Βιβλιοκριτική / Δημήτρης Κανελλόπουλος “Στα χρόνια του Κόκκινου Κόμη” / γράφει ο Γιώργης Έξαρχος

ΓΙΩΡΓΗΣ Σ. ΕΞΑΡΧΟΣ – ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ

Δημήτρης Κανελλόπουλος, Στα χρόνια του Κόκκινου Κόμη, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2022, Σχήμα 14 Χ 21, σσ. 205.

ΔΩΔΕΚΑ καλογραμμένες ιστορίες-μαρτυρίες, γραμμένες με μαστοριά από έμπειρο οδίτη της «δημιουργικής γραφής» και οδοιπόρο στις ατραπούς της ποίησης και του πεζού λόγου, είναι το περιεχόμενο του τελευταίου βιβλίου του Δημήτρη Κανελλόπουλου, ιστορίες ενός ατίθασου κι ασυμβίβαστου ανθρώπου που δεν βολεύεται με λιγότερο ουρανό.

Το μυθοπλαστικό στοιχείο στις ιστορήσεις του είναι από καθαρό διάφανο γυαλί, και προδίδει ότι σε κάθε μια από αυτές τις διηγήσεις κρύβονται βιωμένες αλήθειες, που η πένα του συγγραφέα τις αναδεικνύει και τις αποκαλύπτει όχι με κραυγαλέο ή «εισαγγελικό» καταγγελτικό λόγο, αλλά με χαμόγελο αμηχανίας και πίκρας, για τη νιότη του που γεμάτη ιδανικά και οράματα οδηγήθηκε σε χώρα την οποία φανταζόταν ως «τμήμα του επίγειου σοσιαλιστικού ή κομμουνιστικού παράδεισου» του τότε λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού», αλλά δεν… Οι ιστορίες του Δ. Κανελλόπουλου θα μπορούσαν να είναι «πραγματικά αληθινές» ίδιες και απαράλλαχτες, για οποιαδήποτε άλλη χώρα του τότε «υπαρκτού σοσιαλισμού» και αν γραφόταν, πέρα από την Ρουμανία, όπου έζησε, στο ενδεχόμενο που θα ζούσε σε οποιαδήποτε άλλη χώρα, αν πήγαινε εκείνα τα χρόνια πάλι για σπουδές στην Ανατολική Ευρώπη. Η τελευταία του ιστορία «Ταξίδι στο Πρίζρεν» και η 5^η «Φύλακες Συνόρων», δίνουν μια «γεύση» για την τότε Γιουγκοσλαβία και την τότε Ουγγαρία.

Ο συγγραφέας γράφει σε ενημερωτικό σημείωμά του για το βιβλίο του:

«ΤΑ ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ, με τίτλο Στα χρόνια του κόκκινου Κόμη, είναι μια κατάθεση μυθοπλαστικά επεξεργασμένων βιωματικών εμπειριών και αναμνήσεων από ένα κόσμο που δεν υπάρχει πια. Τον κόσμο αυτό η επίσημη ιδεολογία του καθεστώτος τον παρουσίαζε σαν ενσάρκωση των ιδεωδών της ισότητας και της δικαιοσύνης και αυτός ο απατηλός μύθος συγκινούσε και ενέπνεε εκατομμύρια ανθρώπους στον υπόλοιπο κόσμο. Ο συγγραφέας, απροετοίμαστος και ανυποψίαστος αρχικά, καθώς κινούνταν ακόμα στον αστερισμό της επαναστατικής πίστης, βρέθηκε στη Ρουμανία, όπως και χιλιάδες άλλοι Έλληνες και ξένοι σπουδαστές. Ζώντας και σπουδάζοντας εκεί, σε συνθήκες οξύτατης οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, βίωσε τη βίαιη διάλυση των ιδεολογικών ψευδαισθήσεών του και προσγειώθηκε ανώμαλα σε μια δυστοπική πραγματικότητα. Τα διηγήματα καταγράφουν όψεις της ζωής σε μια κοινωνία στην οποία το κυνήγι της επιβίωσης, η αστυνόμευση και η πολιτική καταπίεση, η γενικευμένη καχυποψία και τα αισθήματα απόγνωσης, αναμειγνύονται με τυχοδιωκτικές περιπέτειες, στιγμές αδελφοσύνης και αλληλεγγύης στις οποίες σμίγουν σε μια πολύχρωμη συντροφιά άνθρωποι από διάφορες χώρες του κόσμου. Επιβεβαιώνεται έτσι ότι ακόμα και στις πιο ζοφερές πλευρές της πραγματικότητας μπορεί να καρπίσει το δέντρο της φιλίας και να αναπτυχθούν ανθρώπινες σχέσεις που αντέχουν στο χρόνο…»

Δεν θα ήθελα να κάνω θέαση φιλολογική των κειμένων για να μιλήσω για τις «φόρμες γραφής» και άλλα παρόμοια, όμως θέλω να επισημάνω ότι ο Δ. Κανελλόπουλος δεν τα πάει καλά με αυτό που ονομάζουν οι ειδήμονες «καλολογικά στοιχεία», και δεν επιδίδεται σε κυνήγι «γλυκερών λέξεων» για να καλλωπίσει τις αφηγήσεις του. Ο λόγους του είναι «κοφτερός» και οι λέξεις που χρησιμοποιεί γεμάτες με ουσιώδες περιεχόμενο και φορτίο, για να αναδείξουν καταστάσεις οι οποίες όσο και αν φαίνονται «πλάσματα» της φαντασίας του, βιώθηκαν κι ας ήταν δύσκολο να βιωθούν… Μάλιστα, ορισμένες από τις ιστορίες που –ευτυχώς– είχαν αίσιο τέλος, θα μπορούσαν να στοιχίσουν τη ζωή στα πρόσωπα των αφηγήσεων από… τυχαία ατυχήματα, που τότε συχνά συνέβαιναν! Έτσι είχαν τότε τα πράγματα δεν ήταν… παίξε γέλασε!

Ο συγγραφέας πείθει με τη γραφή του ότι δεν εντάχθηκε στο «γκέτο» των Ελλήνων φοιτητών στο Κλουζ όπου σπούδαζε, αλλά κινήθηκε σε χώρους του εντόπιου πληθυσμού, κάτι που συνέβαινε και συμβαίνει με ελάχιστους από τους συμπατριώτες μας που πάνε στην αλλοδαπή για σπουδές. Και στη Ρουμανία, τον καιρό του Τσαουσέσκου, όταν περισσότεροι από 15 χιλιάδες φοιτητές σπούδαζαν στα Πανεπιστήμια των μεγάλων πόλεων της χώρας αυτής, λίγοι ήταν εκείνοι που είχαν «σχέσεις» γνωριμίας και φιλίας με Ρουμάνους. Αυτή η επιλογή του συγγραφέα και η σχέση του με διανοούμενους της χώρας αλλά και με «φτωχοδιαβόλους» που προσπαθούσαν να επιβιώσουν κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, είναι που τον πλούτισαν με εμπειρίες τόσες και τέτοιες ώστε να ομιλεί και να γράφει τη ρουμάνικη γλώσσα άπταιστα, και να αποδίδει έξοχα στην ελληνική σύγχρονους συγγραφείς της φίλης χώρας.

Στα πολύ θετικά του βιβλίου θεωρώ τις ιστορίες οι οποίες αναφέρονται στις πρώτες «συμμαχικές κυβερνήσεις» της Ρουμανίας, μετά το πέρασμα του Κόκκινου στρατού, και στην πρώτη περίοδο της «μονοκομματικής» κυβέρνησης από το Εργατικό / Σοσιαλιστικό / Κομμουνιστικό Κόμμα! Μου θύμισαν δεκάδες τέτοιες αφηγήσεις που άκουσα και εγώ την περίοδο των διδακτορικών σπουδών μου εκεί (1976-1980), ιστορίες που φάνταζαν ψεύτικες και ήταν τόσο μα τόσο αληθινές… Είχα δει ως και κομμένα δάχτυλα (!), για «απαλλοτρίωση» χρυσών δαχτυλιδιών, κατ’ εντολήν του Κράτους…

Το διήγημα «Η καταγωγή ως αμάρτημα», με… επανέφερε στην τάξη, γιατί τέτοιες διαδικασίες αξιολόγησης που περιγράφει ο συγγραφέας ότι υπήρξαν –και όντως υπήρξαν– στις «σοσιαλιστικές χώρες» κατά την περίοδο της μετάβασής τους στον «σοσιαλισμό», εφαρμόζονται σήμερον εν Ελλάδι κατά την εκλογή μελών ΔΕΠ στα Πανεπιστήμιά μας, ναι  εφαρμόζονται ίδιες τακτικές και πρακτικές εκ μέρους των εκλεκτορικών σωμάτων προς τους υπό αξιολόγηση υποψηφίους, και ας διακηρύσσεται δημόσια η (δήθεν) Δυτικού τύπου Δημοκρατία μας… και άλλα συναφή κενού περιεχομένου μυθεύματα.

  Δεν έχω διαβάσει τη συλλογή διηγημάτων του Ο θάνατος του αστρίτη και άλλες ιστορίες (Κίχλη, 2018), για την οποία έλαβε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 2019, αλλά είμαι βέβαιος ότι και σε εκείνη όπως και σε τούτη τη γραφή ο Δ. Κανελλόπουλος πιστοποιεί ότι είναι μαέστρος της γραφής, με ιστορίες που… γράφουν Ιστορία. Και το λέω αυτό διότι φρονώ πως όσα αποκρύβει η επίσημη ιστορία από τα κοινωνικά τεκταινόμενα, μπορεί να τα αποκαλύψει η λογοτεχνική πένα, με την ποίηση και την πεζογραφία, και ίσως στο μέλλον ξαναγραφούν οι «επίσημες Ιστορίες» με βάση αυτό το λογοτεχνικό υλικό. Εύγε, φίλε. Συγκινείς τον αναγνώστη και τον προβληματίζεις, ιστορώντας του πραγματικές αλήθειες σαν παραμύθι.

Κρίνω πως θα πρέπει να βρεθεί τρόπος ώστε οι 12 ιστορίες του «Κόκκινου Κόμη» ώστε να εκδοθούν και στη ρουμάνικη γλώσσα. Έχουν να ωφεληθούν οι Ρουμάνοι αναγνώστες για πράγματα του πρόσφατου παρελθόντος της χώρας τους, τα οποία ίσως να μη τα γνωρίζουν από άλλες πηγές.

O Δημήτρης Γ. Κανελλόπουλος γεννήθηκε τo 1954 στη Νεμούτα Hλείας, χωριό με σπουδαία ιστορία στα χρόνια της Παλιγγενεσίας, καθότι το χωριό αυτό ήταν η έδρα και το κέντρο των επιχειρήσεων του Κόλια και του Δημήτρη Πλαπούτα (Κολιόπουλος), και δόθηκαν εκεί σπουδαίες μάχες. Από την Νεμούτα ο συγγραφέας εκπατρίστηκε το 1958 κι ακολούθησε την οικογένειά του στην Αθήνα. Σπούδασε Ιστορία και Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Μπάμπες Μπόγιαϊ στο Κλουζ Ναπόκα της Ρουμανίας και μετά απόφοιτησε από το Ιστορικό-Αρχαιολογικό Τμήματ του ΕΚΠΑ. Εργάστηκε ως υπάλληλος σε εκδοτικούς οίκους κι ως φιλόλογος στην ιδιωτική εκπαίδευση. Δημοσίευσε τις ποιητικές συλλογές Ομίχλη πέτρινη (Ηριδανός, 1986), Σκυθικές ερημίες (Κολωνός, 1996), Σιγή ασυρμάτου (Κολωνός, 2005), Κλίνη σπόρου, καλή (Οροπέδιο, 2010) και Το φράγμα της μνήμης (Οροπέδιο, 2017). Επίσης, τη συλλογή διηγημάτων Ο θάνατος του αστρίτη και άλλες ιστορίες (Κίχλη, 2018), για την οποία έλαβε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος το 2019. Ποιήματα και διηγήματά του έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα περιοδικά. Από το 2006 εκδίδει το περιοδικό Οροπέδιο.

Ο Δ. Κανελλόπουλος κατάγεται από μια γωνιά της Ελλάδας στην οποία γεννήθηκε (παλιά) ο Καρκαβίτσας, και (στα χρόνια μας) ο  Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος, για να αρκεστώ σε δύο μόνον μεγάλα ονόματα. Φαίνεται πως «ο αέρας της Ηλείας» βοηθάει τις λογοτεχνικές φλέβες.