Μαρτυρίες για την ηπειρωτική καταγωγή των πρώτων κατοίκων της Νάουσας (Μέρος Β’) / γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στο Α΄ μέρος έγινε μνεία πέντε μαρτυριών περί της Ηπειρωτικής καταγωγής των πρώτων κατοίκων της Νάουσας. Στο παρόν Β΄ μέρος ακολουθούν άλλες πέντε μαρτυρίες. Προς περαιτέρω επίρρωση αυτής της άποψης γίνεται αναφορά και στην καταστροφή της Νάουσας το 1822 στο αλβανικό δημοτικό τραγούδι  και στο οθωμανικό σκλαβοπάζαρο της Κορυτσάς.

Μαρτυρία έκτη

Στέργιος Αποστόλου

Ο διακεκριμένος Έλληνας αρχαιολόγος Φώτιος Πέτσας δημοσίευσε το 1967 στο περιοδικό «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ» τόμος Ζ΄, σελ. 81 – 93, άρθρο με τίτλο «Νιάουστα – Γλυτουνιαύστα», (έκδοση της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών). Στο άρθρο αυτό ο Φ. Πέτσας συσχετίζει το όνομα του ηπειρωτικού χωριού Γλυτουνιαύστα με την Νιάουστα, (παλιά ονομασία της πόλης), εξ αυτού δε και πιθανή διαχρονική μετακίνηση κατοίκων αυτού του χωριού προς την πόλη μας. Αυτή η εκδοχή συμπίπτει και συνεπικουρεί την μαρτυρία του Ναουσαίου Ιωάννη Παππή περί της ηπειρωτικής καταγωγής των πρώτων κατοίκων της Νάουσας, όπως αυτή προεκτέθηκε.

Μαρτυρία έβδομη

Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Νάουσας με καταγωγή από την Ήπειρο, μεταξύ όλων των άλλων εθίμων που έφεραν στη νέα τους πατρίδα, έφεραν και το έθιμο του «καρτσιούνου».

Αναδιφώντας σε λαογραφικά στοιχεία τα οποία αφορούν στα έθιμα και τις παραδόσεις της Ηπείρου, ιδιαίτερα της πόλης των Ιωαννίνων και της περιοχής της, διάβασα ότι στα Ιωάννινα, μέσα στην πόλη, υπάρχει ακόμα το έθιμο της «τζιαμάλας», το οποίο παράλληλα ονομάζεται και «τζιάρα». Η τζιαμάλα ή τζιάρα είναι μεγάλη πυρά σε ανοιχτό χώρο, αποτελούμενη από χοντρά ξύλα ή κούτσουρα τοποθετημένα το ένα επάνω στο άλλο, η οποία ανάβει κατά την περίοδο της Αποκριάς και όχι τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα, όπως στη Νάουσα. Αυτή είναι η διαφορά. Κατά τα άλλα, η πυρά της τζιαμάλας ή τζιάρας εμφανίζει καταπληκτικές ομοιότητες με τον καρτσιούνο της Νάουσας.

Ανάβει στις διάφορες πλατείες και σταυροδρόμια της πόλης των Ιωαννίνων, γύρω της προσέρχονται οι περίοικοι η και περαστικοί, οι οποίοι στήνουν μεγάλο γλέντι τρώγοντας διάφορα κρεατικά, ζεστή φασολάδα και παραδοσιακές γιαννιώτικες πίτες που συνοδεύονται από κρασί και ρακί. Υπάρχουν περιπτώσεις που στο γλέντι έχουν κληθεί και παίζουν λαϊκοί μουσικοί με παραδοσιακά όργανα. Πριν από το άναμμα της πυράς, στη βάση του σωρού από τα κούτσουρα και σε κατάλληλο  μέρος, τοποθετείται κάποια εύφλεκτη ύλη, κυρίως πίσσα, στην οποία ρίχνουν αναμμένο σπίρτο. Μέσα σε λίγη ώρα, οι φλόγες αρχίζουν να ξεπετιούνται μέσα από τα κούτσουρα προς τα πάνω και να θεριεύουν.

Διατυπώθηκε η άποψη ότι η ετυμολογική προέλευση της λέξης «τζιαμάλα» προέρχεται από την αραβική λέξη «γκαμάλ», που σημαίνει καμήλα, επειδή ο ψηλός σωρός από τα καιόμενα κούτσουρα μοιάζει με καμήλα και τον ύβο της (καμπούρα), ιδιαίτερα δε με τη δρομάδα, που είναι η αφρικανική καμήλα με ένα ύβο. Ίσως, όμως, να σημαίνει και φωτιά. Εκτός από «τζιαμάλα», το άλλο γιαννιώτικο όνομα της φωτιάς, είναι «τζιάρα», το οποίο απαντά εν χρήσει όπως και το πρώτο. Πιστεύω ότι ετυμολογικά συνδέεται με την ιδιωματική Ναουσαίϊκη λέξη «ζιάρα» (θηλυκού γένους), η οποία σημαίνει φωτιά, αναμμένη θράκα. Η ίδια λέξη (ζιάρα) συγγενεύει ετυμολογικά και με την Αλβανική λέξη «zjarr» (ζιάρ) = φωτιά, πυρ (FJALOR I SHQIPES SE SOTME. Faq. 1328. Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise. Tirane 1984). Αλλά και ως προς την ονομασία «τζιαμάλα» ας μην μας διαφεύγει το γεγονός ότι στη Νάουσα υπάρχουν και σήμερα οικογένειες που φέρουν το επώνυμο «Τζιαμάλης», το οποίο, κατά τα ανωτέρω, πρέπει να σημαίνει ή «καμηλιέρης», ή «πύρινος – φλογώδης, άλλες «Τσιάρας» (από την «τζιάρα»), επίσης πύρινος ή φλογώδης και άλλες   «Γιαννιώτης» (ο καταγόμενος από τα Γιάννενα).

Μαρτυρία όγδοη

 Από δημοσίευμα άγνωστου συντάκτη με τίτλο: «Η ιστορία του Καρναβαλιού της Ναούσης», που υπογράφει με το ψευδώνυμο «Αμερόληπτος», το οποίο είδε το φως της δημοσιότητας στην τοπική εβδομαδιαία εφημερίδα «ΝΑΟΥΣΑ» του Μεσοπολέμου (έτος Α΄, αριθ. φύλ. 9, 4 Μαρτίου 1928, σελ 4), αποσπώ και παραθέτω τα κατωτέρω:

«Εις την Νίκαιαν την περίφημον πόλιν δια τας διασκεδάσεις των απόκρεων, λέγουν ότι εφέτος εορτάσθη η πεντηκονταετηρίς του Καρναβάλου. Εάν έχει έτσι το πράγμα, το ιδικόν μας Καρναβάλι είναι κατά πολύ αρχαιότερον. Χρονολογείται πολύ προ της μεγάλης ελληνικής επαναστάσεως του 1821.

 Επί Αλή πασιά του Τεπελενλή εις τα Ιωάννινα ο Γενίτσαρος έπαιρνε και έδιδε με την ιδιάζουσαν εκείνην στολήν του, η οποία ήτο πουτούρια ρούχινα μέχρι των ποδών κεντημένων με χρυσογαϊτανάκια, σαρέκει (σημ. δική μου: εννοεί: σαρίκι) εις την κεφαλήν από από ζωνάρι μεταξωτόν, πεσλιά επίσης τσόχινα χρυσοκεντημένα και το απαραίτητον γιαταγάνι εις τα αριστερά.

 Τον γενίτσαρον τούτον ούτω πως ενδεδυμένον μετέφεραν εδώ έμποροι Ναουσαίοι επικοινωνούντες με τα Ιωάννινα, όπου μεταβαίνοντες επώλουν λάδι, σιαγάκια, και τα περίφημα της Ναούσης όπλα με τσιάρκι Κουστούλη και λαμνί Πλήκα. Κατόπιν δε ο λογοθέτης και Άρχων της Ναούσης Ζαφειράκης εις τα μάτια του οποίου πολύ άσχημα κτυπούσαν τα τουρκικά πουτούρια, αντικατέστησε ταύτα δια της φουστανέλλας, σύμφωνα με το πνεύμα της τότε εποχής και το αρματολικό και κλέπτικο φρόνημα … οι Τούρκοι την πολυτελή αυτήν αμφίεσιν του Γενιτσάρου έχουσαν πολλήν την ομοιότητα με την Αλβανικήν τουρκικήν ενδυμασίαν,

την ηνείχοντο, την πάλαν όμως όχι … Τόσον βαθέως ερριζωμένον ήτο το παλαιόν τούτο έθιμον, το οποίον οι κατά καιρούς άρχοντες της πόλεως εκθύμως υπεστήριξαν …»

Πιστεύω ότι πίσω από τον Αμερόληπτο, τον συντάκτη αυτού του δημοσιεύματος, κρύβεται ο Ναουσαίος διδάσκαλος και λόγιος Σταύρος Χωνός. Από τα ανωτέρω σαφώς  προκύπτει ότι οι Ναουσαίοι είχαν στενότατες σχέσεις με τα Ιωάννινα και ότι το γιαννιώτικο έθιμο του γενιτσάρου που τελούνταν εκεί το μετέφεραν στην Νάουσα και το κατέστησαν και δικό τους έθιμο.

Και αυτή η περίπτωση ενισχύει έτι περαιτέρω την άποψη ότι οι Ναουσαίοι είχαν στενότατη σχέση με την Ήπειρο γενικά και δεν θα ήταν παράλογο να υποστηριχθεί η άποψη ότι οι σχέσεις αυτές εκτείνονται σε βάθος χρόνου, ίσως από την εποχή που κάποιοι Ηπειρώτες άφησαν τις εστίες τους και εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην Νάουσα. Στο έθιμο του γενίτσαρου που μετέφεραν οι Ναουσαίοι στην πόλη τους από τα Ιωάννινα, ο γενίτσαρος συνέχισε να είναι ντυμένος με τη στολή των γενιτσάρων του οθωμανικού στρατού μέχρι τα πρόθυρα της επανάστασης του 1821.

Ο Ζαφειράκης, όπως μας πληροφορεί η εφημερίδα του Μεσοπολέμου «ΝΑΟΥΣΑ», την άλλαξε με φουστανέλα. Όμως εδώ το έθιμο απέκτησε διαφορετικό συμβολισμό. Τελούνταν από τους Ναουσαίους προς τιμήν του ιδρυτή της πόλης τους Γαζή Εβρενός. (Γεράσιμος Καψάλης: Δελτίο της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, τόμος έκτος, τεύχος Α΄ και Β΄, σελ. 452 – 537. Η μελέτη του δημοσιεύτηκε την 29^η Απριλίου 1917, φέρει δε τον τίτλο: ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΚ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ).

Με βάση το δημοσίευμα του Γεράσιμου Καψάλη, για το αφορών στην Νάουσα μέρος, έγραψα το άρθρο μου «Λαογραφικά Νάουσας», το οποίο δημοσιεύτηκε στο βιβλίο μου με τίτλο “ΝΑΟΥΣΑ” (Σύμμεικτα), τόμος Α΄  Μακεδονικές Μελέτες, Νάουσα 1992)

Μαρτυρία ένατη

 Μεταφέρω μέρος της εισήγησής μου «Απόψεις για την ετυμολογική προέλευση της λέξης «Μπούλα» στην ημερίδα του Ευρωπαϊκού Προγράμματος CULTURE 2000 «Μάσκες και Μασκαρέματα», που πραγματοποιήθηκε στην Νάουσα στις 25 Φεβρουαρίου 2006. Πιστεύω ότι πολλές λέξεις του ναουσαίϊκου γλωσσικού ιδιώματος έχουν Ηπειρωτική προέλευση και ειδικότερα, ότι σχετίζονται με το γιαννιώτικο γλωσσικό ιδίωμα:

« … σημειώνω ότι η Λατινική λέξη bulla (μπούλλα), μεσαιωνικά βούλλα, σημαίνει το σφράγισμα που αποτυπώνεται με ειδική μήτρα επάνω σε μόλυβδο, χρυσό και ασήμι. Από τη λέξη αυτή παράγεται το ρήμα βουλλόω = σφραγίζω. Επίσης, βούλα, (από το μεσαιωνικό βούλλα, που προέρχεται όπως προαναφέρθηκε από από τη Λατινική λέξη bulla), σημαίνει: η σφραγίδα και το αποτύπωμά της. Από αυτήν παράγεται το ρήμα βουλώνω, το οποίο εκτός από την έννοια του σφραγίζω, κυρίως σημαίνει φράζω, κλείνω, καλύπτω. Στην Ελληνική γλώσσα, βεβαίως, υπεισήλθε ως γλωσσικό δάνειο. Στην Ήπειρο, στην περιοχή της Θεσπρωτίας, απαντά εν χρήσει το ρήμα μπουλώνω με την έννοια του καλύπτω, σκεπάζω και ξεμπουλώνω = αποκαλύπτω, ξεσκεπάζω. Κατ’ ακολουθίαν, μπούλωμα = σκέπασμα και ξεμπούλωμα = ξεσκέπασμα, αφαίρεση καλύμματος. Παραθέτω απόσπασμα από γαμήλιο δημοτικό τραγούδι της Ηπείρου στο οποίο εμπεριέχεται το ρήμα μπουλώνω :

ΤΟΥ ΝΟΥΝΟΥ

Σπαράξου νούνε απ’ αυτού και σύρε παρακάτω,
και σύρε παρακάτω, ξεμπούλωσε τη νύφη.

Από το δημοτικό αυτό τραγούδι προκύπτει ότι μπουλωμένος σημαίνει σκεπασμένος, καλυμμένος και η προτροπή προς το νουνό να ξεμπουλώσει τη νύφη, ήταν να την ξεσκεπάσει, να της αφαιρέσει το κάλυμμα. Επίσης, ενδιαφέρουσα είναι και η ετυμολογική συγγένεια την οποία εμφανίζει η προστακτική σπαράξου προς την υφιστάμενη αντίστοιχη Ναουσαίϊκη σπαρνιού, η οποία σημαίνει: κουνήσου, μετακινήσου από την θέση σου. Σε υποσημείωση του ίδιου τραγουδιού μας παρέχεται η πληροφορία ότι το μπούλωμα και το ξεμπούλωμα της νύφης στον Ηπειρώτικο γάμο είναι μέρος από τα δρώμενα πανάρχαιου εθίμου της περιοχής. Στις περιοχές Δρόπολης και Δρόβιανης μπούλα σημαίνει η αραχνοϋφαντη καλύπτρα που σκεπάζει το πρόσωπο της νύφης.

 Επίσης, στα Ιωάννινα μπούλα σημαίνει η γυναίκα ανθρώπου που κατέχει κάποια θέση, κάποιο αξίωμα. Και όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο σχετικό λεξικό, για να υπάρχει μπούλα, ασφαλώς θα έπρεπε να υπήρχε και μπούλος. Όμως, η εννοιολογική σημασία της Λατινικής λέξης bulla δεν εξαντλείται με όσα έχουν προαναφερθεί. Bulla στα Λατινικά, εκτός των άλλων, σημαίνει και α) ομφαλωτό κόσμημα ζωνών και θυρών, β) περιδέραιο, το οποίο φορούσαν οι Ρωμαίοι στα αγόρια τους σαν στολίδι. Εξ αυτού προκύπτει ένα σημαντικό συμπέρασμα. Επειδή η στολή της Ναουσαίϊκης μπούλας φέρει ποικιλία κοσμημάτων επάνω της, μπορεί να διατυπωθεί η άποψη ότι μπούλα λέγεται αυτός ο οποίος φέρει επάνω του ποικιλόμορφα κοσμήματα. Την έρευνά μου αυτή την επεξέτεινα και προς την κατεύθυνση των Αλβανικών πηγών. Βulla στην Αλβανική γλώσσα σημαίνει α) Η γυναίκα εκείνη η οποία ωραιοποιούσε και στόλιζε τη νύφη κατά τη γαμήλια τελετή και στη συνέχεια τη συνόδευε στο σπίτι του γαμπρού. Η λέξη αυτή σημειώνεται στο σχετικό Αλβανικό λεξικό σαν πολύ παλιά και εντάσσεται στον τομέα της εθνογραφίας. Επομένως, η μπούλα αποτελεί συνοδευτικό στοιχείο της νύφης, κάτι που συμβαίνει και στο Ναουσαίικο δρώμενο.

 β) Bulla σημαίνει οποιαδήποτε γυναίκα μουσουλμανικού θρησκεύματος. Η δεύτερη δεν είναι ταυτόσημη με την πρώτη και θεωρείται γλωσσικό δάνειο από την Τουρκική. Υπάρχει και άλλη πηγή από την οποία μας παρέχεται η πληροφορία ότι bulla σημαίνει μουσουλμάνα γυναίκα. Τέλος, το ρήμα  mbuloj στα Αλβανικά σημαίνει καλύπτω, σκεπάζω, αλλά και ενταφιάζω. Το παράγωγο ουσιαστικό mbulese, μεταξύ των άλλων, σημαίνει προσωπείο, μάσκα και το mbulιm = κάλυψη, σκέπασμα, ενταφιασμός.         Στο κείμενο αυτής της εισήγησής μου παραθέτω και τη σχετική βιβλιογραφία, η οποία έχει ως ακολούθως:

 ΜΕΓΑ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ υπό LIDDEL-SCOTT, τόμος 5^ος (συμπλήρωμα), σε. 88. Αθήνα.

• ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ Τεγόπουλου – Φυτράκη, έκδ. 3^η, σελ. 155. Αθήνα 1990.
• ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ (1000-1958). Έκδοση του Ι.Η.Μ. Εισαγωγή, επιμέλεια, σχόλια Αθανασίου Χ. Γιάγκα, σελ. 484. Αθήνα.
• Ευάγγελος Αθαν. Μπόγκας: ΤΑ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΙΔΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ, σελ. 44. Ιωάννινα 1966.
• Στέφανος Κουμανούδης: ΛΑΤΙΝΟΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ, έκδ. 1972, σελ. 91-92. Αθήνα
• FJALOR I GJUHES SE SOTME SHQIPE, faq. 196. Tirane Συναφώς βλ. και Στέργιου Σπ. Αποστόλου ΠΟΙΚΙΛΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ (Γενίτσαροι και Μπούλες), περιοδικό ΝΙΑΟΥΣΤΑ, τεύχος 42, σελ. 17-18. Νάουσα 1988.
• FJALORI I BASHQIMIT, ribotim RILINDJA, faq. 56. Prishtina 1978.
• KENGE KRESHNIKE. Instituti Albanologjik , faq. 374. Prishtina 1974.

 Μαρτυρία δέκατη

 Ο ιστορικός της Βέροιας Γ. Χιονίδης στην μελέτη του με τίτλο «Ο Όσιος Θεοφάνης ο Νέος (ο εξ Ιωαννίνων πολιούχος της Μακεδονικής Ναούσης, η ίδρυσις της πόλεως και η καταγωγή των κατοίκων), που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ», αριθ, τεύχ. 8/1968, σελ. 223-238, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και τα γραφέντα από τον Έφορο Αρχαιοτήτων Φώτη Πέτσα, Κωνσταντίνο Τσιώμη και Πέτρο Δεινόπουλο, διευθυντή της εφημερίδας «ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΗΣ», καταλήγει ως εξής:

« … Φαίνεται λοιπόν ότι δεν ήτο τυχαία η έλευσις και η παραμονή του Θεοφάνους εις την περιοχήν Ναούσης, αλλά ο όσιος επεδίωξε να έλθη πλησίον των Ηπειρωτών Ναουσαίων, γενόμενος και πολιούχος της πόλεώς των»

Διάφοροι άλλοι συσχετισμοί

Επίσης, θα κάνω περιληπτική αναφορά σε δύο μελέτες μου, οι οποίες  είδαν το φως της δημοσιότητας στο περιοδικό “ΝΙΑΟΥΣΤΑ” του τότε Συλλόγου Αποφοίτων Λαππείου Γυμνασίου Ναούσης (νυν Πολιτιστική Εταιρεία Ναούσης). Αυτές είναι:

 α) «Η καταστροφή της Νάουσας από τους Τούρκους το 1822 στο αλβανικό ιστορικό δημοτικό τραγούδι». Περιοδικό ΝΙΑΟΥΣΤΑ, αριθ. τεύχ. 30, Α΄ τρίμ. 1985, σελ. 7.

Θα αναφερθώ στην αλβανική έκδοση “EPIKA HISTORIKE” Akademia e Shkencave e R.P.S te Shqiperise, Insituti i Kultures Popullore, vellim i pare, faq 406. Tirana 1961. Πρόκειται για συλλογή αλβανικών δημοτικών τραγουδιών και το σχετικό για την επανάσταση και καταστροφή της Νάουσας δημοτικό τραγούδι που άδονταν στην  περιοχή της Κορυτσάς, έχει δημοσιευθεί σε βιβλίο που εκδόθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από τον Αλβανό Τhimi Mitko. Το τραγούδι αυτό, που από τα αλβανικά μετέφρασα στα ελληνικά ο ίδιος, έχει ως εξής:

(1) Σαν εχαλάσθ’ η Νιάουστα, η κατακαημένη,

     τρανό ασκέρι πλάκωσε ως είκοσι χιλιάδες,

     φωτιά παντούθε σκόρπισε και πυρωμένες φλόγες.

     Τους άντρες όλους έσφαξαν, σφάξαν και τις γυναίκες.

(5) Στα χέρια της Τουρκιάς αυτές,

     της Νιάουστας οι γυναίκες!

     Τον θρήνο η Ανθία άρχισε:

 –   Αφέντη μου από τ’ άλογο να μη με κατεβάσεις

     αυτό το έρμο το παιδί όσο να το βυζάξω.

(10) Τα λουλουδοκεντήματα, διακόσια και πέντε,

       τι να τα κάνω η δύστυχη εγώ, πού να τα πάω!

       Και τα χρυσαφικά κι αυτά, διακόσια και πέντε

       πού να τ’ αφήσω η άμοιρη, η κακοτυχισμένη;

       Τα έρημα τα πρόβατα πήραν ψηλά τα όρη

(15) τι φύγαν οι τσοπάνηδες κι ορφανεμένα μείναν.

       Έρμα των έρμων πόμειναν και τα σγουρομαλάτα

       και τα μουλάρια τ’ αψηλά, τα μεγαλονυχάτα

       και εβδομήντα λάγια αρνιά

(20) κι ογδόντα άλλα διαλεχτά μπροστάρικα κριάρια

    κι άλλα διακόσια ζωντανά, κουδουνοφορεμένα.

Το ερώτημα που δημιουργήθηκε μέσα μου ήταν: Πώς είναι δυνατόν κάτοικοι της Κορυτσάς ή της περιοχής της να ασχοληθούν με την εξέγερση και την καταστροφή της Νάουσας και μάλιστα να αφιερώσουν και σχετικό τραγούδι σ΄ αυτήν, αν δεν συνδέονταν με τους Ναουσαίους με κάποιας μορφής δεσμούς, ειδικότερα, συγγενικούς; Η απάντηση νομίζω ότι μπορεί να δοθεί μόνο αν γίνει αναφορά στους καταφυγόντες στην Κορυτσά, στη Νάουσα και γενικότερα στο Βέρμιο, Αρβανιτόβλαχους Μοσχοπολίτες, Νικολιτσάνους, Φρασαριώτες, Γραμμουστάνους και άλλους, οι οποίοι άφησαν πίσω τους συγγενείς στις πόλεις ή τα χωριά απ’ όπου μετακινήθηκαν προς τις ανωτέρω πόλεις.

Στη Νάουσα, ασφαλώς, μετεγκαταστάθηκαν σε άλλες περιόδους και κάτοικοι άλλων περιοχών, όπως Ρουμλουκιώτες, (η πληροφορία μου είναι στη συνοικία Μπατάνια), οι όχι βλαχικής καταγωγής παλιοί κάτοικοι του Κάτω Σελίου, οι οποίοι το εγκατέλειψαν, μετά την καταστροφή αυτού του χωριού από τον Κατρανιτσιώτη ληστή Γούτα (οι Βλάχοι ποιμένες της περιοχής ήρθαν και κατοίκησαν το έρημο Κάτω Σέλι αργότερα) και άλλοι.

Μετά την καταστροφή της Νάουσας, μετεγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν και κάτοικοι από τα γύρω χωριά, Οσλιανίτες, Δραζιλοβίτες, Κουτσουφλιανίτες, Περισιορίτες, Χωροπανίτες, Γιαννακοβίτες κ.α.  Από τον συγχρωτισμό των Ηπειρωτικής καταγωγής Ναουσαίων και όλων των άλλων από άλλες περιοχές, προέκυψε, κατά την άποψή μου, το υπάρχον γλωσσικό ιδίωμα της Νάουσας, τα ήθη, τα έθιμα (με τα σχετικά δρώμενα), η κουλτούρα κ.λπ. Η ιδιαιτερότητα δε η οποία τα διακρίνει χρήζει περαιτέρω ερευνητικής προσπάθειας. Πάντως, πιστεύω ότι διαχρονικά, περισσότερο από οποιεσδήποτε άλλες επιδράσεις, οι Ηπειρωτικές  υπήρξαν καθοριστικές στη διαμόρφωση του γλωσσικού ιδιώματος της Νάουσας, στα ήθη, στα έθιμα με τα δρώμενά τους και στην κουλτούρα των Ναουσαίων.

 β) «Γυναικόπαιδα της Νάουσας στο σκλαβοπάζαρο της Κορυτσάς» (Συμβολή στην έρευνα για την τύχη μερικών από τους εξανδραποδισθέντες κατοίκους της Νάουσας μετά την καταστροφή της πόλης από τους Τούρκους το 1822). Περιοδικό ΝΙΑΟΥΣΤΑ, τεύχ. 32, Γ΄ τρίμ. 1985, σελ. 102.

Μελετώντας σχετικό ιστορικό σημείωμα του Αλβανού λαογράφου, ποιητή και δημοσιογράφου Thimi Mitko (VEPRA) Akademia e Shkencave e R.P.S te Shqiperise. Instituti i Kultures Popullore, faq. 537-555. Tirana 1981, βρήκα την ιστορική πληροφορία ότι 500 σκλάβοι-γυναικόπαιδα ελληνικής καταγωγής οδηγήθηκαν από τους Τούρκους στο σκλαβοπάζαρο της Κορυτσάς μετά την 19η Ιουνίου 1822, δηλαδή, περίπου 2 μήνες μετά την καταστροφή της Νάουσας. Εδραιωμένη είναι η πεποίθησή μου ότι πρόκειται για αιχμαλώτους από την Νάουσα, γιατί το πλησιέστερο προς την 19η Ιουνίου 1822 αξιοσημείωτο ιστορικό γεγονός είναι η εξέγερση και η καταστροφή της Νάουσας. Η κοινότητα Κορυτσάς, ειδικά γι’ αυτά τα γυναικόπαιδα, συγκέντρωσε το απαιτούμενο για την εξαγορά τους χρηματικό ποσό και το κατέβαλε ολόκληρο στους Τούρκους ιδιοκτήτες τους – πωλητές.

Πιστεύω ακράδαντα ότι οι κάτοικοι της Κορυτσάς που ενδιαφέρθηκαν να ελευθερώσουν τα γυναικόπαιδα της Νάουσας, ήταν συγγενείς αυτών που είχαν καταφύγει στην Κορυτσά από τις καταστραφείσες στο παρελθόν γειτονικές πόλεις Μοσχόπολη και Νικολίτσα. Εξ αυτού, είναι ενδεχόμενο, μεταξύ των μεταφερθέντων στην Κορυτσά σκλάβων Ναουσαίων, να υπήρχαν και γυναικόπαιδα με καταγωγή από τους καταφυγόντες στην Νάουσα κατοίκους των ανωτέρω πόλεων. Είναι μία εκδοχή την οποία δεν μπορεί να αγνοήσει ο ιστορικός ερευνητής.

ΥΠΟΜΝΗΜΑ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

— Φώτιος Πέτσας: Περιοδικό «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ» τόμος Ζ΄, σελ. 81 – 93, άρθρο με τίτλο «Νιάουστα – Γλυτουνιαύστα». Έκδοση της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών

— FJALOR I SHQIPES SE SOTME. Faq. 1328. Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise. Tirane 1984).

— Εβδομαδιαία τοπική εφημερίδα «ΝΑΟΥΣΑ» του Μεσοπολέμου (έτος Α΄, αριθ. φύλ.9, 4 Μαρτίου 1928, σελ. 4)

— Γεράσιμος Καψάλης: Δελτίο της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, τόμος έκτος, τεύχος Α΄  και Β΄, σελ. 452 – 537, στο οποίο δημοσιεύτηκε την 29^η Απριλίου 1917 μελέτη του, η οποία φέρει τον τίτλο: «ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΚ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ»

— Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου: Άρθρο με τίτλο «Λαογραφικά Νάουσας», το οποίο δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του με τίτλο “ΝΑΟΥΣΑ” (Σύμμεικτα), τόμος Α΄  Μακεδονικές Μελέτες, Νάουσα 1992)

— Thimi Mitko (VEPRA) Akademia e Shkencave e R.P.S te Shqiperise. Instituti i Kultures Popullore, faq. 537-555. Tirana 1981

— “EPIKA HISTORIKE” Akademia e Shkencave e R.P.S te Shqiperise, Insituti i Kultures Popullore, vellim i pare, faq 406. Tirana 1961

— Γ. Χιονίδης: Μελέτη του με τίτλο «Ο Όσιος Θεοφάνης ο Νέος (ο εξ Ιωαννίνων πολιούχος της Μακεδονικής Ναούσης, η ίδρυσις της πόλεως και η καταγωγή των κατοίκων). Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ», αριθ, τεύχ. 8/1968, σελ. 223-238

— Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου: Άρθρο του με τίτλο «Γυναικόπαιδα της Νάουσας στο σκλαβοπάζαρο της Κορυτσάς» (Συμβολή στην έρευνα για την τύχη μερικών από τους εξανδραποδισθέντες κατοίκους της Νάουσας κατά την καταστροφή της πόλης από τους Τούρκους το 1822). Περιοδικό ΝΙΑΟΥΣΤΑ, τεύχ. 32, Γ΄ τρίμ. 1985, σελ. 102.

Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου: Άρθρο του με τίτλο «Η καταστροφή της Νάουσας από τους Τούρκους το 1822 στο αλβανικό ιστορικό δημοτικό τραγούδι». Περιοδικό ΝΙΑΟΥΣΤΑ, αριθ. τεύχ. 30, Α΄ τρίμ. 1985, σελ. 7.