Στέργιος Αποστόλου: “Γεώργιος Περδικάρης Δήμαρχος Νάουσας (1925-1934) / Ίων Περδικάρης” Α’ Μέρος

Μερική άποψη της Νάουσας (1925)

——————

Τήρησε στο μέτρο των δυνατοτήτων του τις υποσχέσεις του και έμεινε στην ιστορία ως ο μόνος δήμαρχος ο οποίος τόλμησε να έλθει σε ευθεία μετωπική σύγκρουση με τους βιομηχάνους της πόλης, στην προσπάθειά του να φορολογήσει τις πρώτες ύλες και τα παραγόμενα προϊόντα των εργοστασίων τους, παρά τις απειλές που εκτοξεύονταν εναντίον του οι οποίες στρέφονταν, ακόμα, και κατά της ζωής του

————————

ΓΕΩΡΓΙΟΣ (ΤΖΩΝ) ΠΕΡΔΙΚΑΡΗΣ

ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΝΑΟΥΣΑΣ  (24/10/1925-11/2/1934)

ΚΑΙ  ΙΩΝ (ΤΖΩΝ) ΠΕΡΔΙΚΑΡΗΣ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ

Δύο διακεκριμένοι γόνοι της ιστορικής οικογένειας της Νάουσας Περδικάρη.

 Οι δραστηριότητες του πρώτου στη Νάουσα και του δεύτερου στο εξωτερικό.

Α΄ ΜΕΡΟΣ

Βρισκόμαστε περίπου στα μέσα της τρίτης δεκαετίας του 20ού αιώνα. Στη Νάουσα, διεξάγεται έντονος προεκλογικός αγώνας για τις τοπικές δημαρχιακές εκλογές της 24^ης Οκτωβρίου 1925 μεταξύ του εν ενεργεία δημάρχου Θωμά Αρνή και του αντιπάλου του Γεωργίου Περδικάρη, γνωστού περισσότερο στους Ναουσαίους με το προσωνύμιο «Τζων», ο οποίος για πρώτη φορά εμφανίζεται στο πολιτικό προσκήνιο της Νάουσας και διεκδικεί το δημαρχιακό αξίωμα.

Στο ερώτημα γιατί έφερε το προσωνύμιο «Τζων», υπάρχει απάντηση. Πρόσωπο με το όνομα «Τζων Περδικάρης», με το οποίο ο υποψήφιος δήμαρχος της Νάουσας Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης συνδέονταν με συγγενικούς δεσμούς, υπήρξε κατά το παρελθόν. Ήταν γιος του Ναουσαίου Γρηγορίου Περδικάρη, ο οποίος χρημάτισε πρώτος Πρόξενος των Ομοσπόνδων Πολιτειών της Βορείου Αμερικής στην Ελλάδα.

(Υπ’ αριθ. 26364/40/9 Διάταγμα της 26^ης Μαρτίου 1838 του πρώτου βασιλέως της Ελλάδας ΄Οθωνος)

 Πρέπει να σημειώσω ότι ο Γρηγόριος Περδικάρης ήταν ένας από τους γιους του ιατρού Αντωνίου ή Αντωνάκη Περδικάρη, πολιτικού αντίπαλου του Ζαφειράκη, ο οποίος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της προεπαναστατικής Νάουσας.

Για τον Ίωνα (Τζων) Περδικάρη, γιο του Γρηγορίου Περδικάρη, υπάρχει σχετικό δημοσίευμα της ημερήσιας πρωινής εφημερίδας της Θεσσαλονίκης «ΤΟ ΦΩΣ» με ημερομηνία 11^η Ιουνίου 1925, το πλήρες κείμενο του οποίου θεωρώ σκόπιμο να παραθέσω λόγω του ιδιαίτερου ενδιαφέροντός του αφ’ ενός και της προσπάθειάς μου αφ’ ετέρου για πληρέστερη ενημέρωση του αναγνώστη, έχει δε αυτό ως ακολούθως:

ΕΚΛΙΠΟΥΣΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΕΣ

ΤΖΩΝ ΠΕΡΔΙΚΑΡΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΑΙ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑΙ

 «Εις την πόλιν Σιλσερχόρσε, μίαν επαρχίαν της Αγγλίας, απέθανεν ο Έλλην γλύπτης, ζωγράφος και μουσικός Περδικάρης εις ηλικίαν ογδοήκοντα πέντε ετών. Ο Περδικάρης, γνωστή προσωπικότης προσήλκυσε κατά τα τέλη του παρελθόντος αιώνος την παγκόσμιον προσοχήν επί του ατόμου του λαβών ενεργόν μέρος και σπουδαίον ρόλον διαδραματίσας εις την παγκόσμιον πολιτικήν ζύμωσιν του εικοστού αιώνος, δια της υπ’ αυτού διεξαγωγής των διαπραγματεύσεων μεταξύ του Σουλτάνου του Μαρόκου και των τότε επαναστατησασών φυλών και δια της μετέπειτα αιχμαλωσίας του και απαγωγής εις τα όρη υπό των οπαδών του Ρασκαλί.

Ο πατήρ του Γρηγόριος Περδικάρης, Έλλην την καταγωγήν, ηναγκάσθη να εκπατρισθή δια πολιτικούς λόγους και να εγκατασταθή εις Αμερικήν όπου ο Έλλην μετανάστης έκαμε την τύχην του. Εντός ελαχίστου χρόνου ο Περδικάρης αναφαίνεται ως ιδιοκτήτης εργοστασίου φωταερίου εκ του οποίου εκέρδισε τόσα πολλά, ώστε δικαιολογημένως να θεωρηθή ένας των πλουσιωτέρων ανδρών του Παλαιού Κόσμου. Ο υιός του Τζων, μόνος κληρονόμος της κολοσσιαίας του περιουσίας διήγε βίον πολυτελέστατον. Δεν εδυσκολεύθη δε ακόμη να εμφανισθή και ως απόστολος του σοσιαλισμού. Ο Τζών Περδικάρης μετ’ ολίγον έρχεται εις Ευρώπην και εγκαθίσταται εις Αγγλίαν όπου  χάρις εις την περιουσίαν του και τας καλλιτεχνικάς του ιδιότητας του μουσικού, ζωγράφου και γλύπτου προκαλεί εξαιρετικόν ενδιαφέρον.

Προ παντός ο Τζων Περδικάρης επιζητεί και εισέρχεται εις τους σοσιαλιστικούς κύκλους της Ευρώπης όπου γνωρίζεται μετά του Καρόλου Μαρξ μετά του οποίου συνδέεται διά στενωτάτης φιλίας. Το 1888 και 1889 δίδει διαλέξεις εν Λονδίνω ενώπιον πλήθους άλλων σοσιαλιστών προσπαθών να διεγείρη το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης δια τους μαύρους της Ταγγέρης οίτινες επωλούντο ως κτήνη υπό σωματεμπόρων προστατευομένων τότε παρά διαφόρων ξένων προξένων. Θέλων να παρακολουθή εκ του πλησίον τα αποτελέσματα των προσπαθειών του εγκαθίσταται εις Ταγγέρην εις το θαυμαστής ωραιότητος μέγαρόν του «Ελ Μερεντζάχη», ένα καλλιτέχνημα Μαυριτανικής τέχνης, όπου επιδεικτικώς δέχεται και πλουσιοπαρόχως φιλοξενεί τους επισκεπτομένους το Μαρόκον ξένους.

Παρά των μαύρων της Ταγγέρης και ολοκλήρου της περιοχής εξετιμάτο τα μέγιστα λόγω της μεγάλης του περιουσίας και των φιλανθρωπικών του αισθημάτων, η δε σύζυγός του, Αγγλικής καταγωγής, παρουσιάζεται εις τα δημώδη άσματα των μαύρων ως η βασίλισσα της Ταγγέρης. Η υπό του Ρασκαλί απαγωγή του Τζων Περδικάρη κατά το 1904 προεκάλεσεν εξαιρετικήν εντύπωσιν εις την παγκόσμιον κοινήν γνώμην. Άνθρωποι της συμμορίας του Ρασκαλί εισχωρούν εις το μέγαρον της Ταγγέρης και απαγάγουν εις τα όρη τον Περδικάρην μετά του θετού υιού του.

Η Αμερικανική κυβέρνησις τότε προστατεύουσα τον υπήκοόν της, εξαναγκάζει τον Σουλτάνον του Μαρόκου να καταβάλη το ποσόν των λύτρων 70.000 δολλάρια, ο δε Περδικάρης απελευθερούται κατόπιν διμήνου αιχμαλωσίας και επιστρέφει εις Ταγγέρην. Κατά του Ρασκαλί ο Περδικάρης φαίνεται μη μνησικακήσας, το δε 1907 συλλαμβάνει το σχέδιον να διορίση τον αρχηγόν των συμμοριών διοικητήν της Ταγγέρης. Έκτοτε έπαυσε να γίνεται λόγος περί το επώνυμον του Περδικάρη. Ο βαθύπλουτος τούτος Έλλην υπήρξε εις των ανθρώπων των τα πάντα επισκεφθέντων και του πάντας γνωρίζοντας και των και εις τας πλέον εκκεντρικάς υποθέσεις αναμιγνυομένων»

Προξενεί, πράγματι, εντύπωση το γεγονός, πώς ένας βαθύπλουτος  και κοσμοπολίτης Ναουσαίος, όπως ο Ίων (Τζων) Περδικάρης του Γρηγορίου, είχε ενστερνισθεί τη σοσιαλιστική, ίσως και την κομμουνιστική ιδεολογία, εφόσον τον συνέδεε στενότατη φιλία με τον Καρλ Μαρξ, και μάλιστα, έδινε διαλέξεις γι’ αυτές τις ιδεολογίες που αποσκοποπούσαν στη διάδοσή τους,  με ομιλητή, πολλές φορές, τον ίδιο! Δεν είναι γνωστό αν ο  υποψήφιος δήμαρχος της Νάουσας Γεώργιος Περδικάρης προσέδωσε ο ίδιος στον εαυτό του το προσωνύμιο «Τζων», φιλοδοξώντας να αποκτήσει την αίγλη του συγγενούς του Ίωνα (Τζων) Γρηγορίου Περδικάρη ή κάποιοι άλλοι, πιθανότατα οι συμπολίτες του, λόγω του δυναμισμού και των  ικανοτήτων που διέθετε ως πολιτικός άνδρας της Νάουσας.

Επανερχόμενος στο θέμα των επικείμενων δημοτικών εκλογών της 24^ης Οκτωβρίου 1925 στη Νάουσα, σημειώνω ότι ο αντίπαλός του Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη και δήμαρχος ακόμα, Θωμάς Αρνής συγκέντρωνε την εύνοια και υποστήριξη του βιομηχανικού κατεστημένου της πόλης, το οποίο επιδίωκε με κάθε τρόπο να επηρεάζει το δημοτικό συμβούλιο στη λήψη αποφάσεων μη δυσμενών για τις βιομηχανίες και τους βιομήχανους.

Ο Γεώργιος  (Τζων) Περδικάρης, γόνος παλαιάς ιστορικής οικογένειας της Νάουσας, εμφανίζεται για πρώτη φορά στο τοπικό πολιτικό προσκήνιο με πρόγραμμα το οποίο, πέραν των άλλων, στρέφονταν και προς την κατεύθυνση της επίλυσης, κατά το δυνατόν, όλων των υφιστάμενων προβλημάτων των συμπατριωτών του εργατών, αγροτών, επαγγελματιών, εργατών γης, ξυλοκόπων κ.ά. Παρά το γεγονός ότι ιδεολογικά ανήκε στο χώρο της δεξιάς, εν τούτοις, με το προεκλογικό πρόγραμμα που είχε εκπονήσει και μέσα στα επιτρεπόμενα πλαίσια των αρμοδιοτήτων ενός δημάρχου, φιλοδοξούσε να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής των ανωτέρω τάξεων και να καταστήσει τη Νάουσα μια σύγχρονη πόλη με χρηστικό οδικό δίκτυο, υδραγωγείο, ηλεκτροφωτισμό κλπ.

Απέβλεπε, επίσης, στην απαλλοτρίωση μερικών μεγάλων δασοκτησιών υπέρ του Δήμου Νάουσας, στην κατασκευή αγροτικών δρόμων, στην αντιμετώπιση των άλυτων ακόμα προβλημάτων των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί στη Νάουσα μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης για την ανταλλαγή πληθυσμών και άλλα πολλά. Η πρόθεση του να φορολογήσει τα παραγόμενα και εξαγόμενα από τα εργοστάσια της Νάουσας βιομηχανικά προϊόντα και τις εισαγόμενες για την κατασκευή τους πρώτες ύλες, όπως ήταν φυσικό, επέσυρε τη σφοδρή οργή των βιομηχάνων της πόλης, οι οποίοι τάχθηκαν αναφανδόν υπέρ του αντιπάλου του Θωμά Αρνή.

Μια σκιαγράφηση της προσωπικότητας του Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη και των κύκλου των ενδιαφερόντων που είχε ως υποψήφιος δήμαρχος της Νάουσας κάνει ο λαϊκός ποιητής της Νάουσας και θερμός υποστηρικτής του Κωσταντούλης Σιούγγαρης, ο οποίος γράφει σε ποίημά του (παραθέτω μέρος):

73.    Ο ΤΖΩΝ ΠΕΡΔΙΚΑΡΗΣ

 Θέλει κατάλληλο γιατρό της χώρας μας το πάθος
και συμβουλεύω το λαό μην πέσουμε στο λάθος.
Για Δήμαρχος στη χώρα μας ο Γιώργης Περδικάρης
αυτός είναι κατάλληλος με όλες του τις χάρις.
Στους νόμους είναι αυστηρός και στη δικαιοσύνη,
υπέρ του δικαίου χάνεται, το αίμα του το χύνει.

 Το αποτέλεσμα των δημαρχιακών εκλογών της 24^ης Οκτωβρίου 1925 δικαίωσε τον αγώνα του Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη. Εκλέχτηκε δήμαρχος της πόλης.

Θα επικαλεσθώ πάλι την «ποιητική» μαρτυρία του προμνημονευόμενου λαϊκού ποιητή της Νάουσας, ο οποίος, μετά την εκλογή νίκη του Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη και την ανάρρησή του στο δημαρχιακό θώκο, θα σπεύσει να γράψει πάλι (παρατίθεται μέρος του ποιήματος):

99. ΑΙΤΗΣΗ ΓΙΑ ΞΥΛΕΥΣΗ

 Ο Περδικάρης δήμαρχος ελευθέρωσε το Σέλι
θα ελευθερώσει έδαφος και από τον Κανέλη.
Δια της χώρας το καλόν πασκίζει και δουλεύει
εις τας Αθήνας πηλαλεί και με θηριά παλεύει.
Ευχαριστήρια θερμά τον δίνει ο λαός μας
όπου μας ελευθέρωσε το δάσος το δικό μας.

 Από τα αποσπάσματα των ανωτέρω δύο ποιημάτων του Κωσταντούλη παραθέτω την ερμηνεία ορισμένων ιδιωματικών ναουσαίϊκων λέξεων οι οποίες ενυπάρχουν σ΄ αυτά: «χώρα» = η πόλη της Νάουσας, «Σέλι» = ορεινή περιοχή της Νάουσας όπου και το ομώνυμο χωριό, «Κανέλης»= ιδιοκτήτης μεγάλων δασικών εκτάσεων στις δυτικά της Νάουσας περιοχές του Βερμίου, «πηλαλεί» = τρέχει, πηγαίνει, ενδιαφέρεται.

(Τάκης Μπάϊτσης: Άρθρο με τίτλο «Οι δήμαρχοι της Νιάουστας». Περιοδικό «ΝΙΑΟΥΣΤΑ», τεύχος υπ’ αριθ. 52, σελ. 92 – 97,  3^ο τρίμηνο 1990)

Μετά την εκλογική ήττα του Θωμά Αρνή και την ανάδειξη ως νέου δημάρχου της πόλης του Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη, η διαμάχη μεταξύ των δύο τοπικών παρατάξεων αρχίζει να οξύνεται. Όπως είναι ευνόητο, οι βιομήχανοι της Νάουσας απώλεσαν τη δυνατότητα να ελέγχουν τους δημοτικούς συμβούλους της πόλης, όπως έπρατταν κατά τη διάρκεια της δημαρχιακής θητείας του Θωμά Αρνή. Τούτο είχε ως επακόλουθο να μην είναι σε θέση να δρουν από τα παρασκήνια και να επηρεάζουν κατά την προσφιλή τους τακτική τις αποφάσεις του νέου Δημοτικού Συμβουλίου επί διαφόρων θεμάτων και κυρίως, εκείνων οι οποίες σχετίζονταν με τους επιβαλλόμενους στις τοπικές βιομηχανίες φόρους.

Ηγετικό ρόλο στην εκστρατεία κατά του Τζων Περδικάρη διαδραμάτιζε η εταιρεία «ΛΑΝΑΡΑΣ – ΚΥΡΤΣΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ Α.Ε» η οποία, με την εξ ίσου δυναμική εταιρεία «ΝΕΑ ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΥΦΑΝΤΟΥΡΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΝΑΟΥΣΗΣ «ΕΡΙΑ», είχαν καταστεί σχεδόν οι μόνοι ρυθμιστές των τοπικών πραγμάτων κατά την προ της εκλογής στο δημαρχιακό θώκο  του Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη περίοδο. Η διακαής φιλοδοξία του Τζων Περδικάρη να συνδέσει το όνομα του με τη δημιουργία μιας νέας Νάουσας η οποία να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες για την εποχή της απαιτήσεις, τον υποχρέωνε να θέτει σε δεύτερη μοίρα το ιδεολογικό του πιστεύω και να επιρρίπτει ιδιαίτερη βαρύτητα προς την κατεύθυνση της συγκρότησης μιας ακομματικής παράταξης τοπικών ενδιαφερόντων, επί κεφαλής της οποίας θα βρίσκονταν ο ίδιος.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του στόχου ήταν να σεβαστεί τα πολιτικά πιστεύω των υποστηρικτών του αφ’ ενός και αφ’ ετέρου, ο ίδιος να απέχει από οποιεσδήποτε πολιτικές δραστηριότητες οι οποίες θα αποτελούσαν τροχοπέδη στους στόχους του. Τήρησε στο μέτρο των δυνατοτήτων του τις υποσχέσεις του και έμεινε στην ιστορία ως ο μόνος δήμαρχος ο οποίος τόλμησε να έλθει σε ευθεία μετωπική σύγκρουση με τους βιομηχάνους της πόλης, στην προσπάθειά του να φορολογήσει τις πρώτες ύλες και τα παραγόμενα προϊόντα των εργοστασίων τους, παρά τις απειλές που εκτοξεύονταν εναντίον του οι οποίες στρέφονταν, ακόμα, και κατά της ζωής του.

Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου στη Νάουσα υπήρχαν και δρούσαν δύο αντίπαλες μεταξύ τους ομάδες «νταήδων», οι οποίοι οπλοφορούσαν και παρείχαν προστασία στους ισχυρούς της πόλης έναντι αδρής αμοιβής.  Η μία εξ αυτών είχε τεθεί στη διάθεση του Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη και η άλλη στη διάθεση των αντιπάλων του των υποστηριζόμενων από τους βιομηχάνους.  Κατά την ίδια περίοδο οι διώξεις κατά των κομμουνιστών της πόλης από τις τοπικές αστυνομικές αρχές είχαν ενταθεί. Κανείς από τους ισχυρούς της πόλης δεν διαμαρτυρήθηκε για τη σύλληψη, τη φυλάκιση και την υποβολή τους σε βασανιστήρια.

Εξαίρεση αποτέλεσε ο δήμαρχος της Νάουσας Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης, ο οποίος, κατά μαρτυρίες παλαιών Ναουσαίων αριστερών,  κατ’ επανάληψη επέστησε την προσοχή του διοικητή του αστυνομικού τμήματος να μην γίνεται «βασιλικότερος του βασιλέως» με τα καταπιεστικά και τρομοκρατικά μέτρα τα οποία εφάρμοζε κατά των αριστερών στο φρόνημα δημοτών του. Οι αντίπαλοί του βρήκαν την ευκαιρία να τον κατηγορήσουν ευθέως για «εξαργύρωση επιταγής» προς τους αριστερούς της Νάουσας, οι οποίοι τον είχαν υποστηρίξει στις προηγηθείσες δημοτικές εκλογές που τον οδήγησαν στον δημαρχιακό θώκο.

Όπως πάντοτε, στην εναντίον του δημάρχου εκστρατεία πρωτοστατούσε το βιομηχανικό κατεστημένο της πόλης. Μετά παρέλευση τετραετίας με δήμαρχο της Νάουσας τον Γεώργιο (Τζων) Περδικάρη, προκηρύχθηκαν νέες δημοτικές εκλογές οι οποίες επρόκειτο να διεξαχθούν την 4^η Αυγούστου 1929. Οι υποψήφιοι δήμαρχοι ήταν συνολικά τρεις, ήτοι, ο Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης, ο Φιλώτας Κόκκινος και ο Θεοδόσιος Χατζηδημητρίου. Περί του προσώπου του πρώτου υποψηφίου έχω ήδη προβεί σε εκτενέστατη αναφορά και δεν νομίζω ότι πρέπει να επανέλθω.

Θεωρώ μόνο αναγκαίο να σημειώσω ότι η προηγούμενη θητεία του ως δημάρχου Νάουσας (1925 – 1929) υπήρξε επιτυχής, πολλά δε από τα προβλήματα τα οποία ταλάνιζαν την πόλη είχαν επιλυθεί. Ενδεικτικά, θα αναφερθώ στην ίδρυση σύγχρονου για την εποχή του υδραγωγείου της πόλης με μεταλλικούς σωλήνες υψηλής αντοχής και στην παροχή σε κάθε σπίτι πόσιμου νερού. Για τη χάραξη του πρώτου ρυμοτομικού σχεδίου της Νάουσας κλήθηκε ειδικός επιστήμονας ρυμοτόμος ο οποίος φρόντισε να ανταποκρίνεται αυτό, όσο είναι δυνατόν, στις απαιτήσεις μιας σύγχρονης πόλης. Παράλληλα, οι εγκαταστάσεις της Ηλεκτρικής Εταιρείας Νάουσας τέθηκαν υπό τη γενική εποπτεία του Γερμανού μηχανικού Ζάουερβαλντ. Ο τελευταίος  εξακολουθούσε να προσφέρει τις υπηρεσίες του μέχρι το τέλος του Δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Το ρεύμα, το οποίο παράγονταν από τις υδατοπτώσεις του ποταμού Αράπιτσα, ηλεκτροδότησε για πρώτη φορά κάθε σπίτι της Νάουσας.

Επίσης, σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν σύγχρονα δημοτικά σφαγεία τα οποία λειτουργούσαν ακόμα μέχρι και πριν μερικές δεκαετίες. Για πρώτη φορά, επίσης, κατασκευάστηκαν και μερικοί αναγκαίοι αγροτικοί δρόμοι που οδηγούσαν σε διάφορες αγροτικές περιοχές. Συνέβαλε καθοριστικά στην επίλυση πολλών εκκρεμών προβλημάτων των Μικρασιατών προσφύγων που είχαν εγκατασταθεί στη Νάουσα, ενώ ζητούσε επίμονα από το κράτος την ευνοϊκή για την πόλη επίλυση του προβλήματος του δάσους του Σελίου. Εντωμεταξύ, η σύγκρουσή του με το βιομηχανικό κατεστημένο της πόλης όχι μόνο εξακολουθούσε να υπάρχει αλλά είχε οξυνθεί ακόμη περισσότερο.

Ο Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης πίστευε ότι οι βιομήχανοι της Νάουσας είχαν υποχρέωση να διαθέσουν μέρος των κερδών τους για την αύξηση των εσόδων του Δήμου της πόλης, απαραιτήτων για την εκτέλεση βασικών δημοτικών έργων. Η επιβάρυνση αυτή, κατά τον Γεώργιο (Τζων) Περδικάρη, δεν δημιουργούσε κίνδυνο για την οικονομική ευστάθεια των βιομηχανιών της πόλης και κατά συνέπεια, ο εναντίον του πόλεμος των βιομηχάνων υπέκρυπτε άλλα αίτια. Και πράγματι. Ήδη, οι τελευταίοι, στο πρόσωπο του νεαρού τότε  και πολλά υποσχόμενου Φιλώτα Κόκκινου, Ναουσαίου την καταγωγή, ανεκάλυψαν το κατάλληλο πολιτικό αντίβαρο για την αντιμετώπιση του Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη.

Τον περιέβαλαν με την εμπιστοσύνη τους, έθεσαν στη διάθεσή του αφειδώς κάθε είδους οικονομική συνδρομή για την αντιμετώπιση των εξόδων του προεκλογικού του αγώνα και επάνδρωσαν το επιτελείο του με όλο το απαραίτητο ανθρώπινο υλικό αποτελούμενο από αφοσιωμένους σ΄ αυτούς υπαλλήλους και εργάτες των εργοστασίων τους. Παράλληλα, άσκησαν πίεση και στους λοιπούς εργάτες να δώσουν την ψήφο τους στον Φιλώτα Κόκκινο. Ο Φιλώτας Κόκκινος στις εκλογές αυτές προσπάθησε να προσεταιρισθεί τον Νικόλαο Δουλγεράκη, ιατρό, στέλεχος του κόμματος των Φιλελευθέρων και ηγέτη των προσφύγων της πόλης, ο οποίος, εκτός των άλλων, εξέδιδε και την εφημερίδας «ΝΑΟΥΣA». Η προσπάθεια αυτή του Φιλώτα Κόκκινου δεν κατέληξε σε αίσιο αποτέλεσμα γιατί στις εκλογές αυτές ο Νικόλαος Δουλγεράκης είχε ήδη προαποφασίσει να υποστηρίξει την υποψηφιότητα του Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη.

Ακόμη και σήμερα, δεν έχουν διευκρινισθεί οι λόγοι για τους οποίους ο Νικόλαος Δουλγεράκης, αυτός, ένας ζηλωτής του κόμματος των Φιλελευθέρων, έλαβε την απόφαση να στηρίξει τον Γεώργιο (Τζων) Περδικάρη η παράταξη του οποίου αντλούσε ψήφους, στη συντριπτική πλειοψηφία, από το χώρο του Λαϊκού κόμματος. Πέραν τούτου, προς υποστήριξη της παράταξής του, είχε ήδη εκδοθεί την 28^η Φεβρουαρίου 1929 η τοπική εφημερίδα «ΠΡΟΟΔΟΣ ΝΑΟΥΣΗΣ», με ιδρυτές – διευθυντές  τους Π. Πετρίδη και Δ. Μπίλλη.

Όσον αφορά στο πρόσωπο του τρίτου υποψηφίου δημάρχου Νάουσας, αυτός ήταν ο ιατρός Θεοδόσιος Χατζηδημητρίου, μέλος κατά το παρελθόν της ηγετικής τριανδρίας του Λαϊκού Συνδέσμου Ναούσης «ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ», βουλευτής,  μετά την απελευθέρωση της Νάουσας το 1912, του Λαϊκού κόμματος και παράγοντας στα τοπικά πράγματα. Είχε την υποστήριξη της τοπικής εφημερίδας «ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΛΑΟΥ ΝΑΟΥΣΗΣ»  η οποία από τον Απρίλιο του 1928 εκδίδονταν από τον Σταύρο Χωνό, έτερο, επίσης, μέλος κατά το παρελθόν της ηγετικής τριανδρίας του Λαϊκού Συνδέσμου Ναούσης.

Στην περίπτωση αυτή, ο Θεοδόσιος Χατζηδημητρίου είχε και τη συνδρομή του Συλλόγου «ΕΝΩΣΙΣ ΓΗΓΕΝΩΝ ΝΑΟΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ «Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ», ο οποίος είχε ιδρυθεί το προηγούμενο έτος για να αντιπαραταχθεί στην υπό τον Νικόλαο Δουλγεράκη παράταξη των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν στη Νάουσα. Όμως, όπως και η παράταξη του Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη, το ίδιο και αυτή του ιατρού Θεοδοσίου Χατζηδημητρίου, προσέβλεπε στην άγρα ψήφων από το χώρο του Λαϊκού κόμματος, με τη διαφορά ότι η δύναμη του πρώτου ήταν πολλαπλάσια αυτής του δευτέρου και ενδυναμώνονταν ακόμη περισσότερο και με τις ψήφους της αριστεράς.

Για τον Γεώργιο (Τζων) Περδικάρη, ο Θεοδόσιος Χατζηδημητρίου δεν θεωρούνταν υπολογίσιμος αντίπαλος όσο ο Φιλώτας Κόκκινος και οι Ναουσαίοι βιομήχανοι που βρίσκονταν πίσω από αυτόν. Την 4^η Αυγούστου 1929 διενεργούνται σ΄ όλη την Ελλάδα οι δημοτικές και κοινοτικές εκλογές. Στη Νάουσα επανεκλέγεται ο Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης. Οι βιομήχανοι φέρουν βαρέως το γεγονός ότι ο υποστηριζόμενος από αυτούς υποψήφιος δήμαρχος Φιλώτας Κόκκινος απέτυχε να καταλάβει τον δημαρχιακό θώκο. Εκ του λόγου τούτου, εντείνουν ακόμη περισσότερο την πολεμική τους κατά του επανεκλεγέντος δημάρχου Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη και κατά τρόπο απροκάλυπτο απειλούν πλέον ότι θα μεταφέρουν τις βιομηχανίες τους στην Αθήνα.

Συγχρόνως, επισείουν την «Δαμόκλειον σπάθην» της απόλυσης στους εργάτες τους απασχολούμενους στα εργοστάσιά τους. Στην κίνηση αυτή των βιομηχάνων πρωτοστατεί, όπως πάντοτε, η εταιρεία «ΛΑΝΑΡΑΣ – ΚΥΡΤΣΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ Α.Ε». Κατόπιν τούτου οξύνεται η αντιπαράθεση μεταξύ του δημάρχου της πόλης Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη και των βιομηχάνων οι οποίοι αρνούνται επίμονα να καταβάλλουν τους φόρους   που   ψηφίστηκαν  με  απόφαση  του  Δημοτικού  Συμβουλίου  και βάρυναν τα παραγόμενα βιομηχανικά προϊόντα και τις εισαγόμενες πρώτες ύλες. Η απόφαση αυτή του Δημοτικού Συμβουλίου είχε ληφθεί πολύ παλαιά, όμως η εφαρμογή της είχε ατονήσει κάπως, επειδή ο Δήμος είχε προβεί στο διάστημα αυτό στη σύναψη δανείου για την εκτέλεση διαφόρων έργων στην πόλη.

Όταν το προϊόν του δανείου εξαντλήθηκε πλέον, ανακινήθηκε πάλι το ζήτημα της αναβίωσης της παλαιάς απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου περί φορολογίας των βιομηχανικών προϊόντων. Τα χρονικά περιθώρια συνεχώς στένευαν και οι βιομήχανοι αντιλαμβάνονταν ότι ο δήμαρχος και άσπονδος εχθρός τους Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης δεν επρόκειτο να υπαναχωρήσει και να μεταβάλλει στάση απέναντί τους. Από κοινού, λοιπόν, αποφάσισαν συλλογικά να προβούν στο κλείσιμο των εργοστασίων τους, προβάλλοντας σαν αποκλειστικό λόγο την κατ΄ αυτούς «επαχθή δημοτική φορολογία». Παρόμοια στάση είχαν τηρήσει οι βιομήχανοι της Νάουσας και κατά το έτος 1924, όταν το κράτος είχε αναθέσει τις στρατιωτικές παραγγελίες ερέας (χακί υφάσματα) σε Αγγλική εταιρεία και όχι σ΄ αυτούς.

Τότε, είχαν γνωστοποιήσει στο προσωπικό των εργοστασίων ότι τα εργοστάσια θα παρέμεναν επ΄ αόριστο κλειστά αν δεν κινητοποιούνταν οι ίδιοι οι εργάτες και δεν απαιτούσαν δυναμικά από το κράτος την ανάθεση των στρατιωτικών παραγγελιών στα εργοστάσια της Νάουσας. Στην προκειμένη περίπτωση, η κομματική οργάνωση του Κ.Κ.Ε. στη πόλη αντελήφθη ότι άλλοι ήταν οι λόγοι του νέου κλεισίματος των εργοστασίων και όχι η δημοτική φορολογία, το ύψος της οποίας, άλλωστε, δεν θεωρούνταν υπερβολικά επιβαρυντικό για τις βιομηχανίες. Πράγματι. Προ καιρού η εταιρεία «ΛΑΝΑΡΑΣ – ΚΥΡΤΣΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ Α.Ε» είχε προβεί στην αγορά οικοπέδων στην Αθήνα στην περιοχή Κολοκυνθούς και τούτο δεν οφείλονταν, ασφαλώς, στην απόφαση περί επιβολής δημοτικής φορολογίας στα βιομηχανικά προϊόντα, αλλά αποτελούσε επιταγή των καιρών.

Η Αθήνα με τον πολυπληθή προσφυγικό κόσμο από τον οποίο υπολόγιζε να προσπορισθεί περισσότερα και φθηνότερα εργατικά χέρια και η εγκατάσταση των εργοστασίων σ΄ αυτήν, στην έδρα, δηλαδή, της κεντρικής διοίκησης της χώρας, στην οποία ήδη είχε αποκτήσει διάφορες «προσβάσεις» για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της, όλα αυτά αποτελούσαν τους πραγματικούς λόγους της μετεγκατάστασης των βιομηχανικών μονάδων της στην πρωτεύουσα. Κατόπιν των ανωτέρω, η τοπική κομματική οργάνωση του Κ.Κ.Ε. φρόντισε να ενημερώσει τους εργαζόμενους της πόλης για τους σκοπούς και τα κίνητρα των βιομηχάνων και την πρόθεσή τους να εκμεταλλευθούν τις εργατικές κινητοποιήσεις για ίδιο όφελος.

Τα συλλαλητήρια των εργατών άρχισαν την 15^η Ιουλίου 1932 κατά μαζικό τρόπο. Παράλληλα, οργανώνονται και συλλαλητήρια διαμαρτυρίας των επαγγελματοβιοτεχνών για το κλείσιμο των εργοστασίων, έντεχνα κατευθυνόμενα από τους βιομηχάνους κατά του Δήμου της Νάουσας. Τα συλλαλητήρια επεκτάθηκαν και στην Έδεσσα στην οποία η Ναουσαίοι βιομήχανοι είχαν μεταφέρει από παλαιά μέρος των βιομηχανιών τους. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι, μετά την ψήφιση και ισχύ του νόμου περί «Ιδιωνύμου», το ιδρυθέν κατά το έτος 1924 εργατικό σωματείο στη Νάουσα με τίτλο «ΠΑΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΙΣ ΝΑΟΥΣΗΣ» με πρωτοβουλία, κυρίως, της τοπικής κομματικής οργάνωσης του Κ.Κ.Ε. συνέχισε να μάχεται και να επιδεικνύει δραστηριότητες, παρά τους διωγμούς, τη βία και την τρομοκρατία, την οποία ασκούσαν από κοινού οι βιομήχανοι και η αστυνομία κατά των συνδικαλιστικών στελεχών του.

Κατά τη διάρκεια των συλλαλητηρίων οι βιομήχανοι, με τη βοήθεια των εγκαθέτων τους οι οποίοι είχαν κατορθώσει να παρεισφρύσουν στην «ΠΑΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΝΑΟΥΣΗΣ», προωθούσαν συνθήματα στρεφόμενα αποκλειστικά κατά του προσώπου του δημάρχου της Νάουσας Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη και του Δήμου της πόλης γενικά, ενώ η κύρια μάζα των διαδηλωτών η οποία καθοδηγούνταν από την κομματική οργάνωση του Κ.Κ.Ε. της Νάουσας, πέραν των συνθημάτων «Να ανοίξουν αμέσως τα εργοστάσια», «Δεν θα περάσει ο εκβιασμός των βιομηχάνων», χρησιμοποίησε και συνθήματα υποστήριξης του Ενιαίου Μετώπου Εργατών – Αγροτών, όπως, «Εργατιά – Αγροτιά, όλοι μια γροθιά», «Στο Κόμμα όλοι μαζί, αυτό μας οδηγεί» κλπ.

Από μαρτυρίες παλαιών Ναουσαίων αριστερών μας παρέχεται η πληροφορία ότι οι εργάτες οι οποίοι διαδήλωναν συγκεντρωμένοι στην είσοδο του εργοστασίου «ΕΡΙΑ» δέχθηκαν επίθεση τμήματος έφιππης χωροφυλακής που κατέφθασε από τη Βέροια. Επειδή το εργοστάσιο τέμνεται στο μέσον από κεντρική οδό της πόλης, διέθετε δύο εισόδους, μία για το επάνω και μία για το κάτω τμήμα. Οι εργάτες, από την εμπειρία παλαιοτέρων διαδηλώσεων και απεργιών, γνώριζαν ότι θα δέχονταν οπωσδήποτε επίθεση από την έφιππη χωροφυλακή. Έτσι, πριν από τη συγκέντρωση, φρόντισαν να δέσουν χονδρά σχοινιά μεταξύ των αντιμέτωπων τοίχων των δύο τμημάτων του εργοστασίου, από τον ένα στον άλλο, κάθετα προς το δρόμο ο οποίος τα χώριζε, με σκοπό την παρεμπόδιση της επέλασης των έφιππων χωροφυλάκων.

Για να μην είναι δε ορατά αυτά από τους χωροφύλακες, ομάδες εργατών τα κάλυπταν με τα σώματά τους. Όταν τους επιτέθηκε η χωροφυλακή, οι εργάτες οι οποίοι κάλυπταν τα σχοινιά αποσύρθηκαν προς το κέντρο της διαδήλωσης, με αποτέλεσμα οι επελαύνοντες έφιπποι χωροφύλακες να πέσουν επάνω τους και να πέφτουν ορμητικά στο έδαφος άνδρες και άλογα. Από τις ίδιες μαρτυρίες μας παρέχεται η πληροφορία ότι πολλά όπλα των χωροφυλάκων τα οποία περιήλθαν στα χέρια των εργατών κατέληξαν στα αφρίζοντα νερά του ποταμού Αράπιτσα, στις όχθες του οποίου ήταν κτισμένο το εργοστάσιο. Οι διαδηλώσεις δεν έπαυσαν παρά μόνο όταν οι εργοδότες αποφάσισαν, τελικά, την επαναλειτουργία των εργοστασίων.

Όμως το πρόβλημα θα επανέλθει αργότερα με οξύτερη μορφή, με αποκορύφωμα τα δραματικά γεγονότα του Ιανουαρίου του 1933, τα οποία συντάραξαν όχι μόνο τη Βόρειο Ελλάδα, αλλά και ολόκληρο το πανελλήνιο. Την 21^η Ιανουαρίου 1933 κλείνουν στη Νάουσα τα εριοϋφαντουργεία «ΛΑΝΑΡΑΣ – ΚΥΡΤΣΗΣ και ΣΙΑ Α.Ε». Τρεις χιλιάδες εργάτες και εργάτριες οι οποίοι εργάζονταν σ΄ αυτά ακολουθούν το δρόμο της ανεργίας. Ως αποκλειστικό λόγο του κλεισίματος των εργοστασίων τους οι βιομήχανοι πρόβαλλαν τη φορολογία που επιβλήθηκε στα προϊόντα τους από το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης με εισήγηση του δημάρχου Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη για την εκτέλεση διαφόρων έργων που ήταν αναγκαία στην πόλη. Όμως, πως ακριβώς έχει η υπόθεση αυτή; Ουσιαστικά, η κρίση στις σχέσεις μεταξύ του Δήμου Νάουσας και των βιομηχάνων της ίδιας πόλης ουδέποτε είχε κοπάσει.

Μάλιστα, μετά το πρώτο κλείσιμο των εργοστασίων τον μήνα Ιούλιο του 1932 και τα εργατικά συλλαλητήρια που επακολούθησαν στη Νάουσα, η κρίση αυτή είχε ενταθεί ακόμη περισσότερο, με αποτέλεσμα η εταιρεία «ΛΑΝΑΡΑΣ – ΚΥΡΤΣΗΣ & ΣΙΑ Α.Ε.» να ανακοινώσει την 5^η Ιανουαρίου 1933 την πρόθεσή της να διακόψει εκ νέου τη λειτουργία των εργοστασίων της μετά δεκαπενθήμερο, εφ΄ όσον η δημοτική αρχή δεν προέβαινε στην άρση της φορολογίας που επιβλήθηκε στις βιομηχανίες. Είναι βέβαιο, ότι η ανωτέρω εταιρεία είχε καταστρώσει ένα άριστο επιτελικό σχέδιο δράσης κατά του Δήμου της Νάουσας και προσωπικά κατά του δημάρχου Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη και το σχέδιο αυτό άρχισε να τίθεται σε εφαρμογή με το κλείσιμο των εργοστασίων και την απειλή της μετεγκατάστασής τους στην Αθήνα.

Ο πρώτος στόχος των βιομηχάνων της Νάουσας και ειδικότερα της προμνημονευόμενης εταιρείας ήταν να περιθωριοποιηθεί αρχικά, να δεχθεί ισχυρά πλήγματα και στη συνέχεια να εξαφανισθεί εντελώς από τα πολιτικά πράγματα της Νάουσας ο δήμαρχος Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης. Αυτός ήταν, ουσιαστικά, ο λόγος του κλεισίματος των εργοστασίων και όχι η επιβληθείσα δημοτική φορολογία στα προϊόντα των βιομηχανιών της Νάουσας, η οποία δεν αποτελούσε σπουδαία οικονομική επιβάρυνση γι΄ αυτές. Για το λόγο αυτό, άλλωστε, όλες οι βιομηχανίες, πλην της εταιρείας «ΛΑΝΑΡΑΣ – ΚΥΡΤΣΗΣ & ΣΙΑ Α.Ε» είχαν αποδεχθεί τελικά να καταβάλλουν το φόρο. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο βιομήχανος Θεόδωρος (Χατζής) Λαναράς ουδέποτε είχε λησμονήσει κάποια έντεχνη διασπορά φημών κατά το παρελθόν η οποία έθιγε το ήθος και την υπόληψή του για την οποία ως υπεύθυνο είχε θεωρήσει τον Γεώργιο (Τζων) Περδικάρη και μάλιστα, είχε καταθέσει και μήνυση εναντίον του για συκοφαντική δυσφήμηση.

Η απαλλακτική για τον Γεώργιο (Τζων) Περδικάρη απόφαση του δικαστηρίου οδήγησε σε περαιτέρω ένταση τις σχέσεις μεταξύ των δύο ανδρών. Μετά το πρώτο κλείσιμο το 1932 των εργοστασίων, η εταιρεία «ΛΑΝΑΡΑΣ – ΚΥΡΤΣΗΣ & ΣΙΑ Α.Ε», άρχισε να εκμεταλλεύεται τη δυσαρέσκεια και οργή των εργατών και εργατριών και να τη στρέφει έντεχνα κατά του προσώπου του Γεωργίου (Τζων) Περδικάρη. Κάτω από αυτές τις συνθήκες και με υποδείξεις της εργοδοσίας οι άνεργοι εργάτες και εργάτριες των ανωτέρω εργοστασίων προέβησαν στη σύσταση επιτροπής αγώνα κατά του Δήμου Νάουσας. Η επιτροπή αυτή διευρύνθηκε και με τη συμμετοχή εκπροσώπων των επαγγελματιών και βιοτεχνών της πόλης, οι οποίοι θίγονταν οικονομικά από το κλείσιμο των εργοστασίων.

Η εν λόγω επιτροπή, περί τα τέλη Δεκεμβρίου 1932 με αρχές Ιανουαρίου 1933, υπέβαλλε αίτηση προς το Δημοτικό Συμβούλιο της Νάουσας για την άρση της φορολογίας στα βιομηχανικά προϊόντα. Το Δημοτικό Συμβούλιο, κάτω από την ισχυρή πίεση της εργατικής και επαγγελματοβιοτεχνικής τάξης της πόλης και ενώ ο δήμαρχος Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης απουσίαζε στην Αθήνα για ζητήματα του Δήμου Νάουσας, έλαβε απόφαση για την άρση αυτής της φορολογίας. Όταν πληροφορήθηκε το γεγονός αυτό ο δήμαρχος Γεώργιος (Τζων) Περδικάρης και ενώ ακόμα βρίσκονταν στην Αθήνα, έστειλε τηλεγράφημα στο οποίο τόνιζε ότι θεωρεί άκυρη την ερήμην αυτού ληφθείσα απόφαση και ότι επιστρέφει αμέσως για να ασχοληθεί προσωπικά με αυτό το ζήτημα.

ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

— Υπ’ αριθ. 26364/40/9 Διάταγμα της 26^ης Μαρτίου 1838 του πρώτου βασιλέως της Ελλάδας ΄Οθωνος.

— Εφημερίδα της Θεσσαλονίκης «ΤΟ ΦΩΣ» με ημερομηνία 11^η Ιουνίου 1925

–Τάκης Μπάϊτσης: Άρθρο με τίτλο «Οι δήμαρχοι της Νιάουστας». Περιοδικό «ΝΙΑΟΥΣΤΑ», τεύχος υπ’ αριθ. 52, σελ. 92 – 97,  3^ο τρίμηνο 1990.

— Ημερήσια πρωϊνή εφημερίδα Θεσσαλονίκης «ΤΟ ΦΩΣ», δημοσίευμα με τίτλο «Τζων Περδικάρης». αριθ. φύλλου 4766 της 11^ης Ιουνίου 1925. Φωτοτυπία του εν λόγω δημοσιεύματος μου παραχώρησε ο φίλος ερευνητής και συγγραφέας θεόδωρος Ζιώτας.

— Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου «ΝΑΟΥΣΑ» (Σύμμεικτα). Τόμος 1^ος,. Νάουσα 1992. Άρθρο με τίτλο «Νεότερα περί του Ναουσαίου Γρηγορίου Α. Περδικάρη, πρώτου Αμερικανού Γενικού Προξένου των Ομοσπόνδων Πολιτειών της Βορείου Αμερικής στην Ελλάδα». Σελ. 57 – 60.

— Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου «ΝΑΟΥΣΑ» (Σύμμεικτα). Τόμος 1^ος,. Νάουσα 1992. Άρθρο με τίτλο: «Αντικομμουνιστική Οργάνωσις Ναούσης και Περιφερείας», σελ. 271 – 277.

—  Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου: Περιοδικό «ΝΙΑΟΥΣΤΑ», άρθρο με τίτλο: «Νεότερα περί του Ναουσαίου Γρηγορίου Α. Περδικάρη, Πρώτου Αμερικανού Γενικού Προξένου των Ομοσπόνδων Πολιτειών της Βορείου Αμερικής στην Ελλάδα», τεύχος υπ’ αριθ. 44, σελ. 92 – 93, 1^ο τρίμηνο 1997.