“Ο Άγιος Δημήτριος και η βυζαντινή Kαμπανία” / γράφει ο Γιάννης Μοσχόπουλος
Φωτογραφία: Άγιος Δημήτριος Παλατιτσίων (faretra.info)
Από τον 6ο αιώνα εμφανίστηκε η λατρεία του αγίου Δημητρίου ως πολιούχου και προστάτη της Θεσσαλονίκης. Η πολυήμερη πανήγυρη του αγίου κατά το μήνα Οκτώβριο στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης έλαβε χαρακτήρα διεθνούς εμποροπανήγυρης γύρω από ένα πυρήνα θρησκευτικών τελετών και αγρυπνιών.
Η λατρεία του δεν έμεινε τοπική, αλλά επεκτάθηκε πέρα από την πόλη και τη Μακεδονία. Μάλιστα η παρούσα έρευνα πιθανολογεί ότι πολλοί από τους ναούς της Καμπανίας που είναι αφιερωμένοι στη μνήμη του Αγίου Δημητρίου, κτίσθηκαν από γαιοκτήμονες που κατάγονταν από τη Θεσσαλονίκη. Λόγω της ισχύουσας αρχής του ορθόδοξου δόγματος να μη μεταφέρεται η ιερά τράπεζα και το εγκαίνιο κάθε ναού, μπορούμε να δεχθούμε ότι αρκετοί από τους ναούς των χωριών του κάμπου εγκαινιάστηκαν αρχικά κατά την περίοδο αυτή (ενώ στα επόμενα χρόνια προστίθεντο νέοι ναοί). Πρόκειται για ναούς του Αγίου Δημητρίου στα χωριά Καβάσιλα, Kαϊλή (Βραχιά), Κάλιανη, Καρυά, Καψόχωρα, Καστρίον (Χαλάστρα), Κουλούρα, Ξεχασμένη, Παλατίτσια, Σχοινάς, Σφήνιστα (Κυψέλη).
Επίσης είναι γνωστά τα ονόματα των: Δημήτριου Δούκα Καβάσιλα, Δημήτριου Κανίσκη Καβάσιλα, Δημήτριου Σουλτάνου (γιού του Ιζζεδδίν Καϊκαούς) που είχαν οικογενειακά κτήματα εδώ. Το σχετικό βαπτιστικό όνομα απαντάται και σε καταγραφή των απλών παροίκων (καλλιεργητών) των ζευγηλατείων και του Κομανίτζη και του Μακροχωρίου. “[… Γεώργιος ο Τζυκαλάς (κατασκευαστής πήλινων σκευών – τσουκαλιών) έχει Μαρίαν, υιόν Δημήτριον. Δημήτριος ο Ιωνάς έχει Ευφροσύνη, γιούς Γεώργιο και Ιωάννη, θυγατέρα Μαρία, ζευγάρι, άροτρο …]”.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι γειτονικές θέσεις της Καρυάς και της Κάλιανης, που έχουν και οι δύο ναούς αφιερωμένους στον Άγιο Δημήτριο, γεγονός που δημιουργεί κάποιους συνειρμούς για την πιθανότητα να ήταν εκεί η αλυκή την οποία δώρισε ο Ρινότμητος στο ναό του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης κατά τον 7ο αιώνα. Η παραλιακή Καμπανία συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες να υπήρξε τόπος αλυκών στα βυζαντινά χρόνια, αφού στο Κλειδί νότια του Αλιάκμονα αποδεδειγμένα υπήρχαν αλυκές στις αρχές του 18ου αιώνα.
Στον Ιερό Ναό Αγίου Δημητρίου Παλατιτσίων, μία μεταβυζαντινή τοιχογραφία απεικονίζει τον Άγιο Δημήτριο ως «μέγα Δούκα Απόκαυκο» να καταβάλει τον Βούλγαρο Σκυλογιάννη.
Ένα μολύβδινο φιαλίδιο μύρου (κουτρούβιο) του 13ου αιώνα, με την προτομή του Αγίου Δημητρίου στη μία πλευρά και της Αγίας (οσίας) Θεοδώρας (ή Παναγίας) στην άλλη, το οποίο ήταν η «ευλογία» που έπαιρνε και χρησιμοποιούσε σαν φυλαχτό κάθε πιστός μετά την προσκύνησή του στο ναό του Αγίου Δημητρίου και βρέθηκε στην αγροτική περιοχή μεταξύ Αράχου και Νεοχωρίου Ημαθίας, μπορεί να ερμηνευθεί ως δείγμα των στενών δεσμών των κατοίκων του κάμπου με την Θεσσαλονίκη και τη λατρεία του πολιούχου της.-
Αλεξάνδρεια, 26.10.2022 ΓΙΑΝΝΗΣ Δ. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ mosio@otenet.gr
[Αποσπάσματα από το βιβλίο μου H Kαμπανία (Ρουμλούκι) στα βυζαντινά χρόνια, Θεσσαλονίκη, University Studio Press 2004]
Φωτογραφία: Άγιος Δημήτριος Παλατιτσίων (faretra.info)
