Γιώργης Έξαρχος: Βιβλιοφιλικά σημειώματα (2) / “Κωνσταντίνος Καρακάσης”

• Στις 31 Οκτωβρίου 1828 πέθανε στο Βουκουρέστι ο καταγόμενος από τη Σιάτιστα γιατρός (ιατροφιλόσοφος) –και φίλος του Ρήγα Βελεστινλη (1762/3-1798)– Κωνσταντίνος Καρακάσης ή κατά το εξώφυλλο βιβλίου του που εκδόθηκε δύο έτη μετά τον θάνατό του Κωνσταντίνος Καρακάσας (1773-1828). Υπήρξε ο ιδρυτής του ιστορικού μεγάλου Νοσοκομείου «Φιλανθρωπία» στην πρωτεύουσα της πάλαι ποτέ ανωδουναβικής Βλαχίας (και της νυν Ρουμανίας), και ήταν γιος του πολύ σπουδαίου επίσης γιατρού, φιλόσοφου, ποιητή κ.λπ. Δημητρίου Καρακάση (1728 ή 1734-1804), εκ Σιατίστης της Μακεδονίας ορμώμενου. – Το βιβλίο του «Τοπογραφία της Βλαχίας» κυκλοφόρησε τελευταία σε α’ έκδοση από τον Εκδοτικό Οίκο «Ομόνοια» το 1818 και σε μετάφραση της Αλεξάνδρας Λουΐζου στη ρουμάνικη γλώσσα, και σε β’ έκδοση πρόσφατα, το 2021. Πρόκειται για ιστορική και υγειονομική μονογραφία που ο Κωνσταντίνος Καρακάσης, αυτή η προσωπικότητα του ιατρικού κόσμου της ανωδουναβικής Βλαχίας, έγραψε μετά από περιήγηση και μελέτη –στις αρχές του 19ου αιώνα– σε ολόκληρη τη χώρα στην οποία έζησε και έδρασε, συνθέτοντας ένα σημαντικό και υποδειγματικό έργο, επίκαιρο και σήμερα όσο ποτέ, με μια «κινηματογραφική γραφή» θα λέγαμε σήμερα, κι αποκαλύπτει στους αναγνώστες τους ανωδουναβικούς Βλάχους και τα τεκταινόμενα στη χώρα τους, με τρόπο αληθινό και πειστικό, χωρίς ίχνος υπερβολών ή διάθεση στρέβλωσης της πραγματικότητας. Είναι βιβλίο χρήσιμο και θα ήταν χρήσιμο να το διαβάσουν οι σύγχρονοι Ρουμάνοι, αλλά και οι σημερινοί Έλληνες (μεταξύ των οποίων και οι Ελληνόβλαχοι Αρμάνοι), για να μη φαντασιώνονται με εικασίες για το παρελθόν.

• ΔΕΝ πρέπει να λησμονούμε καθόλου αυτό που κατηγορηματικά έχει διατυπώσει ο JEAN-HENRI-ABDOLONYME UBICINI (1818-1884), το έτος 1881 (Geographie diriger par. Ludovic Drapeyron, Quatrieme annee, Dixieme livraison
  – Avril 1881, Paris. – La grande carte de la grece par Rhigas – / Γεωγραφία με την καθοδήγηση του Ludovic Drapeyron, Quatrieme annee [τέταρτο έτος], Dixieme livraison [δέκατη παράδοση] – Απρίλιος 1881, Παρίσι. – Ο μεγάλος χάρτης της Ελλάδας του Ρήγα –), ο οποίος είχε διατελέσει και υπουργός της Επαναστατικής Κυβέρνησης στο Βουκουρέστι, το 1848.

     «Εκείνη την περίοδο [που ζούσε ο Ρήγας Βελεστινλής στο Βουκουρέστι], η Βλαχία και η Μολδαβία, τα τρία τέταρτα των οποίων είχαν εξελληνιστεί μετά την άνοδο των Φαναριωτών πριγκίπων στην εξουσία, είχαν γίνει ένα είδος προέκτασης της Ελλάδας.»

• Κατά τις σύγχρονες ρουμάνικες εγκυκλοπαίδειες: «Ο Constantin Caracaș (1773-1828) ήταν Αρμάνος [ήτοι Ελληνόβλαχος], που γεννήθηκε στην Σιάτιστα της Μακεδονίας, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σπούδασε στη Βιέννη όπου απέκτησε τον τίτλο του Διδάκτορα της Φιλοσοφίας και Ιατρικής (1800). Άσκησε την ιατρική στην αρχή με τον πατέρα του, Δημήτριο Καρακάση, στο νοσοκομείο του Αγίου Παντελεήμονα. Διορίστηκε γιατρός της πόλης του Βουκουρεστίου το 1804, ξεκίνησε την κατασκευή του Νοσοκομείου Φιλανθρωπία (1811-1815) και την αποκατάσταση του νοσοκομείου Άγιος Παντελήμων (1816) κατά το πρότυπο των βιεννέζικων νοσοκομείων. Καθιέρωσε και τον πρώτο σύγχρονο Κανονισμό οργάνωσης και λειτουργίας των νοσοκομείων στη χώρα μας (1817). […]».

Διευκρινίζω ότι για την βλαχοφωνία των Σιατιστινών και την ίδρυση του οικισμού από Βλάχους, έχουν γράψει στις αρχές του 19ου αιώνα ο γάλλος φιλέλληνας γιατρός, διπλωμάτης και περιηγητής Φρ. Πουκεβίλ, και στα μέσα του 19ου αιώνα ο γνωστός Ηπειρώτης ιστοριοδίφης Π. Αραβαντινός, και τούτο τεκμαίρεται και από το βλάχικο όνομα της πολίχνης: Σιάτιστα

• Η σπουδαία ρουμάνα ιστορικός και ελληνίστρια Georgeta Filitti, σε «προλογικό» κείμενο της στην έκδοση του Εκδοτικού Οίκου «Ομόνοια», του Βουκουρεστίου, και με τίτλο: «Η εικόνα του άλλου», μεταξύ των άλλων επισημαίνει και γράφει τα εξής:

«Αναφέρομαι στον γιατρό Κωνσταντίνο Καρακάση (Κωνσταντινάκε Καρακάς) (1773-1828).

Την παρότρυνση για να ακολουθήσει ιατρική σταδιοδρομία την έλαβε αναμφίβολα από τον πατέρα του, που είχε επίσης φοιτήσει  σε αντίστοιχα πανεπιστήμια της Βιέννης και του Χάλε [Halle] και, το 1785, ήταν γιατρός στο Βουκουρέστι. Και το τρίτο μέλος της οικογένειας, ο Νικόλαος, ακολούθησε το ίδιο επάγγελμα και, φτάνοντας στο Βουκουρέστι, βοήθησε τον πατέρα του στη διοίκηση του νοσοκομείου Αγ. Παντελεήμονα, αλλά δυστυχώς πέθανε σύντομα, το 1802.

Ο Κωνσταντίνος Καρακάσης πάτησε με το δεξί στα ρουμανικά εδάφη. Πρέπει να σπούδασε, όπως και οι συγγενείς του, σε γερμανόφωνο πανεπιστήμιο, αν και τα σχετικά πιστοποιητικά έχουν χαθεί. Γενικά είναι αποδεκτό ότι φοίτησε στην Ιωσήφειο Ακαδημία Ιατρικής και Χειρουργικής, της οποίας τα αρχεία κάηκαν το 1870. Δε λείπουν τα επιχειρήματα και τα αντεπιχειρήματα σχετικά με τις σπουδές του. Η έλλειψη γιατρών και το κύρος του πατέρα του μπορούσαν να αντικαταστήσουν το πτυχίο του. Τα αρχεία ορισμένων πανεπιστημίων καταστράφηκαν ολοσχερώς το 1870 ή κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Πέραν από την έλλειψη των πανεπιστημιακών αρχείων, μένει όμως το ίδιο το πτυχίο, το οποίο εξέθεταν, μεταξύ άλλων, με υπερηφάνεια, οι συνάδελφοί του, Σιλβέστρος Φιλίτης και Κωνσταντίνος Δάρβαρης, κι αργότερα ο μη φίλα προσκείμενος  Απόστολος Αρσάκης (1789-1874), που θεωρείται σήμερα ο πρόδρομος του Δαρβίνου σε ό,τι αφορά στη θεωρία της εξέλιξης.

Η Τοπογραφία της Βλαχίας, το βιβλίο που τον διακρίνει από τους υπόλοιπους και του χαρίζει ταυτόχρονα την εκτίμηση των επόμενων γενεών, φέρει στο εξώφυλλό του τη διευκρίνιση της ιδιότητάς του ως «κυρίου ιατροφιλοσόφου». Μόνο που το έργο εκδόθηκε μετά τον θάνατό του και η σύζυγός του Ειρήνη (το γένος Φικίτη), φαίνεται να είναι αυτή που επέμεινε σε αυτόν του τον χαρακτηρισμό.

Πέραν από προϋποθέσεις, καλοπροαίρετες και κακοπροαίρετες ερμηνείες, παραμένει ο άνθρωπος και το έργο του. Και από αυτήν την άποψη ο Κωνσταντίνος Καρακάσης αποτέλεσε επαγγελματία της εποχής του` αφιέρωσε την εργασία, την επιστήμη και την ενέργειά του στους πάσχοντες και, επιπλέον, τα μετέφερε σε ένα έργο του οποίου το ενδιαφέρον διατηρείται μέχρι σήμερα.

Μια συγκυρία που σίγουρα θα συνέβαλε στην επαγγελματική επιτυχία του γιατρού ήταν η καλή και σταθερή συνεργασία του με τους γιατρούς Σιλβέστρο Φιλίτη (μέλλοντα πεθερό του) και τον Κωνσταντίνο Δάρβαρη.  Η συνεργασία τους τους έδωσε ώθηση και κατέκτησαν την εμπιστοσύνη των ηγεμόνων  Μιχαήλ και Αλεξάνδρου Σούτσου, Κωνσταντίνου Υψηλάντη, Ιωάννη Γεώργιο Καρατζά και Γρηγόριο Δ’ Γκίκα, αλλά κυρίως είχαν την εκτίμηση των ασθενών. Κι αυτό είναι το σημαντικότερο πιστοποιητικό για έναν οπαδό του Ιπποκράτη. Υπό την ιδιότητα του γιατρού της πρωτεύουσας εισήγαγε το εμβόλιο κατά της ευλογιάς. Να πούμε ότι από αυτήν την άποψη, όπως συνέβη τόσες φορές μέσα στην ιστορία (με την πρώιμη χρήση του φωταερίου κι του τηλεφώνου), αυτή η κίνηση καθιστά τους Ρουμάνους πρωτοπόρους σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο Τζέννερ είχε δημοσιεύσει την επινόηση του εμβολίου το 1798, η Γαλλία το είχε παραλάβει το 1800 και στη Ρουμανία [κατά το συγγραφέα Κ. Καρακάση «στη Βλαχία», καθότι η Ρουμανία ιδρύθηκε το 1859-1861] (μετά από εμβολιασμό μερικών ατόμων το 1801) η χρήση του γενικεύτηκε το 1804, χάρη στην επιμονή του γιατρού Καρακάση.

Κατά τη διάρκεια της ρωσικής κατοχής του 1806-1812, που ξεσήκωσε την κατακραυγή όλων, ο γιατρός κατάφερε να καταστεί αναντικατάστατος. Θεράπευσε από ελονοσία τον στρατηγό Λανζερόν (πρόσφυγα γαλλικής καταγωγής), χορηγώντας του κινίνη. Ήταν, κατά κάποιον τρόπο, μια επανάληψη των καταστάσεων του τουρκικού κόσμου` και στη μία και στην άλλη περίπτωση, οι αρετές του γιατρού κατάφεραν να ξεπεράσουν τα αρνητικά συναισθήματα των παροδικών αλαζονικών δυναστών. Ίσως να μη συνέβαλε στην ενίσχυση της φήμης του γιατρού μόνο η ευχαριστήρια επιστολή του στρατηγού. Πάντως, πέρασε δυο χρόνια στη Ρωσία (1808-1809) και ο τσάρος του απένειμε τον τίτλο του κρατικού συμβούλου.

Οι τρεις γιατροί, καλά τοποθετημένοι (στα Νοσοκομεία Αγ. Παντελεήμονα και Κόλτσεα και Ορφανοτροφείο), αποτελούν και την υγειονομική επιτροπή της πόλης [του Βουκουρεστίου]. Με τις αρμοδιότητες που όρισε ο κηδεμόνας, επρόκειτο στην πραγματικότητα, για οργανισμό με εξουσία λήψης αποφάσεων σε επίπεδο ολόκληρης της χώρας [Βλαχίας]. Γιατί οι γιατροί, αφού εξέταζαν δωρεάν τους αρρώστους, τους έδιναν και τα εισιτήρια εισαγωγής στο νοσοκομείο («τεσκερέδες») και ασκούσαν αυστηρό έλεγχο στην κατάσταση της υγείας του πληθυσμού: έλεγχαν την ποιότητα των τροφίμων στις αγορές και, ιδίως, επιθεωρούσαν το γιατρικό προσωπικό. Καθώς υπήρχαν τσαρλατάνοι παντού, ο ηγεμόνας τους έδωσε εντολή «να αναθεωρήσουν τα άτομα που λέγονταν γιατροί και ασκούσαν αυτό το επάγγελμα». Η ευθύνη ήταν μεγάλη και η επιτυχία προβληματική. Άτομα κάθε κοινωνικής ομάδας απευθύνονταν συχνά σε γριές κομπογιαννίτισσες, σε αλμπάνηδες ή σε συζύγους γιατρών που ισχυρίζονταν ότι είχαν θεραπευτικές ικανότητες. Όταν τέτοιες γυναίκες προσέφεραν ελιξίρια νεότητας, ποιος μπορούσε να αντισταθεί! Οι προσπάθειες των τριών γιατρών για τη βελτίωση της υγειονομικής περίθαλψης αντικατοπτρίζονται στο παρόν βιβλίο.

Σεισμοί, πυρκαγιές, επιδημίες, σηματοδότησαν τις τελευταίες δεκαετίες της φαναριώτικης ηγεμονίας. Η επιδημία πανώλης την εποχή του Καρατζά υπήρξε τόσο τραγική που συνδέθηκε με το πρόσωπό του, σχεδόν σαν παρατσούκλι: “η πανούκλα του Καρατζά”.  Ο γιατρός Καρακάσης, όμως, μαζί με τον δρ Κωνσταντίνο Δάρβαρη, αποσύρθηκε στην Τρανσυλβανία. Υπήρξε μια ανθρώπινη κίνηση, αλλά συζητήσιμη, αν λάβει κανείς υπόψη του τις αρχές του Ιπποκράτη.Ο ηγεμόνας θύμωσε αρχικά, αλλά έπειτα τους συγχώρησε. Το 1815, εις ένδειξη αναγνώρισης για την ίδρυση του νοσοκομείου Φιλανθρωπία, ο ηγεμόνας του προσέφερε ισόβια σύνταξη 1000 Τάλερ ετησίως από τα έσοδα του νοσοκομείου του Αγίου Παντελεήμονα. Εκείνη την περίοδο, ο ιατρός Καρακάσης είχε υπό τη μέριμνά του τον δήμο της πόλης όπου βρίσκονταν και τα λουτρά της Παλιάς Αυλής.

Η εμπιστοσύνη στους γιατρούς εκδηλωνόταν και με άλλους τρόπους. Οι τρεις γιατροί, μαζί με τον δρ Ράστη και τον ιατρό της αυστριακής υπηρεσίας, ανέλαβαν τη σύνταξη  του κανονισμού σχετικά με το εμπόριο φαρμάκων (1819).

Με την εκτίμηση των αρχών και την αγάπη των ασθενών, ο γιατρός Καρακάσης έστρεψε κυρίως την προσοχή του προς το σημαντικότερο έργο της ζωής του, την ίδρυση του νοσοκομείου Φιλανθρωπία.»

(Το ανωτέρω κείμενο της Τζ. Φιλίττη είναι σε μετάφραση Αλεξάνδρας Λοΐζου, από την β’ έκδοση, του 2021).

• Η προτομή του γιατρού Constantin Caracas είναι έργο του Ρουμάνου γλύπτη Mihai Onofrei (1896-1980), κατασκευασμένη και τοποθετημένη σε ψηλή πλίνθο από σκυρόδεμα με επένδυση γκρι γρανίτη. Στην πλίνθο είναι στερεωμένη μαρμάρινη πλάκα στην οποία υπάρχει σχετική επιγραφή:

Το μνημείο βρίσκεται στην αυλή του Νοσοκομείου ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ, το οποίο βρίσκεται στη λεωφόρο Ion Mihalache 1-5, τομέας 1.

• «Φτάνοντας ηγεμόνας της Βλαχίας, ο Γρηγόριος Γκίκας επέβαλε τη μεταρρύθμιση του υγειονομικού συστήματος, πράγμα το οποίο σήμαινε, μεταξύ άλλων, και την προσωπική επίβλεψη από μέρους του των νοσοκομείων Κόλτσεα και Αγ. Παντελεήμονα. Ως κοινοτικοί γιατροί, εκτός από τον δρ Απόστολο Αρσάκη [1790-1874], που έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης, όχι μόνο ως γιατρός, αλλά και ως ιδιαίτερος γραμματέας, ορίστηκε ο Σιλβέστρος Φιλίτης [1759-1804] και οι νεότεροι Στεφάν Πισκουπέσκου, Γκρουνάου, Ράστη, Όλερ, Μέσιτς και Στορ.

Μέχρι το 1827, ο δρ Καρακάσης δε φαίνεται να τελούσε κανένα δημόσιο αξίωμα. Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι όλο αυτό το χρονικό διάστημα μάζεψε τα απαραίτητα έγγραφα και συγκεντρώθηκε στην Τοπογραφία. Μάλλον προς το τέλος αυτής της περιόδου συνέβη κάτι που βελτίωσε τις σχέσεις του με τον ηγεμόνα, γιατί το 1827 τον συναντάμε ως γιατρό της πόλης, αμειβόμενο με 200 τάλερ τον μήνα.

Αλλά οι καταστροφές, που ήταν τόσο συχνές στα Πριγκιπάτα, χτύπησαν και πάλι: η Βλαχία υπέφερε και πάλι από επιδημία πανώλης, ενώ στη χώρα υπήρχαν και ρωσικές κατοχικές δυνάμεις. Ο γιατρός συμμετείχε στην επιτροπή καταπολέμησης της ασθένειας, αλλά οι Ρώσοι του ζήτησαν να κάνει κάτι ανόητο, χαρακτηριστικό των δικτατορικών καθεστώτων, που είναι πάντοτε έτοιμα να αποκρύψουν την πραγματικότητα: να δηλώσει εγγράφως ότι η επιδημία δεν υπήρχε! Ξεχνώντας τον δεοντολογικό κώδικα του επαγγέλματος, τον “θεϊκό” Ιπποκράτη, ή ίσως υποχρεωμένος και από τους γαμπρούς του (Ρώσους στρατιωτικούς, Νοζίν και Ιακοβένκο), ο γιατρός Καρακάσης συνέταξε ένα κατευναστικό έγγραφο, αλλά πλήρωσε με τη ζωή του. Πέθανε από πανώλη στις 31 Οκτωβρίου 2828.»

«Η σημαντική κληρονομιά που άφησε, όχι μόνο στην οικογένειά του, αλλά και στη ρουμανική ιατρική κοινότητα ήταν το μοναδικό του βιβλίο, η Τοπογραφία της Βλαχίας. Το τυπογραφείο του γιατρού πουλήθηκε από τη χήρα του στον Ελιάντε Ραντουλέσκου, με μία προϋπόθεση: να τυπωθεί εκεί το έργο του σε 500 αντίτυπα, στην ελληνική γλώσσα [στην οποία ήταν γραμμένο]. Προβλεπόταν και μια έκδοση στη γερμανική γλώσσα, που τελικά όμως δεν υλοποιήθηκε.

Όπως τόσα  άλλα πράγματα που καλύφθηκαν από ένα πέπλο μυστηρίου, αμφιβολίας ή απλώς άγνοιας, και με την Τυπογραφία συνέβη κάτι ανάλογο: από τα 500 αντίτυπα έφτασαν στα χέρια μας μόνο 2. Δεν εξέδωσε ο Ελιάντε περισσότερα; Είχε κάποιος συμφέρον να καταστρέψει το βιβλίο, όντας δυσαρεστημένος από το περιεχόμενό του;»

«Ο γιατρός Καρακάσης υπήρξε ακαταπόνητο πνεύμα. Η περιγραφή της Δακίας [ανωδουναβικής Βλαχίας], των κατοίκων, των ηθών και της κατάστασης της υγείας τους, δεν πρέπει να φάνηκε επαρκώς πειστική στον ξένο ή τον ντόπιο αναγνώστη. Για αυτό, συνέταξε ένα δεύτερο μέρος, τη Μερική τοπογραφία της Μουντένιας, με λεπτομερή παρουσίαση των 17 νομών που απάρτιζαν εκείνη την εποχή τη Βλαχία. Η ιδιαίτερη αξία αυτού του μέρους οφείλεται ιδίως στην ημερομηνία της συγγραφής του. Αυτό φαίνεται και από τις σχετικές παραπομπές από εκατοντάδες μεταγενέστερα έργα σχετικά με τις τοποθεσίες που αναφέρονται σε αυτές τις σελίδες.

Η Τοπογραφία παραμένει ένα κλασικό έργο ρουμανικής ιστοριογραφίας. Συνεχίζει όχι μόνο να ενδιαφέρει τους γιατρούς, αλλά και να παραμένει σημείο αναφοράς για την ανακάλυψη της Δακίας και των ανθρώπων της πριν από 200 χρόνια.»

(Τα ανωτέρω αποσπάσματα είναι από τα «προλογικά» της Τζ. Φιλίττη, σε μετάφραση Αλεξάνδρας Λοΐζου, από την β’ έκδοση, του 2021).

ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΒΛΑΧΙΑΣ

και Ανθρωπολογικαί παρατηρήσεις, αναφορικώς προς την υγιείαν

και νόσους των κατοίκων αυτής.

υπό Κυρίου Ιατροφιλοσόφου Κ. Καρακάσα

Εν Βουκουρεστίοις

Εκ του τυπογραφείου Ι. Ηλιάδου

1830

Από τούτο, λοιπόν, το έργο του Κωνσταντίνου Καρακάση, και δη από την β’ έκδοση του 2021 των εκδόσεων «Ομόνοια» Βουκουρεστίου, αναδημοσιεύω ενδιαφέροντα χωρία και εδάφια, από τα οποία ο αναγνώστης μπορεί να συνάγει ελεύθερα τα όποια συμπεράσματά του. (Τηρείται η ορθογραφία και η στίξη της συγκεκριμένης έκδοσης):

• «Το ευφορώτατον και κάλλιστον μέρος της Δακίας (καλούμενον κατά την εγχώριο διάλεκτον Τζάρα Ρουμανιάσκα, και απλώς Βλαχία) είναι εκείνο, το οποίον προς μεν την Άρκτον χωρίζουσι τα υψηλότατα Καρπάθια Όρη από την Τρανσυλβανίαν, και έν μέρος του Πανάτου της Ουγγαρίας` από δε την Μολδαυΐαν ο ποταμός Σερέτης και Μίλκοβον` και προς την Δύσιν, Μεσημβρίαν και Ανατολήν ο Δανούβιος από την Σερβίαν και Βουλγαρίαν ώστε σχηματίζει έν ημικύκλιον, του οποίου η διάμετρος είναι τα κατά σειράν Καρπάθια Όρη` η επιφάνεια αυτής είναι 1025 Τ.Μ. […]» (σ. 211)
• «Εις τα όρη της Μικράς Βλαχίας και μάλιστα εις το Θέμα Γκόρτζι είναι ολόκληροι Καστανώνες αλλ’ ο καρπός αυτών δεν είναι ως της Γραικίας, αλλά μικρός και στυφός` όθεν και πλέον δύσπεπτος, και προξενεί εμφράξεις της κοιλίας.» (σ. 267)
• «Ίσως ήθελε φανεί περιττόν, και εκτός του σκοπού του πονήματός μου του να εκθέσω ήδη μία περιγραφήν της καταγωγής των Δακών, το οποίον ανήκει μάλλον εις την ιστορίαν ταύτης της Επαρχίας. Αλλ’ επειδή οι ιστορικοί διαφωνούσι περί της καταγωγής αυτού του γένους, και δεν είναι ικανώς γνωστή διά τας πολλάς πολιτικάς μετατροπάς, τας οποίας υπέφερεν αυτό το έθνος από τας επιδρομάς  διαφόρων εθνών` και επειδή οι νυν κάτοικοι Ρωμάνοι ήτοι Ρουμούνοι, ως ονομαζονται, είναι απόγονοι εκείνου του λαμπρού  και μεγάλου έθνους των Ρωμαίων, ως είναι δήλον εκ της ομιλουμένης διαλέκτου, και εκ της μαρτυρίας πολλών ιστορικών` κρίνω εύλογον ενταύθα να αναφέρω συντόμως περί τούτου, και περί της πολιτικής και φυσικης αυτού καταστάσεως, εις την οποίαν ευρίσκεται ήδη, μεταβληθέν εκ των εναντίων καιρικών περιστάσεων.

Η Δακία[1] το πάλαι πολλούς αιώνας προ Χριστού κατοικείτο, κατά την γνώμην των αρχαίων ιστορικών, από Σκύθας και Γέτας, έθνη της Ασιατικής Σαρματίας Σλαβονικά, της αυτής φυλής και γλώσσης. Μ’ όλον ότι ουδεμία ιστορία των Ελλήνων ου δε των Ρωμαίων αναφέρει περιστατικώς την αρχαίαν της Δακίας κατάστασιν, μ’ όλον τούτο πολύ πλήθος κατοίκων έχουσα, φιλελεύθερον ον, αντιπαρετάχθη γενναίως και κατ’ αυτού του Δαρείου βασιλέως της Περσίας τω 339 έτει προ Χριστού` και διαρκέσαντος πολλούς μετέπειτα χρόους, ηφανίσθησαν  Αλλα καταπολεμούμενοι οι Δάκες έπειτα αλληλοδιαδόχως υπό των γειτνιαζόντων λαών εθνών, ήρξαντο να αδυνατίζωσιν. Αρξάμενοι δε τελευταίον κατ’ αυτών και του πολέμου των Ρωμαίων τω 110 έτει προ Χριστού, και διαρκεσάσης πολλούς μετέπειτα χρόνους, ηφανίσθησαν εξ ολοκλήρου, και διεσκορπίσθησαν` υπό του Τραϊανού τω 106 μετά Χριστόν, ηγμονεύοντος τελευταίον παρ’ αυτού του αρχηγού αυτών Δεκεβάλου,καθ’ ον καιρόν οι Ρωμαίοι, διά να καθυποτάξωσι τους μείναντας έτι Δάκας, και διά να κατοικήσωσι τον ερημοθέντα σχεδόν τόπον, έφερον αποικίας της Ρώμης πολλάς, και έκτισαν εις την Δακίαν πολλάς πόλεις και άστη, τα οποία οχύρωσαν καλώς, διά να μην δυνηθώσι πλέον οι Δάκες να αποτινάξωσι τον ζυγόν και ούτω διά της πολυχρονίυ επιμιξίας ηνώθησαν τα δύω ταύτα γένη εις έν και διά την υπεροχήν της αποικίας του ρωμαϊκού έθνους, λαβόν τα ήθη και την γλώσσαν αυτών, φυλάξαντες μέχρι την σήμερον και πολλάς λέξεις της Σλαβονικής Διαλέκτου, της μητρικής των γλώσσης. Δύο αιώνας σχεδόν διήγον μίαν ήσυχον ποιμενικήν ζωήν υπό την εξουσίαν των Ρωμαίων. Μετά δε ταύτην την εποχήν διά τας συχνάς επιδρομάς των Γότθων, και άλλων βορείων εθνών, μη δυνάμενον πλέον το Ρωμαϊκόν Βασίλειον να διατηρήση επί της Δακίας την εξουσίαν, μετεπέμψατο τα στρατεύματά του εκείθεν, και εγκατέλειπε τους Δακορωμάνους` οι οποίο ωνομάσθησαν μετέπειτα Ρουμούνοι, ήτοι Ρωμάνοι, και ο τόπς αυτών Τζάρα ρομανιάσκα, εκ του λατινίου τέρρα και ρωμάνοι. Όθεν απολαμβάνοντες πάλιν την ελευθερίαν των ήσαν αυτόνομοι υπό την διοίκησιν αυτοχθόνων Ηγεμόνων, διάγοντες δύο περίπου εκατονταετηρίδας ποιμενικήν, ως επί το πλείστον, ζωήν. Αφ’ ου δε οι Τάταροι, ήτοι Σκύθαι και Χούνοι ορμήσαντες ελεηλάτησαν πολλάκις την Δακίαν, κατέφυγε το πλείστον μέρος των κατοίκων, ήτοι Δακορωμαίων, μετά των ηγεμόνων αυτών τινές μεν εις τα δύσβατα Καρπάθια Όρη, και εις την νυν Τρανσυλβανίαν, τινές δε πέραν του Δανουβίου εις την άνω Μοισίαν, την νυν Βουλγαρίαν, και ούτως άπαντες οι πεδινοί τόποι της Δακίας κατερημώθησαν. Εις μίαν τοιαύτην δέκα σχεδόν εκατονταετηρίδων δυστυχή εποχήν, περί των συμβάντων της οποίας καμμίαν καθαράν ιδέαν δεν έχομεν, τούτο μόνον είναι γνωστόν εξ ιστορίας των γειτνιαζουσών επαρχιών, ότι διωκούντο πάντοτε από αυτόχθονας Ηγεμόνας, και ότι πολλάκις ήσαν εις πολέμους με τας γειτνιαζούσας δυνάμεις και ποτέ μεν υπέκειντο εις βασιλείς Ούγγρους, ποτέ δε εις Πολωνούς, και ποτέ εις Σέρβους και Βουλγάρους. Αφ’ ου δε ανεχώρησαν οι Τάταροι κατά το 1241 έτος, ως η τοπική χρονολογία και πολλοί Ιστορικοί μαρτυρούσι, πρώτος Ηγεμών εις την Βλαχίαν εισήλθεν από την Τρανσυλβανίαν ο Νεγροβόδας Μπασαράβας, αποφεύγων το των Λατίνων δόγμα` και έχων μεθ’ εαυτού πολύν λαόν, κατώκησε πρώτον εις τα πέραν της Τρανσυλβανίας Καρπάθια Όρη, έπειτα δε κατά το 1245 έτος, αφ’ ου εδυναμώθη καλώς, και ηλευθερώθη η Βλαχία από τους Σκύθας διόλου, εκτάνθη από τα όρη, καθ’ όλον το πεδινόν έδαφος της Επαρχίας, έως εις τας όχθας του Δανουβίου, κτίσας πόλεις και μοναστήρια, ως και την σήμερον σώζονται` η δε ζωή αυτών των κατοίκων, έως της εποχής ταύτης, και μετέπειτα, ήτον, ως πρότερον, ποιμενική, διά το οποίον και ωνομάσθησαν έπειτα από τα άλλα έθνη βλάχοι, δηλαδή ποιμένες (διότι βλαχ εις την Σλαβωνικήν Διάλεκτον σημαίνει Ποιμήν).[2]

Εκ ταύτης λοιπόν της ιστορικής αναμνήσεως, πληροφορούμεθα, ότι οι ήδη κάτοικοι της Βλαχίας κατάγονται από την αποικίαν εκείνου του μεγάλου και περιφήμου έθνους των Ρωμαίων, ηνωμένοι με τους πολλά ολίγους μείναντας πρώτους κατοίκους του Σλαβωνικού γένους, οι οποίοι δά τας πολλάς επιδρομάς των Τατάρων, Ούγγρων και Τούρκων,, και των συχνών πολέμων καθ’ ους υπό την διοίκησιν των αυτών Ηγεμόνων υπήρξαν πάντοτε ανδρειώτατοι, αλλ’ εκ των πολλών πολέμων και των δεινών αυτών κατερημώθη η Επαρχία, εχαυνώθη το γένος, και τέλος πάντων κατά το 1383 έτος υπετάχθη εις τους Οθωμανούς με συνθήκας τινάς και προνόμια, εκ των οποίων την σήμερον τινά μόνον επί των Αρχόντων φυλάττονται` ο δε ταλαίπωρος λαός καταπιέζεται και δυστυχεί, ποικιλοτρόπως` ώστε παραβαλλόμενος με τους γενναίους και καρτερόφρονας Προγόνους του, εκείνους δηλαδή τους Πεφωτισμένους και περικλεείς Ρωμαίους, τους οποίους οι αιώνες θαυμάζουσιν, αποδεικνύει οπόσην επιρροήν έχουσιν εις την φυσική και ηθικήν κατάστασιν του ανθρώπου οι, τε Νόμοι, τα ήθη, και η παιδεία ενός έθνους. Αλλ’ η φυσική επιδεξιότης, την οποίαν έχει τούτο το γένος εις το να λάβη πολιτισμόν, χρηστάς προβάλλει τας ελπίδας, ότι μια κηδεμονία και πατρική Διοίκησις δύναται εις ολίγον διάστημα καιρού να αποκαταστήση  την ευτυχίαν και ευδαιμονίαν τούτου του λαού, ώστε να αποδείξει εαυτόν άξιον των προγόνων του.» (σ. 281-283)

• «…κατά τους τελευταίους χρόνους πολύ πλήθος Βουλγάρων, Σέρβων, και Γραικών κατέφυγον διά τας ταραχάς της Τουρκίας, και ελθόντες, κατώκησαν εις τας πόλεις, και κωμοπόλεις οι περισσότεροι δε εις τα χωρία. Και διά ταύτην την αιτίαν οι κάτοικοι των πόλεων της Επαρχίας ταύτης επηυξήνθησαν, αλλ’ από ξένους, και όχι από Βλάχους` των δε χωρίων όμως, ως είπον, ελαττούται.» (σ. 283-284)

• Το 1813 έπεσε λοιμός στη χώρα, «μεγάλης φθοράς του λαού» (σ. 284)
• Το 1813 το Βουκουρέστι κατοικείται από 40.000 κατοίκους, (σ. 284)
• Στις σ. 288-293 γίνεται περιγραφή των ανωδουναβικών Βλάχων, από ανατομική και φυσική άποψη, με πληροφορίες ανθρωπολογικές, οι οποίες πιστοποιούν υφιστάμενη «ανθρωπολογική» διαφορετικότητά τους από τους Βλάχους της «εν Ελλάδι Βλαχίας». Όσο για τον χαρακτήρα τους, μάλλον περιγράφει με μελανά χρώματα έναν λαό που τον απαρτίζουν «τεμπέληδες», «φιλήδονοι», «χαρτοπαίχτες», «αγροίκοι» κ.λπ., γεγονός που μπορεί να ερμηνεύσει και την «εξαφάνιση» της Τοπογραφίας της Βλαχίας από την βιβλιαγορά της τότε Βλαχίας αλλά και της νυν Ρουμανίας.
• Συνοψίζω, όμως, τα πράγματα, και ξεκαθαρίζω στους αναγνώστες:

Το 2018 κυκλοφόρησε στη Ρουμανία από τον  Εκδοτικό Οίκο «Ομόνοια» η μονογραφία «ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΒΛΑΧΙΑΣ και Ανθρωπολογικαί παρατηρήσεις, ανναφορικώς προς την υγιείαν και νόσους των κατοίκων αυτής. υπό Κυρίου Ιατροφιλοσόφου Κ. Καρακάσα. Εν Βουκουρεστίοις. Εκ του τυπογραφείου Ι. Ηλιάδου. 1830» Και σε μετάφραση στη ρουμάνικη γλώσσα από την Αλεξάνδρα Λουΐζου.

Το 2021, τρία χρόνια μετά την α΄ έκδοση, οι ίδιες εκδόσεις κάνουν τη δεύτερη έκδοση της «Τοπογραφίας της Βλαχίας», η οποία είναι μια μελέτη –ίσως η πρώτη παγκοσμίως– με ιστορικο-κοινωνικο-ανθρωπολογικό περιεχόμενο, και που εδράζεται σε οικολογικο-περιβαλλοντολογικές αρχές. Θεωρώ ότι αποτελεί υπόδειγμα μελέτης και έρευνας με τέτοιο περιεχόμενο, και ότι θα ήταν πολύ σημαντικό να εκπονηθούν σε επίπεδο διδακτορικών διατριβών τέτοιες μελέτες για τη σύγχρονη Ελλάδα, για τη σύγχρονη Ρουμανία, ή και για οποιαδήποτε άλλη γειτονική χώρα.

Την Τοπογραφία του Κ. Καρακάση, θέλουν να τη βλέπουν οι πιο πολλοί σύγχρονοι μελετητές του έργου αυτού, σαν μια Ιστορική και υγειονομική μονογραφία και μόνο, εκτίμηση που περιορίζει το εύρος των όσων εκθέτει με ακρίβεια και φρόνηση ο συγγραφέας της, ο οποίος υπήρξε πρωτοπόρα προσωπικότητα στον ιατρικό κόσμο του Βουκουρεστίου και γενικότερα της ανωδουναβικής Βλαχίας.

Το έργο είναι επίκαιρο και σήμερα, περίοδο κατά την οποία η ανθρωπότητα μαστίζεται από τον κορονοϊό, καθότι ο Κ. Καρακάσης συνέβαλε τα μέγιστα –όπως πριν από αυτόν και ο πατέρας του Δημήτριος Καρακάσης (1735-1804)– στην διάδοση του εμβολίου κατά της πανώλης, το 1813, στην περίοδο της Ηγεμονίας Καρατζά, και στη διάδοση του εμβολίου κατά της ευλογιάς, στην ανωδουναβική Βλαχία. Είναι ο γιατρός που εισήγαγει= και γενίκευσε το εμβόλιο της ευλογιάς.

«Κατά δε το 1800 έτος καθ’ ον καιρόν υπέστρεψα από την πόλιν ταύτην του Βουκουρεστίου διδαχθείς την ιατρικήν εις το Πανεπιστήμιον της Βιέννης, επεχειρίσθην μετ’ ου πολύ τον κεντρισμόν της Δαμάλεως (vaccine), άνευ τινός ανθιστάσεως  των κατοίκων` ως τε το 1802 ήτον κοινός ο κεντρισμός ούτος εις όλην την πόλιν ταύτην και εις άλλας κωμοπόλεις. Συγχρόνως, ήσαν πεπαιδευμένοι άριστα ομότεχνοί μου ιατροί, των οποίων το πολίτευμα και πρότερον και μετέπειτα εν διαστήματι χρόνων είκοσι, υπήρξεν αξιέπαινον, διά τε την επιτυχή πράξιν, φιλάνθρωπον τρόπον προς τους ασθενείς, και μάλιστα ενδεείς, και έτι μάλλον διά την μεταξύ ημών αρμονίαν και συμπόνιαν εις τα ιατρικά συμβούλια` και ο ειλικρινής και φιλάνθρωπος σκοπός  όλων εις τοιαύτας ιεράς συναθροίσεις δεν απέβλεπεν εις άλλο, ει μη εις την θεραπείαν των νοσούντων` έριδες δε, διχόνια και δολιότητες δεν είχαν διόλου χώραν εις τα μεταξύ τυχόντα συμβούλια […]» (σ. 351-352)

Στη Υγειονομική Επιτροπή του Βουκουρεστίου, μέλη ,μαζί του, ήταν δύο συμπατριώτες του: ο Σιλβέστρος Φιλίτης (Ζίτσα 1759-Βουκουρέστι 1828), πρόγονος της ιστορικού και ελληνίστριας Τζ. Φιλίττη [Georgeta Filitti], και ο Κωνσταντίνος Δάρβαρις (Βλαχοκλεισούρα [;] – Βουκουρέστι 1822). Στόχος τους ήταν η βελτίωση της ιατρικής περίθαλψης σε όλο το πριγκιπάτο της Βλαχίας.

Ο Κ. Καρακάσης θεωρεί ότι ένα από τα πιο χρήσιμα καθήκοντα μιας κυβέρνησης είναι η φροντίδα της υγείας και η ζωή των κατοίκων· επειδή η ασφάλεια και η ευτυχία κάθε έθνους εξαρτάται από τις φυσικές και τις πνευματικές δυνάμεις του, που αποκτώνται με την καλή ζωή.

Η Τοπογραφία της Βλαχίας, κάνει τον συγγραφέα να ξεχωρίζει από τους σύγχρονούς του, τον καθιστά αγαπημένο στους μεταγενέστερους, είναι δε το μοναδικό του έργο, το οποίο εκδόθηκε μετά τον θάνατό του, το 1830, από την σύζυγό του.

Πρωτοπορεί ως διατροφολόγος, και παρατηρεί προσεκτικά το φαγητό των κατοίκων ανά περιοχή, και διαπιστώνει την ευεργετική επίδραση ορισμένων τροφών στην ανθρώπινη υγεία, ενώ ταυτόχρονα σημειώνει τον κίνδυνο από τις υπερβολές στην κατανάλωση τροφών και επισημαίνει τις πιθανές ασθένειες που προκαλούνται από αυτές.

Ο Κ. Καρακάσης σε εξαιρετικό κεφάλαιο γράφει εκτενώς για τη δημιουργία του «Νοσοκομείου Φιλανθρωπίας», έργο που κατατάσσει τον συγγραφέα της Τοπογραφίας σε ιδιαίτερη θέση στην ιστορία της ιατρικής της νυν Ρουμανίας, αφού με δική του πρωτοβουλία ιδρύθηκε ένα νοσοκομείο για τη φροντίδα τόσων και τόσων αρρώστων που δεν είχαν δυναότητα πρόσβασης σε ιατρική φροντίδα, και με την υπόσχεση ότι θα τους φροντίζω σε όλη τους τη ζωή χωρίς να πληρώνουν χρήματα.

Αξιέπαινη πρωτοβουλία του Κ. Καρακάτση είναι και η ίδρυση, το 1817, ενός τυπογραφείου για εκδόσεις στην ελληνική γλώσσα και στη γλώσσα των ανωδουναβικών Βλάχων, με το 5% των κερδών να καταβάλλεται προς όφελος Νοσοκομείου Φιλανθρωπία. Το τυπογραφείο αυτό θα πουληθεί από την χήρα του στον Ι. Ηλιάδη, με την προϋπόθεση ότι θα τυπωνόταν σε αυτό η Τοπογραφία της Βλαχίας σε 500 αντίτυπα, από τα οποία –δυστυχώς– μόνο δύο αντίτυπα έφτασαν έως τις ημέρες μας.

Αλλά μην αναφέρω άλλες λεπτομέρειες για την Τοπογραφία, και να πω ότι συστήνεται ένθερμα σε οποιονδήποτε έλληνα εκδότη, θελήσει να κάνει μια επιμελημένη και φροντισμένη έκδοση.

• Και λίγα «Βιογραφικά», ακόμα, για τον Κωνσταντίνο Καρακάση:

Στο Βουκουρέστι της ανωδουναβικής Βλαχίας, ο Σιατιστινός γιατρός Κωνσταντίνος Καρακάσης και ο Βλαχοκλεισουριώτης γιατρός Κωνσταντίνος Δάρβαρις υπήρξαν σύγαμπροι (μπατζανάκηδες), καθότι είχαν νυμφευτεί κόρες του Ζιτσαίου γιατρού Συλβέστρου Φιλίτη. Ο Βλάχος Αποστόλης Αρσάκης, υπήρξε γαμπρός του Βλαχοκλεισουριωτη Κωνσταντίνου Δάρβαρι, και πέρα από μεγάλος εθνικός ευεργέτης της Ελλάδας, υπήρξε και πρωθυπουργός του νεοσύστατου κράτους της Ρουμανίας (8-24 Ιουνίου 1862). Ανέλαβε καθήκοντα πρωθυπουργού της Ρουμανίας ακριβώς στις 8 Ιουνίου 1862, ημέρα της δολοφονίας τού (μετά τον δημιουργό της Ρουμανίας – με ένωση των πριγκιπάτων, Αλέξανδρο Κούζα) δεύτερου στη σειρά πρωθυπουργού της Ρουμανίας Barbu Catargiu, γιου του μεγάλου δάσκαλου του γένους των Ελλήνων και πρωτοπόρου του νεοελληνικού διαφωτισμού Δημητρίου Καταρτζή, στην κυβέρνηση του οποίου ο Αποστόλης Αρσάκης διετέλεσε υπουργός των Εξωτερικών.

Άγνωστες πτυχές (ή μήπως αποσιωπημένες;) ενός πολύπλοκου… και σύνθετου «ζητήματος» (!) πάνω στο οποίο στήθηκαν ποικίλες καριέρες…

[1] Εν τη Δακία περιλαμβάνονται η Μοδαβία, Βλαχία, Τρανσυλβανία και μέρος του Πανάτου της Ουγγαρίας.

[2] Βλαχ σημαίνει και Ρωμαίος.