Νάουσα: Συναρπαστική η ομιλία του Ευάγγελου Λιβιεράτου για το “1822 και τους Χάρτες της Επαναστατικής περιόδου”

Είχαμε τη χαρά, την Κυριακή 5-6-2022, ως Πολιτιστική Εταιρεία Νάουσας «Αναστάσιος Μιχαήλ ο λόγιος», να φιλοξενήσουμε στη Νάουσα τον ομότιμο καθηγητή του ΑΠΘ  κ. Ευάγγελο Λιβιεράτο, ο οποίος στην αίθουσα διαλέξεων και προβολών του Πολυχώρου Πολιτισμού «Χρήστος Λαναράς» (κτήριο ΒΕΤΛΑΝΣ) έκανε μια συναρπαστική ομιλία  με θέμα: “1822 και οι Χάρτες της Επαναστατικής περιόδου”, ενταγμένη στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση και το Ολοκαύτωμα της Νάουσας.

Ο Ευάγγελος Λιβιεράτος, έχει πετύχει εξαιρετικές επιδόσεις στο επιστημονικό έργο πάνω στο κύριο αντικείμενο της πολύχρονης ακαδημαϊκής του καριέρας, με κέντρο τις γεωχωρικές επιστήμες και τεχνολογίες.  Ταυτόχρονα, έχει στρέψει το ζωηρό ενδιαφέρον του για τις τέχνες και τις επιστήμες του ανθρώπου (π.χ. ιστορία, λογοτεχνία, κινηματογράφος, θέατρο) προς ένα πεδίο που συνδυάζει την ιστορική και μορφωτική παράδοση των χαρτών και της χαρτογραφίας με το σημερινό κυρίαρχο ρεύμα της ψηφιακότητας.

Έτσι, στην χτεσινή του ομιλία ο κ. καθηγητής, κάνοντας χρήση μεγάλου αριθμού ψηφιακών διαφανειών, μερικές από τις οποίες παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά, ανέδειξε ένα σχεδόν άγνωστο, αλλά σημαντικό θέμα «γεωχωρικής αυτογνωσίας»: τους μεγάλους (πολύφυλλους) χάρτες της Επαναστατικής Περιόδου 1821-1829 τους οποίους τοποθέτησε στο χρονολόγιο των εξαιρετικών και καθοριστικών γεγονότων της περιόδου.

Κυρίως γαλλικής, αλλά και αυστριακής προέλευσης αυτοί οι μεγάλοι χάρτες συντάχθηκαν στο πλαίσιο των γεωπολιτικών ενδιαφερόντων των δυνάμεων της εποχής, άλλοτε ανταγωνιστικών και άλλοτε σε συναντίληψη, σχετικά με το μέλλον της Ελληνικής Επανάστασης που ξάφνιασε με τη λάμψη της τα δύο πρώτα χρόνια, για να περάσει από μεγάλες περιπέτειες μέχρι την τελική λύση, της ίδρυσης ανεξάρτητου κράτους, με ελάσσονα όρια επικράτειας, το μέγιστο που μπόρεσε ο Καποδίστριας.

Στο χρονολόγιο των γεγονότων και της ένταξης σε αυτό των χαρτών, σημαντική θέση κατέχει το 1822, στο οποίο μαζί με άλλα συμβάντα εντάσσεται η εξέγερση της Νάουσας και το τραγικό τέλος της 200 χρόνια πριν.

O ομιλητής, αναφέρθηκε στον κρίσιμο ρόλο των χαρτών στην γένεση της διεθνούς γεωπολιτικής, στα τέλη του 15ου αιώνα, αλλά επεσήμανε και την χρήση τους κατά την τρέχουσα αναθεωρητική γεωπολιτική προσπάθεια που επιχειρείται στην άμεση γεωγραφική γειτονιά μας. Σχολίασε την ιστορική μη-σχέση των Ελλήνων με τους χάρτες, επισημαίνοντας τα μεγάλα ελλείμματα στο σημερινό συλλογικό μορφωτικό μας απόθεμα.

Ανέλυσε το πώς διαμορφώθηκε το ―κυρίως γαλλικό― χαρτογραφικό ενδιαφέρον για τον ελλαδικό γεωγραφικό χώρο από την αρχή του 19ου αιώνα με πρωτοβουλία του Ναπολέοντα και της γαλλικής στρατιωτικής χαρτογραφικής υπηρεσίας,  που είχε ως αποτέλεσμα τους χάρτες του ελλαδικού χώρου που συναντάμε στην Επαναστατική Περίοδο, αλλά και της μεγάλης γαλλικής επιστημονικής χαρτογράφησης, η οποία άρχισε στο πεδίο από το 1829 και ολοκληρώθηκε σχεδόν το 1840, αποδίδοντας τον περίφημο χάρτη της Πελοποννήσου του 1832 και των πρώτων συνόρων του νέου ελληνικού κράτους των, το 1852.

Το μεγάλο «γεωχωρικό διακύβευμα» σχετικά με την πραγματική και οραματική διάσταση του όρου, όπως απασχόλησε τους Έλληνες από το 1821 μέχρι τις μέρες μας, αναλύθηκε από τον ομιλητή ως προς το πραγματικό πρόβλημα των «γαιών» και των «ορίων της επικράτειας», αλλά και των οραματικών «ορίων του έθνους». Το μεγάλο και διαχρονικό έλλειμμα στην απεικόνιση της γης, μιας τελικά αγεωγράφητης και αχαρτομάθητης χώρας, αντανακλάται σήμερα σε πολλές πτυχές της ζωής μας και της σχέσης μας με το κράτος (ιστορίες με το κτηματολόγιο που δεν έγινε!).

Τέλος ο ομιλητής, αφού υπογράμμισε τον εξαιρετικά σημαντικό ρόλο του Καποδίστρια για την ανάγκη χαρτογραφικής υποδομής της χώρας, ήδη από τι 1827, με τη συνδρομή των Γάλλων στρατιωτικών χαρτογράφων ―ήταν άλλωστε και ο πρώτος Έλληνας πολιτικός που κατανόησε σε βάθος την ανάγκη αυτή― παρουσίασε με πλούσιο οπτικό υλικό τους χάρτες της περιόδου, εστιάζοντας και στην απεικόνιση της Νάουσας, με τις ποικιλίες αναγραφής του τοπωνυμίου.

Ανάμεσα στο οπτικό υλικό παρουσιάστηκε για πρώτη φορά απόσπασμα, με την περιοχή της Νάουσας, του «άγνωστου» μέχρι τώρα μεγάλου χειρόγραφου χάρτη του Αυστριακού στρατιωτικού χαρτογράφου Franz von Weiss, που κατασκευάστηκε από το 1819 μέχρι το 1823. Έχει ενδιαφέρον ότι στον χάρτη αυτόν παρουσιάζεται σε αναλυτικό πίνακα η δύναμη του ελληνικού εμπορικού στόλου το 1813, στους τόπους ναυτικής δραστηριότητας, από ανέκδοτο πίνακα του Pouqueville (τον παρουσίασε ο Κ. Σβολόπουλος το 1971).

Η ομιλία ολοκληρώθηκε με μια σύντομη αναφορά στους χαρτογραφικούς σταθμούς μετά την Επαναστατική Περίοδο ―από την ίδρυση του κράτους και μέχρι το 1919― παρουσιάζοντας την περιοχή της Νάουσας και στον σημαντικό χάρτη του Γενικού Επιτελείου του 1878, που κατασκευάστηκε για τις διπλωματικές ανάγκες της χώρας στο Συνέδριο του Βερολίνου τη χρονιά εκείνη.

Το κοινό παρακολούθησε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την διάλεξη με τον καθηλωτικό λόγο του κ. Λιβιεράτου, από τον οποίο αποσπάσαμε την υπόσχεση για μελλοντική επανάληψη του εγχειρήματος και με διαφορετικές ενδιαφέρουσες «αναγνώσεις» των ιστορικών χαρτών!

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι στον εμπνευστή της πρόσκλησης προς τον κ. Λιβιεράτο, δήμαρχο και συνάδελφό του στο ΑΠΘ κ. Νικόλα Καρανικόλα προσφέρθηκε η κασετίνα της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Τεκμηρίωσης ΑΠΘ με τις τέσσερις πρόσφατες εκδόσεις της, για τη Χάρτα του Ρήγα, για την άγνωστη χαρτογράφηση των Κυκλάδων από τους μηχανικούς του Λουδοβίκου ΙΔ΄, για τους διαχρονικούς χάρτες της Σαντορίνης και για τα 130 χρόνια της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (1889-2019),

Νάουσα, 6 Ιουνίου 2022

Από την Πολιτιστική Εταιρεία Νάουσας

«Αναστάσιος Μιχαήλ ο λόγιος»