Μέσα σε τριάντα χρόνια η Βουλγαρία, η Εσθονία, η Κροατία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Σλοβενία και η Τσεχία έχασαν το 7% του πληθυσμού τους, περνώντας από 111 σε 103 εκατομμύρια κατοίκων και χάνοντας τη νεολαία τους! Ενώ αυτά συνέβαιναν στην Ανατολική Ευρώπη, στη Δύση της ηπείρου ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 13%.
Η δημογραφική κατάρρευση δεν έγινε κατά τρόπο ομοιόμορφο. Η Βουλγαρία, η Λετονία και η Λιθουανία, έχασαν το ένα πέμπτο του πληθυσμού τους, ενώ η Εσθονία και η Ρουμανία το 16%. Μόνο η Σλοβακία, η Σλοβενία και η Τσεχία γλύτωσαν τη μείωση, σημειώνοντας μια αναιμική έστω, αλλά υπαρκτή αύξηση του πληθυσμού τους από 2 έως 4%.
Σε μερικές περιπτώσεις, είχαμε μετανάστευση μειονοτήτων που προτίμησαν να φύγουν από τις χώρες που κατοικούσαν: Ούγγροι της Ρουμανίας μετανάστευσαν στην Ουγγαρία, πολλοί πολίτες της Σλοβακίας πήγαν στην Τσεχία, Ρώσοι και Ουκρανοί μετακινήθηκαν από τις βαλτικές χώρες στη Ρωσία και στην Ουκρανία. Ωστόσο, ο βασικός παράγων που προκάλεσε τη δημογραφική συρρίκνωση είναι άλλος: η επιδείνωση της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης, σε συνδυασμό με τη μετανάστευση στη Δύση για την ανεύρεση καλύτερων όρων εργασίας.
Με την ένταξη των νέων μελών στην Ε.Ε., η μετανάστευση προς δυσμάς αυξήθηκε πέντε φορές, ξεπερνώντας τα 8 εκατομμύρια ανθρώπους. Παίρνοντας υπόψιν και όσους επέστρεψαν στις πατρίδες τους, 6,5 εκατομμύρια έφυγαν τελικά από την Ανατολική Ευρώπη, με πρώτες στον κατάλογο της «εξόδου» τη Ρουμανία με 3,1 εκατομμύρια και την Πολωνία με 2,5 εκατομμύρια.
Αρχικά, το μεταναστευτικό κύμα κινήθηκε προς τη Γερμανία και την Αυστρία, σύντομα όμως έφτασε και στα 17 δυτικο-ευρωπαϊκά κράτη-μέλη της Ε.Ε.
Πρωταγωνιστές της εξόδου ήταν ευλόγως οι νέοι, οι ηλικίες δηλαδή 20 έως 34 ετών, που φυσιολογικά θα αποτελούσαν μια βασική παραγωγική δύναμη των νέων χωρών.
Ταυτόχρονα σημειώθηκε όμως και μια καθαρή πτώση των γεννήσεων στην Ανατολή. Ο δείκτης γονιμότητας, που ήταν ανώτερος από τη Δυτική Ευρώπη το 1989 (1,9 έως 2,2 παιδιά ανά γυναίκα) κατέρρευσε μέσα σε δέκα χρόνια φτάνοντας τα 1,1 παιδιά ανά γυναίκα στη Βουλγαρία, τη Λεττονία και την Τσεχία. Στη διάρκεια 25 χρόνων, οι γεννήσεις μειώθηκαν περισσότερο από ένα τρίτο στο σύνολο των ένδεκα χωρών.
Οι κύριοι παράγοντες που προκάλεσαν τη δραματική πτώση των γεννήσεων ήταν η λιτότητα, η αύξηση των ανισοτήτων στο εισόδημα, η απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, η αυξημένη ανεργία, η χειροτέρευση των κρατικών πολιτικών για την οικογένεια, με την κατάργηση των δωρεάν βρεφονηπιακών σταθμών κλπ.
Ορισμένες χώρες αντελήφθησαν, αν και με μεγάλη καθυστέρηση, το πρόβλημα και έχουν αρχίσει πολιτικές ενθάρρυνσης της επιστροφής. Η απήχησή τους όμως φαίνεται πολύ περιορισμένη. Αυτοί που έχουν φτιάξει μια νέα ζωή στο εξωτερικό δεν είναι διατεθειμένοι εύκολα να επιστρέψουν. Κυρίως όμως η επιμονή σε πολιτικές λιτότητας και αύξησης των ανισοτήτων, είναι αυτή που συντηρεί τους θεμελιώδεις μηχανισμούς που κάνουν χώρες, όπως η Ρουμανία, η Βουλγαρία, οι Βαλτικές να «αδειάζουν» κυριολεκτικά από τον πληθυσμό τους και ιδίως το πιο ζωτικό τμήμα της νεολαίας του.
Τα αυτά άλλωστε συμβαίνουν άλλωστε και σε άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, εκτός Ε.Ε., όπως η Μολδαβία, της οποίας το ένα τρίτο του πληθυσμού έχει μεταναστεύσει, καθώς και η Ουκρανία που είχε χάσει, ήδη προ του πολέμου, περί τα δέκα εκατομμύρια. Σταδιακά αντίστοιχα φαινόμενα εμφανίζονται και στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, με πρώτη και καλύτερη ασφαλώς την Ελλάδα που πάει γρήγορα στην κατεύθυνση μιας «Ελλάδας χωρίς Έλληνες» (Μίκης Θεοδωράκης).
Από το τείχος του Βερολίνου στο τείχος του χρήματος
Οι εξελίξεις φαίνεται να δικαιώνουν μαρξιστές οικονομολόγους όπως ο Σαμίρ Αμίν, που υποστήριξαν ότι η Γερμανία και οι άλλες χώρες του πυρήνα της Ε.Ε., δημιούργησαν μια υπανάπτυκτη και υπό εκμετάλλευση ευρωπαϊκή περιφέρεια, το αντίστοιχο της Λατινικής Αμερικής για τις ΗΠΑ. Ή όπως ο βετεράνος του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, Ζαν-Πιερ Σεβενεμάν, που υποστήριξε ότι ένα «Τείχος του Χρήματος» αντικατέστησε, μετά το 1989-91, το Τείχος του Βερολίνου.
Όλα τα κυρίαρχα ευρωπαϊκά και δυτικά αφηγήματα κατέρρευσαν παταγωδώς στη διάρκεια τριών δεκαετιών.
Η Ε.Ε. απεδείχθη μηχανισμός εμβάθυνσης, και όχι μείωσης, των ανισοτήτων μεταξύ των χωρών και στο εσωτερικό τους. (Σε αντίθεση, σημειωτέον, με την ΕΣΣΔ, όπου λειτουργούσε μηχανισμός μεταφοράς πλεονασμάτων από τις πλουσιότερες στις φτωχότερες Δημοκρατίες).
Η διεύρυνση της Ε.Ε. όχι μόνο δεν βοηθάει τα νέα μέλη να ανεβάσουν το επίπεδό τους, αλλά και χρησιμοποιείται για την αποδόμηση του κράτους πρόνοιας και των κοινωνικών δικαιωμάτων στα παλιά μέλη (όπως και για την πολιτική διάλυση της Ε.Ε. και την υποταγή της στις ΗΠΑ).
Το κύριο δυτικό «αφήγημα» του 1989-91, που επηρέασε καθοριστικά την παγκόσμια συνείδηση, ήταν ότι η κατάρρευση του «κομμουνισμού», δηλαδή των γραφειοκρατικά σχεδιασμένων οικονομιών (στην πραγματικότητα επρόκειτο περισσότερο περί αυτοκτονίας, αποτέλεσμα της προσχώρησης της σοβιετικής γραφειοκρατίας στο δυτικό καπιταλισμό), ανοίγει μια περίοδο αχαλίνωτης ευημερίας, ελευθερίας και «διαρκούς ειρήνης» στην Ανατολική Ευρώπη και παγκοσμίως.
Σπάνια στην ιστορία ένα τέτοιο αφήγημα κατέρρευσε τόσο πλήρως και τόσο απόλυτα. Επρόκειτο όντως για αφηγήματα, παραμύθια δηλαδή…
