτερο όροφο του κτιρίου, σαν μικρός πύργος  με τζάμια, για να έχει ο μπέης την πλήρη εποπτεία   των τεκταινόμενων.

Το Κονάκι υπάρχει τουλάχιστον από το 1875.

Σε εφημερίδα της Θεσσαλονίκης του  1883 αναφέρεται, ο Μεχμέτ Σεφίκ πασάς και η εξοχική του κατοικία στο Γιδά, γεγονός που επιβεβαιώνει την ύπαρξή του.

Ο Μεχμέτ Σεφίκ πασάς ζούσε στη Θεσσαλονίκη, αλλά περιοδικά επισκέπτονταν την Αλεξάνδρεια και το καλοκαίρι βέβαια έμενε περισσότερο, και επέβλεπε από το επιβλητικό κονάκι του μια έκταση μεγαλύτερη από αυτήν του οικισμού της Αλεξάνδρειας.
Έλεγχε  τους κολίγους, τις σοδειές τους και αναλόγως τους φορολογούσε..

Η αυλή του τότε ήταν πέντε φορές μεγαλύτερη από τη σημερινή αυλή.

Επίσης υπήρχαν καταστήματα, δηλαδή στάβλοι με ζώα , πολλά από τα οποία νοικιάζονταν από τους κολίγους, αποθήκες  για τα προϊόντα της συγκομιδής, διάφορες κατοικίες του προσωπικού του τσιφλικιού και όλο αυτό το συγκρότημα περιστοιχιζόταν από ένα πλίνθινο  τείχος.

Ο κ. Δημήτρης Πανταζόπουλος, αναφέρει στο βίντεο που προβλήθηκε στην ημερίδα,  ότι στις 28 Ιουλίου του 1883, μία συμμορία ληστών με αρχηγό τον Κατσαρό απήγαγαν τον Μεχμέτ με έναν υπάλληλό του και τους πήγανε έξω από τον Κολινδρό, μέσα σε μία σπηλιά…
Προκλήθηκε μεγάλη αναταραχή, ήρθε στρατός σταλμένος από τον Διοικητή της Θεσσαλονίκης και τελικά μετά από πολλές ημέρες απελευθερώθηκε. Ο Σουλτάνος έστειλε μέχρι και ένα θωρηκτό πλοίο στην Κατερίνη όπου παρέλαβαν τον Μεχμέτ…
Οι χωρικοί βέβαια όλο αυτό το διάστημα υπέφεραν.

Κακοποιήθηκαν γιατί θεωρήθηκαν αυτοί υπεύθυνοι και συνένοχοι για το συμβάν.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι στη συνέχεια έγιναν και πολλές διαμαρτυρίες από τους χωρικούς για να ελαφρώσουν  λίγο τα μέτρα που είχε επιβάλλει ο μπέης σε αυτούς τους κολίγους που δεν γνώριζαν την τύχη τους και που έμεναν σε καλύβια, ραγαζόσπιτα επειδή όλα ήταν ιδιοκτησία του Μπέη και δεν μπορούσαν αυτοί να έχουν δική τους ιδιοκτησία.

Το 1912 που ήρθε ο ελληνικός στρατός  στην Αλεξάνδρεια οι Τούρκοι αποχώρησαν  μετά τη μάχη στο Πλατύ στις 20 Οκτωβρίου, και μαζί ο Τούρκος αξιωματούχος που κατοικούσε τότε στο κονάκι αυτό…

Το 1917 όμως, όπως ανέφερε ο κύριος Μοσχόπουλος Γιάννης, υπήρξε μία ιδιότυπη κατοχή με την  παρουσία των Γάλλων στρατιωτών στην περιοχή, τη Γαλλική Στρατιά της Ανατολής, με έδρα τη Θεσσαλονίκη.
Αυτό είναι σημαντικό να αναφερθεί επειδή σχετίζεται με τον Δ. Βετσόπουλο, τον μετέπειτα ιδιοκτήτη του κονακιού.

Κατά τη διάρκεια αυτής της ιδιότυπης γαλλικής κατοχής, διορίστηκε στο γαλλικό στρατό κάποιος γιατρός, στο Σαρλί, νότια της σημερινής Αγχιάλου.
Ήταν ηπειρωτικής καταγωγής από την Πυρσόγιαννη, από έξι χρόνων σπούδαζε στην Κωνσταντινούπολη και  στη συνέχεια τέλειωσε την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μάλιστα υπόγραψε το πτυχίο του ο ποιητής Κωνσταντίνος Παλαμάς ο οποίος ήταν τότε  γραμματέας στο Πανεπιστήμιο!

Έφυγαν  τα γαλλικά στρατεύματα, αλλά  έμεινε εδώ ο γιατρός αυτός, δηλαδή ο Δ. Βετσόπουλος.

Έμεινε στο Γιδά, στο κονάκι που υπήρξε  η κατοικία του, αλλά και ο  χώρος της δουλειάς του, καθώς σε αυτό το κονάκι, σε μια σάλα  υπήρχε το εξεταστήριό του.

Είχε σύμβαση και με τον ερυθρό Σταυρό και στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου περιέθαλπε και αντάρτες, αλλά με μόνη απαίτηση να αφήνουν τα όπλα τους έξω και να μπαίνουν άοπλοι στο χώρο του εξεταστηρίου. (Γιάννης Μοσχόπουλος)
Έκανε δύο γάμους, στον πρώτο του γάμο παντρεύτηκε με μία Γαλλίδα νοσοκόμα η οποία απεβίωσε σύντομα και στη συνέχεια γύρω στο 1930 παντρεύτηκε την Έλλη Παπαγεωργίου συγγενή με τις οικογένειες Ζάννα, Δέλτα και Παύλου Μελά, με την οποία απέκτησε δύο κόρες τη Μαίρη Βετσοπούλου και την Ιωάννα Βετσοπούλου Παπαχριστοπούλου.

Ο Δημήτριος Βετσόπουλος ήταν ο μόνος γιατρός στην περιοχή, πήγαινε και στα χωριά με το παϊτόνι ή με το κάρο, όπου χρειαζόταν.

Για τις πληρωμές… μάζευε τα  χρωστούμενα, όταν οι κάτοικοι της περιοχής μάζευαν τις σοδειές τους…
Πάλι με το παϊτόνι ή με το κάρο, στέλνοντας έναν υπάλληλο του  συγκέντρωνε  τα εις είδος χρωστούμενα για τις υπηρεσίες του, και καμιά φορά δεν έπαιρνε και τίποτα!

Ασχολήθηκε και με την πολιτική, είχε συλληφθεί για κάποια δράση του, εκλέχθηκε δήμαρχος από το 1955 ως το 1959, παμψηφεί. Επανεκλέχθηκε και βραβεύτηκε με τιμητικό Σταυρό  για την προσφορά του στην τοπική αυτοδιοίκηση από το κράτος.
Απεβίωσε το 1972 στην Αθήνα.

Το όνομα του πήρε ο κεντρικός κι εμπορικότερος δρόμος της πόλης, αλλά η κατοικία του που έγραψε τη δική της ιστορία, το Κονάκι δηλαδή, ξεχάστηκε εντελώς…

Αυτό το κονάκι που πριν 100 χρόνια έγινε κατοικία του δημάρχου χάνεται.

Αντέχει δεν αντέχει τον χειμώνα είπε  στην εισήγηση του ο αρχιτέκτονας και μέλος της Κινηματόδρασις κύριος  Γιώργος Μερτζανίδης.

Έχει καταρρεύσει κάποιο κομμάτι του τοίχου, έχει γείρει η στέγη, η σοφίτα χάσκει, γενικά η εικόνα του απαιτεί εγρήγορση και άμεση παρέμβαση και δράση, ώστε να αποτελέσει ένα σημαντικό στοιχείο πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης που αργότερα, αν πραγματικά σωθεί θα είναι το καμάρι της πιστεύω, καθώς εκεί με την επανάχρηση μπορούν να δημιουργηθούν πολιτιστικές κοιτίδες που με δημιουργικότητα και μεράκι, γεφυρώνοντας το παρελθόν με το παρόν, θα χτίζουν για το μέλλον.

Το Κονάκι, επεσήμανε ο κ. Γιώργος  Μερτζανίδης, έχει στοιχεία οθωμανικής αρχιτεκτονικής και στοιχεία που θυμίζουν το αρχοντικό της  της Βούλας  Χατζίκου  στη Βέροια…

Γι αυτόν ακριβώς το λόγο είναι ιδιαίτερο, αφού δεν απαντάται το αρχιτεκτονικό αυτό είδος στην Αλεξάνδρεια, καθώς υπάρχει το σαχνισί και η δίρριχτη στέγη.
Θα είναι δύσκολη η αποκατάστασή του.
Υπάρχουν πολλά υλικά ιστορικής αρχιτεκτονικής, ξύλα, σανίδες ,τούβλα και μάλιστα τούβλα διαφόρων διαστάσεων.

Θα χρειαστούν πάρα πολλά υλικά, πάρα πολλές ιστορικές οικοδομικές τεχνικές.

Όμως ποτέ δεν είναι αργά όπως ανέφερε ο πρόεδρος της «Κινηματό δρασις» κ. Στέργιος Μίχος, αν υπάρξει πολιτική και κοινωνική βούληση.
Η αναστήλωση του θα δώσει μία νέα δυναμική στην πόλη.

Θα δημιουργήσει ένα πολύ ενδιαφέρον χωροταξικό περιβάλλον που θα λειτουργήσει σαν καταλύτης.

Αν και αρχικά δεν γνώριζαν την ιστορικότητα αυτού του μνημείου, είπε, καθώς ήταν άγνωστες οι πηγές της ιστορίας του, εντυπωσιασμένα από αυτό τα μέλη της Λέσχης, όταν το παρατήρησαν καλύτερα κι άρχισαν να συλλέγουν στοιχεία από τους ερευνητές  της Αλεξάνδρειας, από τον Γρηγόριο Γιοβανόπουλο, τον Γιάννη τον Μοσχόπουλο, τον Δημήτρη τον Πανταζόπουλο, τον Δημήτρη  Μπέλλο, τον Γιώργο τον Ντελιόπουλο, σκέφτηκαν τι καλά θα ήταν να μπορούσαν κάποια στιγμή να χρησιμοποιήσουν αυτόν τον χώρο για τη διοργάνωση του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της πόλης.

Η επανάχρηση δηλαδή του μνημείου ήταν το κίνητρο για την παραπέρα δραστηριότητα τους σε σχέση με αυτό.

Προς αυτή την κατεύθυνση βοήθησε και ο πολιτιστικός σύλλογος «Εστία  Ρουμλουκιωτών» που με τις δράσεις τους πριν λίγα χρόνια, ανέδειξαν και φώτισαν τη σημαντικότητα του κτιρίου.

Θα τελειώσω με τους σχολιασμούς του συντονιστή της Ημερίδας, κ. Γεωργίου  Λιόλιου.
«Είδα κατά την επίσκεψη μου σε αυτό πριν μερικά χρόνια, κάτω να σαπίζουν διασκορπισμένα τετράδια, δεκάδες τετράδια εκθέσεων μαθητών του Γυμνασίου, θησαυρός που σαπίζει και θα μπορούσε να αποτελέσει, σημαντικό τεκμήριο για την εξέλιξη της πόλης…

Ο δρόμος αυτός για τη δάσωση ενός από τα ιστάμενα στοιχεία της ιστορικότητας της πόλης θα είναι μακρύς και δύσβατος. Κηρύξεις,  γραφειοκρατικές διαδικασίες , προσπάθειες για εύρεση πόρων… η επανάχρηση του…
Σημαντική όμως είναι η πρωτοβουλία που αναπτύχθηκε, ώστε να διασωθεί το μνημείο.
Αυτή η πρωτοβουλία δεν ξεκινάει από τα πάνω, δυστυχώς, αλλά από τα κάτω, από την κοινωνία των πολιτών και αυτό το κάνει ακόμα πιο σημαντικό.

Μέσα από συλλογικότητες μπορούν πολλά να αλλάξουν.
Όπως έχει συμβεί για παράδειγμα στη Βέροια που η Κίνηση Πολιτών Κυριώτισσας με τους αγώνες της, έχοντας όραμα και  ευαισθησία, με διαρκή πίεση προς τα πάνω κατάφερε να παραμείνει η Κυριώτισσα, η παλιά χριστιανική συνοικία της πόλης, διατηρητέα  περιοχή…»

Το Κονάκι της Αλεξάνδρειας έχει  τη δική του ξεχωριστή ιστορία, αλλά είναι ένα μνημείο υπό κατάρρευση κι  αν σύντομα δεν γίνουν προσπάθειες διάσωσής του, δυστυχώς θα πάρει μαζί του όλα τα σημαντικά γεγονότα μιας εποχής που πέρασε ανεπιστρεπτί και που αυτή η εποχή όμως, αποτελεί τη γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν στο παρόν και στο μέλλον.
Είμαι όμως αισιόδοξη επειδή το ανθρώπινο δυναμικό της Αλεξανδρείας που γνώρισα, έχει και δυναμική και ευαισθησία και όραμα.

καλή εβδομάδα με υγεία!

Ει. Δα.