Απόψεις Ιστορία

“Η Μάχη της Νάουσας 11/1/49” Μέρος Γ'(τελευταίο) / γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

Faretra.info

20/03/2022, 21:45

Ο Στρατηγός Τζέϊμς Βαν Φλιτ συνοδευόμενος από τον υπουργό Στρατιωτικών Παναγιώτη Κανελόπουλο και άλλους επισήμους επισκέπτεται την Μακρόνησο. Τμήμα της στρατιωτικής φρουράς του νησιού απονέμει τιμές.
(https://aristeripolitiki.blogspot.com/2021/09/blog-post_19.htm)

———————

Βλέπω, ξαφνικά, να πετιέται από την πλευρά των ανταρτών και να σέρνεται σιγά σιγά επάνω στο χιόνι μια ανταρτίνα με ένα πάντζερ στον ώμο της. Οι αντάρτες την κάλυπταν με πυκνά πυρά οπλοπολυβόλου που κατευθύνονταν προς τις θυρίδες του πολυβολείου, για να μην την βλέπουν μέσα από αυτές οι υπερασπιστές του.

Όταν η ανταρτίνα έφτασε σε απόσταση βολής από το πολυβολείο, σημάδεψε προσεκτικά με το πάντζερ και εκτόξευσε το βλήμα του προς τις θυρίδες του. Πρώτη φορά στη ζωή μου είδα πολυβολείο να ανατινάζεται στον αέρα μαζί με το ανθρώπινο περιεχόμενό του. Πέτρες και ανθρώπινες σάρκες μαζί εκτοξεύτηκαν με πάταγο στον αέρα. Μόνο σε πολεμικά φιλμ βλέπει κανείς κάτι τέτοιο.

Στέργιος Αποστόλου

ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ. Από αναλυτική αναφορά των Δ. Βλαντά και Ν. Θεοχαρόπουλου μας παρασχέθηκαν λεπτομερείς πληροφορίες για την μάχη της Νάουσας, την κατάληψή της, τα λάφυρα τα οποία περιήλθαν στα χέρια του Δ.Σ.Ε, καθώς και για τις ενέργειες στις οποίες προέβη αυτός μετά την εξουδετέρωση των εστιών αντίστασης και την ολιγοήμερη παραμονή του σ’ αυτήν.

Επίσης, μας παρασχέθηκαν κατατοπιστικές πληροφορίες για το πλάνο του επιτυχημένου υποχωρητικού ελιγμού του Δ.Σ.Ε από την Νάουσα για το Βίτσι, χωρίς οι μαχητές του να πέσουν στην παγίδα του κυβερνητικού στρατού, που συγκέντρωσε ισχυρές δυνάμεις με μεγάλη δύναμη πυρός στο Μουχαρέμ Χάνι της Έδεσσας και τους περίμενε.

Ο Δημήτρης Βλαντάς γράφει στο ημερολόγιό του ότι κατά το τελευταίο στάδιο του υποχωρητικού ελιγμού της Χ Μεραρχίας του Δ.Σ.Ε που χτύπησε την Νάουσα, πολύτιμη υπήρξε η βοήθεια του Διοικητή της 108^ης Ταξιαρχίας του Δ.Σ.Ε Παναγώτη Ζάρα, ο οποίος, επικεφαλής δύο ταγμάτων της Ταξιαρχίας του, διευκόλυνε αποτελεσματικά το πέρασμά της από την γέφυρα Μπράμορ:

« … Με τη βοήθεια δύο Ταγμάτων της 108^ης Ταξιαρχίας με επικεφαλής τον Παναγιώτη Ζάρα, η φάλαγγα του Δ.Σ.Ε κατόρθωσε να περάσει τη γέφυρα Μπράμορ. Έτσι, ο υποχωρητικός ελιγμός της στέφτηκε με απόλυτη επιτυχία…»

(Δημήτρης Βλαντάς: ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ (1947-1949). Σελ. 273-283. Αθήνα 2007).

**Παναγιωτης Ζάρας, Συντ/ρχης Πεζικού, Διοικητής της 108ης Ταξιαρχίας Δ.Σ.Ε**
(https://www.rizospastis.gr/story.do?id=1043221

Ένα μήνα περίπου πριν από την λήξη του Εμφυλίου πολέμου, την 24^η Ιουλίου 1949, ο Παναγιώτης Ζάρας έπεσε στο πεδίο της μάχης. Το Γενικό Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας εξέδωσε το παρακάτω ανακοινωθέν:

Ανακοινωθέν του Γ.Α. του Δ.Σ. 2-8-49 AΡ. Δ. 546

«Τον Δ.Σ.Ε βρήκε μια μεγάλη απώλεια. Στις 24 του Ιούλη (1949) τη νύχτα έπεσε ηρωικά ο διοικητής της 108 ταξιαρχίας του Δ.Σ συνταγματάρχης Πεζικού Παναγιώτης Ζάρας, τιμημένος με το μετάλλιο στρατιωτικής αξίας. Στο πρόσωπο του συνταγματάρχη Παναγιώτη Ζάρα ο Δ.Σ, το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα της χώρας μας και όλης της Ελλάδας έχασε έναν αφοσιωμένο και πιστό αγωνιστή, έναν σεμνό και άξιο στρατιωτικό ηγέτη. Η ιδιαίτερη πατρίδα του, η ανταρτομάνα Ρούμελη, έχασε το διαλεχτό παιδί της που εκπροσωπούσε τις πιο ευγενικές λαϊκοδημοκρατικές παραδόσεις της και ενσάρκωνε το ρουμελιώτικο πατριωτισμό και την υπέροχη ρουμελιώτικη παλληκαριά…».

Απόσπασμα από το ανακοινωθέν της 2ας Αυγούστου 1949 του Γενικού Αρχηγείου του Δ.Σ.Ε για το θάνατο του Παναγιώτη Ζάρα.

Από τις προσωπικές μου αναμνήσεις που αφορούν στα γεγονότα της Νάουσας, πρώτα θα αναφερθώ στη μάχη για την κατάληψη του κτιρίου Χρηστίδη, έδρα του 44^ου Τάγματος Εθνοφρουράς, επειδή το σπίτι μας απείχε μόλις 100 μέτρα από αυτό. Μεσολαβούσαν μόνο τέσσερα σπίτια. Το κτίριο αυτό συνόρευε τότε από τη νότια πλευρά του με την όχθη του ποταμού Αράπιτσα, από τη δυτική με τους αγρούς των Παπαφιλίππου και Δαλαμάρα, από τη βόρεια με την αρχή της οδού Βύρωνος και από την ανατολική με το Δημοτικό πάρκο (Κιόσκι). Επομένως, ήταν ακάλυπτο και από τις τέσσερις πλευρές του.

Ακριβώς απέναντι από τη νότια πλευρά του, δηλαδή, στην άλλη όχθη της Αράπιτσας, βρίσκονταν το επάνω τμήμα του εργοστασίου ΕΡΙΑ, στο οποίο ήταν σταβλισμένα τα μεταγωγικά της 33^ης κυβερνητικής Ταξιαρχίας, μουλάρια ειδικού και κοινού φόρτου. Από το πρωί της 12^ης Ιανουαρίου 1949, ημέρα Τετάρτη, τα τμήματα του Δ.Σ.Ε είχαν σχηματίσει ασφυκτικό κλοιό γύρω από το κτίριο Χρηστίδη και το σφυροκοπούσαν ανελέητα. Από τον κήπο του σπιτιού μας δύο αντάρτες, χειριστής και γεμιστής, οχυρωμένοι πίσω από κάποιες πέτρες, έβαλλαν ακατάπαυστα με ένα πολυβόλο με πυκνά πυρά εναντίον του.

Άλλοι δύο αντάρτες που κρατούσαν αντιαρματικά πάντζερ ή πίατ, δεν θυμάμαι ακριβώς, στημένοι στη γωνία του σπιτιού μας εκτόξευαν κάθε τόσο βλήματα με τα φορητά όπλα τους κατά των αρμάτων μάχης και των κάριερς, τα οποία κατ’ επανάληψη έκαναν προσπάθειες να σπάσουν τον κλοιό και να ανέλθουν την οδό Βύρωνος.

Από άλλα σημεία του κλοιού εκτοξεύονταν εμπρηστικά βλήματα όλμων και εμπρηστικές χειροβομβίδες με σκοπό να προκαλέσουν πυρκαϊά στη στέγη του κτιρίου. Τα δύο πεδινά πυροβόλα των 105 χιλιοστών του κυβερνητικού στρατού που είχαν μεταφερθεί έξω από το κτίριο Χρηστίδη, όπως έχω προαναφέρει, είχαν σιγήσει προ πολλού. Οι χειριστές τους τα είχαν εγκαταλείψει και τραπεί προς το Νοσοκομείο για να ενωθούν με την φρουρά του.

Εντωμεταξύ, προς το μεσημέρι, πριν ακόμα εγκαταλειφθεί το κτίριο από τη Διοίκηση του 44^ουΤάγματος Εθνοφρουράς, εκδηλώθηκε πυρκαϊά από τα εμπρηστικά βλήματα στη στέγη του επάνω τμήματος του εργοστασίου ΕΡΙΑ, όπου βρίσκονταν τα μεταγωγικά. Φλεγόμενα τμήματά της άρχισαν να πέφτουν με πάταγο επάνω στα μουλάρια τα οποία αφηνίασαν, έσπασαν τις πόρτες και μέσα στον καταιγισμό των πυρών άρχισαν να τρέχουν προς διάφορες κατευθύνσεις. Είδα τις χαίτες και τις ουρές μερικών από αυτά να έχουν πάρει φωτιά και να καίγονται. Άλλα, με μισοκαμένο σώμα, που μετά βίας έσερναν τα πόδια τους στο δρόμο, ξεφυσούσαν από τα ρουθούνια τους και σωριάζονταν στο έδαφος βγάζοντας επιθανάτιους ρόγχους. Το θέαμα ήταν όντως φρικτό.

**Μαχητές του Δ.Σ.Ε βάλλουν κατά εχθρικού στόχου**
(Φωτογραφικό αρχείο Κ.Κ.Ε)

Μη αντέχοντας άλλο τις επιθέσεις των ανδρών του Δ.Σ.Ε, η διοίκηση του 44ου Τάγματος Εθνοφρουράς με την φρουρά του πραγματοποίησε επιθετική έξοδο από το κτίριο το μεσημέρι. Ο κύριος όγκος των ανδρών της τράπηκε βόρεια, προς τα κτίρια της Χωροφυλακής στο κέντρο της πόλης. Κατόπιν τούτου, οι άνδρες του Δ.Σ.Ε κατέλαβαν το κτίριο, οχυρώθηκαν σ αυτό κι άρχισαν να βάλλουν κατά του Νοσοκομείου που βρίσκονταν σε απόσταση 60-70 μέτρων. Θα αναφερθώ, στη συνέχεια, στις προσπάθειες των μαχητών του Δ.Σ.Ε για την εξουδετέρωση του ισχυρού κυβερνητικού πολυβολείου που βρίσκονταν δίπλα στο φουγάρο του επάνω τμήματος του εργοστασίου ΕΡΙΑ. Οι αλλεπάλληλες προσπάθειες των ανδρών του Δ.Σ.Ε για την εξουδετέρωσή του δεν απέφεραν αποτελέσματα.

Έβαλλε αδιάκοπα με οπλοπολυβόλο Μπρέν εναντίον τους και ήταν ισχυρό εμπόδιο για την εξουδετέρωση της αντίστασης του Νοσοκομείου. Απείχε 150 μέτρα από σπίτι μας και από το παράθυρο του πρώτου ορόφου είχα πλήρη οπτική προσπέλαση προς αυτό. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν σπίτια σ’ εκείνη την περιοχή, παρά μόνο αγροί καλυμμένοι με χιόνι. Οι αντάρτες ήταν οχυρωμένοι πίσω από κάποιο μαντρότοιχο του σπιτιού της οικογένειας Σκουλαριώτη, σε απόσταση 60-70 μέτρων από το πολυβολείο. Βλέπω, ξαφνικά, να πετιέται από την πλευρά των ανταρτών και να σέρνεται σιγά σιγά επάνω στο χιόνι μια ανταρτίνα με ένα πάντζερ στον ώμο της.

Οι αντάρτες την κάλυπταν με πυκνά πυρά οπλοπολυβόλου που κατευθύνονταν προς τις θυρίδες του πολυβολείου, για να μην την βλέπουν μέσα από αυτές οι υπερασπιστές του. Όταν η ανταρτίνα έφτασε σε απόσταση βολής από το πολυβολείο, σημάδεψε προσεκτικά με το πάντζερ και εκτόξευσε το βλήμα του προς τις θυρίδες του. Πρώτη φορά στη ζωή μου είδα πολυβολείο να ανατινάζεται στον αέρα μαζί με το ανθρώπινο περιεχόμενό του. Πέτρες και ανθρώπινες σάρκες μαζί εκτοξεύτηκαν με πάταγο στον αέρα. Μόνο σε πολεμικά φιλμ βλέπει κανείς κάτι τέτοιο. Μετά την ανατίναξη του πολυβολείου, η ανταρτίνα σηκώθηκε από το χιονισμένο έδαφος και κρατώντας το πάντζερ ψηλά με τα χέρια της, κραύγασε θριαμβευτικά: «Κωλόπαιδα της Φρειδερίκης, σας έφαγα».

Η φωνή της είχε οξύ και διαπεραστικό ήχο και την άκουσα καλά. Από διηγήσεις παλιών μαχητών του Δ.Σ.Ε άκουσα αργότερα ότι δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που οι ανταρτίνες πολέμησαν και έδειξαν ηρωισμό μεγαλύτερο από αυτόν των ανδρών. Δεν θα παραλείψω να αναφερθώ, επίσης και στη σύλληψη και εκτέλεση 10 στρατιωτών και ενός Ναουσαίου παρακρατικού Μαυροσκούφη (οπλίτης των Μ.Α.Δ), που κρύβονταν σε σπηλιά, στην όχθη του ποταμού Αράπιτσα, σε απόσταση 50 μέτρων από το σπίτι μας. Μετά την επιθετική έξοδο την οποία πραγματοποίησε η Διοίκηση της 33ης κυβερνητικής Ταξιαρχίας με την φρουρά της από τα εργοστάσια Λαναρά, οι 10 στρατιώτες και ο Μαυροσκούφης που υπηρετούσαν σ’ αυτήν, ακολουθώντας παρόχθια διαδρομή, κατέφυγαν στην προαναφερόμενη σπηλιά που βρίσκονταν στη γειτονιά μας, δίπλα από τον καταρράκτη της δέσης των εργοστασίων ΕΡΙΑ. Εκεί παρέμεναν κρυμμένοι.

**Μαχητές του Δ.Σ.Ε** (Φωτογραφικό αρχείο Κ.Κ.Ε)

Όταν κατελήφθη ολοκληρωτικά η Νάουσα από τους αντάρτες και έπαυσε κάθε αντίσταση, ο Μαυροσκούφης οπλίτης έκανε την απρονοησία να βγει από τη σπηλιά και να ανεβεί στον αγρό του Παπαφιλίππου που βρίσκονταν επάνω από αυτήν για να δει τι γίνεται. Όμως, στην απέναντι όχθη της Αράπιτσας όπου βρίσκονταν ο αγρός του Γιώργου Σημανίκα (Κόκκου), περιπολούσε μια ανταρτίνα, η οποία τον είδε και τον κάλεσε να πετάξει το όπλο του. Ο Μαυροσκούφης δεν υπάκουσε και κατάφερε να επανέλθει στη σπηλιά. Η ανταρτίνα κάλεσε αμέσως σε βοήθεια κι άλλους αντάρτες που βρίσκονταν εκεί κοντά, οι οποίοι περικύκλωσαν τη σπηλιά από τις δύο όχθες της Αράπιτσας και εγκλώβισαν αυτούς που ήταν κλεισμένοι σ’ αυτήν. Κατόπιν, με τα οπλοπολυβόλα τους, άρχισαν να βάλλουν με πυκνά πυρά στις δύο εξόδους της.

Σημειώνω ότι η σπηλιά αυτή ήταν σχήματος Π, δηλαδή είχε χωριστή είσοδο και έξοδο και είχε κατασκευαστεί κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου για προφύλαξη από τους βομβαρδισμούς των Ιταλικών αεροπλάνων. Μετά την περικύκλωσή της από τους άνδρες του Δ.Σ.Ε, αποκλείονταν οποιαδήποτε έξοδος των εγκλωβισμένων σ’ αυτήν. Μη μπορώντας να κάνουν διαφορετικά οι στρατιώτες αποφάσισαν να παραδοθούν. Ο μόνος που έφερε αντιρρήσεις ήταν ο Μαυροσκούφης, ο οποίος γνώριζε πολύ καλά την τύχη που τον περίμενε αν έπεφτε στα χέρια των ανταρτών. Σημειώνω ότι οι αντάρτες δεν έκαναν διάκριση ανάμεσα σε χωροφύλακες και παρακρατικούς Μαυροσκούφηδες. Όποιος από αυτούς τύχαινε να πέσει στα χέρια τους εκτελούνταν αμέσως.

Με την άκρη μιας ξιφολόγχης οι στρατιώτες ανέμισαν ένα στρατιωτικό πουκάμισο στην μια από τις εξόδους της σπηλιάς, ένδειξη ότι ήθελαν να παραδοθούν. Αμέσως τα πυρά των ανταρτών σταμάτησαν και οι στρατιώτες διατάχτηκαν να βγουν από τη σπηλιά με τα χέρια ψηλά, κρατώντας σ’ αυτά οριζόντια τα όπλα τους. Τελευταίος στη σειρά ακολουθώντας βγήκε κι ο Μαυροσκούφης. Μόλις ανέβηκαν στον αγρό του Παπαφιλίππου, οι άνδρες του Δ.Σ.Ε άρχισαν να αφοπλίζουν τους στρατιώτες. Τη σκηνή του αφοπλισμού την παρακολουθούσα από το παράθυρο του σπιτιού μας. Όταν έφτασε η σειρά του Μαυροσκούφη αυτός κατέβασε απότομα το όπλο του, πυροβόλησε στην κοιλιά τον αντάρτη που πήγε να τον αφοπλίσει και στη συνέχεια, επιχείρησε να διαφύγει, χωρίς να το κατορθώσει.

Ο αντάρτης, κυλίστηκε στο έδαφος σφαδάζοντας και πέθανε μετά από λίγη ώρα. Μπροστά σ’ αυτή τη σκηνή, οι άλλοι αντάρτες, αλλόφρονες και σε έξαλλη κατάσταση από τον δόλιο φόνο του συμπολεμιστή τους, υποχρέωσαν τους στρατιώτες και τον Μαυροσκούφη να σκάψουν ένα μεγάλο λάκκο στη γωνία του σπιτιού της οικογένειας Λαφάρα. Ακολούθως, παρά τις ικεσίες των στρατιωτών που τους έλεγαν ότι αυτοί δεν φταίνε σε τίποτα και ότι ο Μαυροσκούφης τους πήρε στο λαιμό του, τους εκτέλεσαν έναν έναν, μαζί και τον Μαυροσκούφη και έριξαν τα πτώματά τους στο λάκκο, σκεπάζοντάς τα πρόχειρα με χώμα. Κλείνω με το τελευταίο περιστατικό. Ένας νεαρός αντάρτης που επιτηρούσε την κίνηση στη διασταύρωση των οδών Βύρωνος και Καμπίτη, μπροστά στο σπίτι της οικογένειας Ζλατάνη και σε απόσταση 50 περίπου μέτρων από το σπίτι μας, είχε βγάλει ένα κομμάτι ψωμί με τυρί από το σακίδιό του και έτρωγε, ρίχνοντας κάθε τόσο εξεταστικά βλέμματα προς τους τέσσερις δρόμους.

Από την οδό Καμπίτη φάνηκαν ξαφνικά δύο μαυροφορεμένες γριές με μαντίλες στο κεφάλι οι οποίες κατευθύνονταν προς το μέρος του. Ο αντάρτης δεν ανησύχησε και τις άφησε να πλησιάσουν. Μόλις έφτασαν μπροστά του, μια από αυτές έβγαλε από τον κόρφο της αστραπιαία ένα περίστροφο και τον πυροβόλησε, σχεδόν εξ επαφής. Ο αντάρτης κατέπεσε νεκρός στο έδαφος, ενώ μια λίμνη αίματος άρχισε να σχηματίζεται γύρω του. Όπως είναι ευνόητο, δεν επρόκειτο για δύο αθώες γριούλες, αλλά για δύο χωροφύλακες, οι οποίοι, μετά την κατάληψη των κτιρίων της Χωροφυλακής, κατάφεραν να ξεφύγουν και να μεταμφιεστούν, προσπαθώντας να κρυφτούν σε ασφαλές μέρος.

Στο άκουσμα του πυροβολισμού, πετάχτηκαν από τα γύρω σπίτια πολλοί αντάρτες που τους κύκλωσαν με προτεταμένα τα αυτόματα, καθιστώντας αδύνατη τη διαφυγή τους. Τους συνέλαβαν αμέσως και τους έδεσαν οπισθάγκωνα τα χέρια με αγκαθωτό σύρμα που απέσπασαν από παρακείμενη περίφραξη. Την ώρα που οι αντάρτες περνούσαν από το σπίτι μας με τους συλληφθέντες χωροφύλακες κατευθυνόμενοι προς το κτίριο Χρηστίδη, άκουσα τον επικεφαλής της ανταρτικής ομάδας να τους λέει: «Μπασκίνες, φασίστες, οι άντρες σκοτώνουν με παντελόνια κι όχι με φουστάνια, όπως εσείς». Στη συνέχεια, φθάνοντας στο κτίριο Χρηστίδη τους παρέδωσε σε αξιωματικό του Δ.Σ.Ε για ανάκριση.

Η ανάκριση κράτησε λίγη ώρα και οι χωροφύλακες παραδόθηκαν από τον αξιωματικό πάλι στον επικεφαλής των ανταρτών με συγκεκριμένη εντολή. Αυτός τους οδήγησε δίπλα από ένα κατεστραμμένο άρμα μάχης που βρίσκονταν εκεί κοντά και φύτεψε αρκετές σφαίρες στο κεφάλι του καθενός. Μετά την αναφορά μου στις προσωπικές μου αναμνήσεις από μερικές φάσεις της μάχης της Νάουσας, επανέρχομαι στη ροή της εξιστόρησης των επόμενων γεγονότων. Μετά τον υποχωρητικό ελιγμό των ανταρτών την 14^η Ιανουαρίου 1949 και την ελεύθερη είσοδο των κυβερνητικών δυνάμεων στην πόλη, προερχόμενος από τη Βέροια, επισκέφτηκε τη Νάουσα ο τότε υπουργός Κοινωνικής Προνοίας Κωνσταντίνος Καραμανλής (ο μετέπειτα Εθνάρχης), προκειμένου να εξετάσει εκ του σύνεγγυς τα προβλήματα των κατοίκων της και των προσφύγων που διαβιούσαν σ’ αυτήν.

**Κωνσταντίνος Καραμανλής (πρώτος, από δεξιά)**
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής συνοδεύει ως αρμόδιος υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας, τον διαχειριστή του Σχεδίου Μάρσαλ, Πωλ Χόφμαν, κατά την επίσκεψή του στην Καστοριά σε καταυλισμό πληγέντων του Εμφυλίου. Διακρίνεται ακόμα, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, 20 Αυγούστου 1949. (https://ikk.gr/chronologio/)

Ακολούθως, μετά την επιστροφή του στην Αθήνα, επισκέφτηκε τον πρωθυπουργό Θεμιστοκλή Σοφούλη και του εισηγήθηκε τη διενέργεια ανακρίσεων για τα γεγονότα της Νάουσας, δεδομένου ότι προέκυπτε ζήτημα ευθυνών για την προηγηθείσα κατάληψη της πόλης από τις δυνάμεις του Δ.Σ.Ε. Την 17^η Ιανουαρίου 1949, από το υπουργείο Στρατιωτικών δόθηκε εντολή στον Διοικητή της Σχολής Ευελπίδων Αντιστράτηγο Παπαδόπουλο να μεταβεί στη Νάουσα για την επί τόπου διενέργεια ανακρίσεων.

Επίσης, διατάχτηκε η άμεση αποστολή στη Νάουσα σκηνών, κλινοσκεπασμάτων και ειδών ιματισμού για την περίθαλψη των πυροπαθών και των προσφύγων. Επειδή την 9^η Ιανουαρίου 1949 ο βασιλεύς Παύλος είχε δώσει εντολή για τον σχηματισμό κυβέρνησης Εθνικής Σωτηρίας, η κυβέρνηση παραιτήθηκε και ανασχηματίστηκε την 20ή του ιδίου μηνός. Στη νέα κυβέρνηση που προέκυψε από τον ανασχηματισμό, εξακολούθησε να ασκεί καθήκοντα πρωθυπουργού πάλι ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, ενώ ο Αλέξανδρος Διομήδης ανέλαβε καθήκοντα Αντιπροέδρου.

(ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ: «ΑΠΟ ΑΠΟ ΤΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ». Σελ. 88. Αθήνα 2008).

Την 21^η Ιανουαρίου 1949, την επομένη της ορκωμοσίας της νέας κυβέρνησης, ανατέθηκαν καθήκοντα Αρχιστρατήγου των Ενόπλων Δυνάμεων στον Αλέξανδρο Παπάγο, στον οποίο χορηγήθηκαν ευρύτατες δικαιοδοσίες.

**Αλέξανδρος Παπάγος, Αρχιστράτηγος των κυβερνητικών δυνάμεων από την 21η Ιανουαρίου 1949** (https://el.wikipedia.org/wiki)

Στο διάστημα μεταξύ 30ής με 31η Ιανουαρίου 1949, συνήλθε στο Γράμμο η 5^η Ολομέλεια της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε με τα κάτωθι προς συζήτηση θέματα 1) Η Ελλάδα στο δρόμο προς τη νίκη. Μπροστά στην αποφασιστική καμπή. Εισηγητής ο Νίκος Ζαχαριάδης, 2) Η δεξιά οπορτουνιστική παρέκκλιση μέσα στο Κ.Κ.Ε. Εισηγητής ο Δημήτρης Βλαντάς, 3) Αλλαγές στη σύνθεση της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε, 4) Εκλογές Π.Γ της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε. Κατά τη διάρκεια των εργασιών της ελήφθησαν πολλές αποφάσεις μεταξύ των οποίων και οι κάτωθι: α) Έγκριση της απόφασης του Π.Γ της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε της 15^ης Νοεμβρίου 1948 για τον Μάρκο Βαφειάδη, απομάκρυνσή του και τυπικά από την πρωθυπουργία και αρχιστρατηγία, καθαίρεσή του από μέλος του Π.Γ της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε, καθώς και διαγραφή του από μέλος του Κ.Κ.Ε.

**Μάρκος Βαφειάδης**
**(https://www.facebook.com/pg/Ντοκουμέντα-Μάρκος-Βαφειάδης)**
Κατά την περίοδο 1946-1948, ο Μάρκος Βαφειάδης επικεφαλής των δυνάμεων του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας είχε στο ενεργητικό του σημαντικές νίκες κατά του Εθνικού Στρατού, χάρη σε μια δικής του έμπνευσης τακτική ανταρτοπολέμου. Η διαφωνία του με τον Ζαχαριάδη, ο οποίος απέβλεπε στη δημιουργία τακτικού στρατού για την κατάληψη μεγάλων πόλεων, είχε σαν αποτέλεσμα την οριστική απομάκρυνσή του από την πρωθυπουργία και αρχιστρατηγία του Δ.Σ.Ε τον Ιανουάριο του 1949, καθώς και την καθαίρεσή του από μέλος του Π.Γ της Κεντρικής Επιτροπής του Κ.Κ.Ε και τη διαγραφή του από το Κόμμα.

Παραθέτω, επίσης, και το κατωτέρω κείμενο, σχετικό με την περαιτέρω τύχη του Μάρκου Βαφειάδη μετά τον Εμφύλιο πόλεμο, την επιστροφή του στην Ελλάδα το 1983 από την Σοβιετική Ένωση, την ένταξή του στο ΠΑ.ΣΟ.Κ και την εκλογή του ως βουλευτή επικρατείας αυτού του κινήματος:

«Μετά την αποσταλινοποίηση το 1956, επανήλθε στο Κ.Κ.Ε, ενώ επιπλέον εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος. Εντούτοις, νέες διαφωνίες οδήγησαν στην καθαίρεση του από τις καθοδηγητικές θέσεις το 1958. Τελικά, διαγράφτηκε εκ νέου από το Κ.Κ.Ε το 1961, εξαιτίας της διαφωνίας του με την απόφαση για διάλυση των παράνομων οργανώσεων του Κόμματος στην Ελλάδα. Το Κ.Κ.Ε Εσωτερικού, που προέκυψε το 1968, προχώρησε στην αποκατάστασή του. Παρέμεινε εξόριστος στην Σοβιετική Ένωση επί 23 χρόνια. Στα χρόνια αυτά εργάστηκε ως εργάτης στην πόλη Πένζα, παντρεύτηκε μια Ρωσίδα εργάτρια, τη Ζίνα, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Βλαδίμηρο. Επέστρεψε στην Ελλάδα στις 25 Μαρτίου του 1983.

Με την επιστροφή του στην Ελλάδα ξεκίνησε τη συγγραφή των Απομνημονευμάτων του. Το 1984 με πρωτοβουλία του ίδιου και του δημοσιογράφου Πέτρου Μακρή, συναντήθηκε με τον παλιό του αντίπαλο στον Εμφύλιο, τον στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο, με τον οποίο αγκαλιάστηκαν και τόνισαν την ανάγκη για εθνική συμφιλίωση. Παράλληλα, επισήμανε την ανάγκη ενοποίησης του Κ.Κ.Ε με το Κ.Κ.Ε Εσωτερικού και υποστήριξε την ανάγκη συστράτευσης όλων των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων για την Αλλαγή. Τον Μάιο του 1984 μετείχε ως τιμητικός προσκεκλημένος στο πρώτο Συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ (αργότερα έγινε και επίσημα μέλος του κινήματος και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής), όπου το χειροκρότημα που έλαβε από τους συνέδρους ήταν σχεδόν τόσο ενθουσιώδες όσο αυτό για τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Σε επίσημη εκδήλωση στο Πεντάγωνο του απονεμήθηκε ο βαθμός του αντιστράτηγου του Ελληνικού Στρατού, κάτι που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων από το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας και από ακροδεξιούς κύκλους. Στις εκλογικές αναμετρήσεις της περιόδου 1989-1990 εξελέγη βουλευτής Επικρατείας του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Τον Αύγουστο του 1989, όταν η Κυβέρνηση Τζαννετάκη αποφάσισε την καταστροφή των φακέλων της Ασφάλειας για τα κοινωνικά φρονήματα, ο Μάρκος Βαφειάδης υποστήριξε πως με το κάψιμο των φακέλων η Δεξιά προσπαθεί να εξαφανίσει τις ενοχές της. Στην τελευταία του συνέντευξη στον Αργύρη Ντινόπουλο, μετά τη διάλυση τη Σοβιετικής Ένωσης και λίγο πριν τον θάνατό του, ερωτώμενος πως αισθάνεται μετά την πτώση του «υπαρκτού Σοσιαλισμού», ο Μάρκος Βαφειάδης απάντησε πως ο κομμουνισμός δεν είναι χίμαιρα, ενώ χαρακτήρισε «παλιάνθρωπο» τον Νίκο Ζαχαριάδη. Ο ίδιος, παρά τη συνεργασία του με το ΠΑ.ΣΟ.Κ, συνέχιζε να αυτοπροσδιορίζεται ως κομμουνιστής».

https://el.wikipedia.org/wiki/Μάρκος Βαφειάδης)

β) Επίσης, διεγράφησαν από την Κ.Ε και άλλα μέλη, ενώ μπήκαν νέα, γ) Έγκριση της απόφασης του Π.Γ της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε της 28^ης Αυγούστου 1948 για τη δημιουργία Πολεμικού Συμβουλίου για τη διεύθυνση του Δ.Σ.Ε και των πολεμικών επιχερήσεων. Η σύνθεση του Πολεμικού Σύμβουλίου ήταν η κάτωθι: Νίκος Ζαχαριάδης, πρόεδρος, Γιάννης Ιωαννίδης, Βασίλης Μπαρτζώτας, Δημήτρης Βλαντάς, Γιώργος Βοντίτσος (Γούσιας), Κώστας Καραγιώργης, Γιώργος Ερυθριάδης (Πετρής), Κώστας Κολιγιάννης (Αρβανίτης) και Στέφανος Γκιουζέλης. Διευθυντής πολεμικών επιχειρήσεων ανέλαβε το μέλος του Π.Σ του Δ.Σ.Ε Γιώργος Βοντίτσος (Γούσιας).

Ανασχηματίστηκε και η κυβέρνηση. Πρωθυπουργός ανέλαβε ο Μήτσος Παρτσαλίδης με υπουργούς τους Γιάννη Ιωαννίδη, Πέτρο Ρούσο, Δημήτρη Βλαντά, Βασίλη Μπαρτζώτα, Λεωνίδα Στρίγκο, Κώστα Καραγιώργη, Μήτσο Παπαδημήτρη, Στ. Σαββίδη, Πέτρο Κόκκαλη, Μιλτιάδη Πορφυρογένη, Παρμενίωνα Αβδελίδη, Γ. Ταπακίδη, Απόστολο Γκρόζο, Γιάννη Βουρνά, και Πασχάλη Μητρόφσκι (ο τελευταίος ανέλαβε υπουργείο ως εκπρόσωπος της Ν.Ο.Φ). Η Ολομέλεια της Κ.Ε ψήφισε απόφαση επάνω στο πρώτο θέμα με ειδικότερη αναφορά «στην κατάσταση που επικρατεί στη μοναρχοφασιστική Ελλάδα, στη σημερινή στιγμή και στα καθήκοντά μας». Στην απόφαση αυτή, μεταξύ των άλλων, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά για το σλαβομακεδονικό στοιχείο της Βόρειας Ελλάδας και γενικά στο σλαβομακεδονικό ζήτημα:

«Στη Βόρεια Ελλάδα ο μακεδονικός (σλαβομακεδονικός λαός) τα έδωσε όλα για τον αγώνα και πολεμά με μια ολοκλήρωση ηρωισμού και αυτοθυσίας που προκαλούν το θαυμασμό. Δεν πρέπει να υπάρχει καμιά αμφιβολία, ότι σαν αποτέλεσμα της νίκης του Δ.Σ.Ε και της λαϊκής επανάστασης, ο μακεδονικός λαός θα βρει την πλήρη εθνική αποκατάστασή του, έτσι όπως το θέλει ο ίδιος, προσφέροντας σήμερα το αίμα του για να την αποχτήσει. Οι Μακεδόνες κομμουνιστές στέκονται πάντα επικεφαλής στην πάλη του λαού των.

Ταυτόχρονα οι Μακεδόνες κομμουνιστές πρέπει να προσέξουν τις διασπαστικές και διαλυτικές ενέργειες που ξενοκίνητα σωβινιστικά και αντιδραστικά στοιχεία αναπτύσσουν για να διασπάσουν την ενότητα ανάμεσα στο μακεδονικό (σλαβομακεδονικό) και τον ελληνικό λαό, διάσπαση που μόνο τον κοινό τους εχθρό, τον μοναρχοφασισμό και τον αμερικανοαγγλικό ιμπεριαλισμό θα ωφελήσει. Παράλληλα το Κ.Κ.Ε πρέπει ριζικά να βγάλει από τη μέση όλα τα εμπόδια, να χτυπήσει όλες τις μεγαλοελλαδίτικες σωβινιστικές εκδηλώσεις και τα έργα που προκαλούν δυσαρέσκεια και δυσφορία μέσα στο μακεδονικό λαό και έτσι βοηθούν τους διασπαστές στην προδοτική δράση τους, ενισχύουν το έργο της αντίδρασης.

Ο ελληνικός και σλαβομακεδονικός λαός μόνο ενωμένοι μπορούν να νικήσουν. Διασπασμένοι, μόνο ήττες μπορούν να πάθουν. Γι’ αυτό η ενότητα στην πάλη των δύο λαών πρέπει να φυλάγεται σαν κόρη οφθαλμού και να ενισχύεται και να δυναμώνει σταθερά και καθημερινά*. Ο αστερίσκος (*) παραπέμπει στην ακόλουθη υποσημείωση: «Η λαθεμένη (αυτή) θέση της 5^ης Ολομέλειας της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε αντικαταστάθηκε αργότερα με την επαναφορά σε ισχύ της θέσης για την εθνική ισοτιμία των μειονοτήτων»

(ΤΟ Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 6^ος, σελ. 337-338. Αθήνα 1987).

Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η Κ.Ε του Κ.Κ.Ε υποχρεώθηκε να λάβει αυτή την απόφαση, όχι διότι πράγματι πίστευε σ’ αυτά που διατυπώθηκαν σ’ αυτήν, αλλά επειδή βρίσκονταν υπό την πίεση ορισμένων ειδικών συνθηκών, που επηρέαζαν τότε την πορεία του Δ.Σ.Ε και τις πολεμικές του δραστηριότητες. Εξηγούμαι τι ακριβώς εννοώ. Μεγάλο μέρος των περιοχών που έλεγχε ο Δ.Σ.Ε (αναφέρω ενδεικτικά την περιοχή των Πρεσπών) κατοικούνταν από σλαβόφωνους, που, είτε είχαν προσέλθει οικειοθελώς, είτε είχαν στρατολογηθεί, υπηρετούσαν ως μαχητές στις γραμμές του. Πολλοί από αυτούς ήταν μέλη της Ν.Ο.Φ, άλλοι όχι.

Σε κρίσιμες για τον Δ.Σ.Ε περιόδους, όπως κατά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των κυβερνητικών δυνάμεων, έπρεπε στις τάξεις του να υπάρχει αρραγής ενότητα. Μια ρήξη με το σλαβόφωνο στοιχείο θα οδηγούσε τον Δ.Σ.Ε σε κατάσταση πλήρους αποσύνθεσης. Επειδή δε η Κ.Ε του Κ.Κ.Ε, γνώριζε τις προθέσεις και τους διακαείς πόθους του σερβικού μεγαλοϊδεατισμού, ο οποίος, όπως κατ’ επανάληψη ανέφερα, με εφαλτήριο την Π.Γ.Δ.Μ (πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας) στόχευε στη δημιουργία του κράτους της Μακεδονίας του Αιγαίου, στην ίδια απόφαση υπήρχε ευθεία προειδοποίηση προς «τους Μακεδόνες κομμουνιστές να προσέξουν τις διασπαστικές και διαλυτικές ενέργειες που ξενοκίνητα σοβινιστικά και αντιδραστικά στοιχεία αναπτύσσουν».

Αυτό δεν ήταν, άραγε, μια άμεση προειδοποίηση της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε προς τους Σλαβομακεδόνες και τους όπισθεν αυτών κρυπτόμενους σερβικούς σοβινιστικούς κύκλους, ότι δεν επρόκειτο να συναινέσει στη δημιουργία κράτους της Μακεδονίας του Αιγαίου; Αλλά η Κ.Ε του Κ.Κ.Ε κατηύθυνε συγχρόνως τα πυρά της και κατά των σοβινιστικών κύκλων της χώρας μας, όχι αναίτια. Θα αναφερθώ στα ακροδεξιά σοβινιστικά εμβατήρια των Χιτών του Γρίβα, των Εθνοφυλάκων, των Χωροφυλάκων, των παρακρατικών και όλων των άλλων ακροδεξιών οργανώσεων, που τραγουδούσαν τότε. Παραθέτω ένα από αυτά:

1. Θέλουμε την Ελλάδα μας
να την κάνουμε μεγάλη και τρανή,
να φτάνει από της Κύπρου το νησί,
ως τη Χειμάρρα που’ ναι ελληνική,
μέσα στη Σόφια κατοχή.

2. Δεν θέλουμε να χύσουμε
ούτε μια σταγόνα αίμα ελληνικό,
μόνο το άτιμο προδοτικό
των Βουλγαρόφιλων κομμουνιστών,
για μιας Ελλάδας λυτρωμό.

Αμέσως μετά την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας (1945), η ακροδεξιά οργάνωση Χ φρόντισε να δείξει προς τα έξω ότι «σταματάει» την ένοπλη δράση της. Στην πραγματικότητα αυτό ήταν απλώς μια έντεχνη προσπάθεια με σκοπό να ρίξει στάχτη στα μάτια του κόσμου. Φόρεσε τον πολιτικό μανδύα (δηλαδή μετατράπηκε σε πολιτικό κόμμα) και παράλληλα έκρυψε σε διάφορα σημεία τα όπλα και τα πυρομαχικά της, έτοιμη για να ξαναρχίσει (ακόμα περισσότερο απροκάλυπτα) τις δολοφονίες διαφόρων αντιστασιακών του ΕΑΜ –ΕΛΑΣ και διαφόρων στελεχών και οπαδών της αριστεράς. Λειτούργησε ως παρακρατική συμμορία, δρώντας ανεξέλεγκτα και χωρίς να λογοδοτεί σε κανέναν. Αξίζει να αναφέρουμε ότι διάφοροι χίτες συνήθιζαν να αρπάζουν περιουσιακά στοιχεία δολοφονημένων κομμουνιστών.
**(https://ethniki-antistasi-dse.gr/xites-h-neroxites.html)**

Από την ανωτέρω απόφαση της 5^ης Ολομέλειας της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε θεώρησα αναγκαίο να υπογραμμίσω και αναλύσω «τις επισημάνσεις στις οποίες προέβη η Κ.Ε για την ύπαρξη σοβινιστικών κύκλων στις γραμμές των Σλαβομακεδόνων». Οι επισημάνσεις αυτές, κατά την άποψή μου, αναιρούν εμμέσως την απόφαση για το «Σλαβομακεδονικό ζήτημα». Ακολούθως, θα αναφερθώ στην απόφαση του Π.Γ της Κ.Ε του Κ.Κ.Ε που ελήφθη την 10^η Φεβρουαρίου 1949 και αφορά στις διαπιστώσεις από τις επιχειρήσεις που πραγματοποίησε ο Δ.Σ.Ε στην Έδεσσα, Αριδαία και Νάουσα. Ειδικότερα, από το κείμενο που αφορά στη μάχη της Νάουσας, επειδή είναι μακροσκελές, θα παραθέσω μόνο μερικά μέρη του:

«Οι αποτυχίες μας στην Έδεσσα-Αρδέα δημιούργησαν άσχημη κατάσταση στους μαχητές και σειρά οπορτουνιστικές αντιλήψεις σε κάμποσα στελέχη, (π.χ) «ο εχθρός έχει τέλεια οχύρωση και σχέδιο πυρός», «με τα μέσα που διαθέτουμε δεν είναι δυνατή η κατάληψη πόλεων». Έκδηλη ήταν η επιθυμία επιστροφής στο Βίτσι. Αυτές οι οπορτουνιστικές απόψεις αποτελούσαν άρνηση της γραμμής και ταχτικής μας. Οι ταλαντεύσεις και οπορτουνιστικές εκδηλώσεις υπερνικήθηκαν με έντονη πολιτική δουλειά και η νίκη της Νάουσας τις αναποδογύρισε και απόδειξε στην πράξη την ορθότητα της γραμμής και ταχτικής μας … ΙΙΙ. Στη Νάουσα κερδίσαμε μια μεγάλη νίκη. Για πρώτη φορά ο Δ.Σ.Ε κατέλαβε ολοκληρωτικά μια πόλη και την κράτησε όσο θεώρησε πως ήταν απαραίτητο. Η νίκη της Νάουσας ήταν αποτέλεσμα της σωστής λύσης των παρακάτω προβλημάτων από τη διοίκηση αυτής της επιχείρησης.

Πρώτο: Έβγαλε τα αναγκαία διδάγματα από τις αποτυχίες μας στην Έδεσσα. Δεύτερο: Με βάση αυτά τα διδάγματα ανέλυσε τη γραμμή και ταχτική μας. Χτύπησε τις ταλαντεύσεις και άλλες οπορτουνιστικές εκδηλώσεις. Ανόρθωσε το κλονισμένο ηθικό μαχητών και στελεχών, έκανε συμπληρωματική εκπαίδευση σε τμήματά μας … Πέμπτο: Παρουσιάστηκαν δισταγμοί να μπει στην πόλη το ορειβατικό μας πυροβόλο κι άργησε να χρησιμοποιηθεί από τη στιγμή που μπήκε στην πόλη. Έκτο: Δεν πάρθηκαν μέτρα διάσωσης και χρησιμοποίησης των 4 πεδινών πυροβόλων, των άλλων όπλων και πυρομαχικών που πήραμε από τον εχθρό. Αυτό μας δυσκόλεψε και υποχρέωσε τη διοίκηση της επιχείρησης να βάλει τέρμα πρόωρα, γιατί μείνανε τα τμήματά μας μόνο με τα πυρομαχικά ασφάλειας.

ΙV. Ο ελιγμός από Όρμα προς Νάουσα και από κει στο Βίτσι αποτελεί αναμφισβήτητα μια μεγάλη νίκη. Οι παράγοντες που εξασφάλισαν αυτή τη νίκη είναι: Πρώτο: Στην πολιτική προετοιμασία των τμημάτων. Δεύτερο: Στην τεχνική προπαρασκευή του ελιγμού. Ο ελιγμός έγινε με μυστικότητα, αθόρυβα, με ταχύτητα, με όλα τα μέσα εμπροσθοφυλακής, πλαγιοφυλακής, οπισθοφυλακής με το στοιχείο της παραπλάνησης του εχθρού. Τρίτο: Στη νίκη μας στη Νάουσα που έδωσε μεγάλη αντοχή στους μαχητές μας. Τέταρτο: Στην έστω λειψή δουλειά του μηχανικού μας στις γεφυρώσεις κλπ …

Στη μάχη της Νάουσας έχουμε πολλές περιπτώσεις σωστού συνδυασμού δράσης πεζικού, με ταυτόχρονα πυρά ορειβατικού πυροβόλου, αντιαρματικού πυροβόλου, αυτομάτων, πάντζερ, χειροβομβίδων, ατομικών όπλων, μπουρλότων κλπ. που αυτά εξόντωναν και τα πιο γερά οχυρά, όπως π.χ. το συγκρότημα των εργοστασίων Λαναρά. Η μάχη της Νάουσας απόδειξε ότι τα μέσα μας είναι παραπάνω από αρκετά, αν τα χρησιμοποιούμε σωστά και τα συνδυάζουμε με τη δράση του πεζικού, αν ενεργούμε με ταχύτητα, δεξιοτεχνία, περίσκεψη και επαναστατική πονηριά … Έκτο: Η μάχη της Νάουσας απόδειξε ποιος είν’ ο καλύτερος τρόπος χρησιμοποίησης των μονάδων σαμποτέρ, σε κάθε μάχη σε πόλεις. Μέσα στην πόλη πρέπει οι μονάδες σαμποτέρ να μη δρουν σαν ανεξάρτητα τμήματα.

Πολύ περισσότερο δεν πρέπει να δρούνε σαν πεζικό. Σωστή χρησιμοποίηση των μονάδων σαμποτέρ μέσα στην πόλη είναι να δίνουμε σε κάθε λόχο πεζικού μια ομάδα σαμποτέρ για ανατινάξεις, για ναρκοθέτηση ενεργητικής πυροδότησης των οδοφραγμάτων κλπ. Δεν πρέπει όμως να σπάζουμε τη συνοχή μιας τέτοιας ομάδας. Οι μονάδες σαμποτέρ έξω από την πόλη, στους άξονες κίνησης, είτε στα σημεία πιθανής ανάπτυξης του εχθρικού πεζικού, πρέπει να δρουν σαν αυτοτελή τμήματα, κάτω από τη διοίκηση του διοικητή πεζικού της δοσμένης πλαγιοφύλαξης, για ναρκοθετήσεις και ενεδρευτικό αγώνα. Έβδομο: Η πείρα της Νάουσας απόδειξε ότι τα τμήματα που δρουν μέσα στην πόλη πρέπει να μένουν απερίσπαστα στη δουλειά τους, από την έξω από την πόλη κατάσταση. Την αντιμετώπιση του εχθρού που έρχεται να ενισχύσει τη φρουρά του σε μια πόλη πρέπει να την αναθέτουμε σε άλλα τμήματα, που αν παραστεί ανάγκη θα τα ενισχύσουμε με την εφεδρεία που διαθέτει η διοίκηση της δοσμένης επιχείρησης. Όγδοο: Σε μάχη σε πόλη, η εφεδρεία είναι εντελώς απαραίτητη. Αυτό αφορά όλες τις διοικήσεις από πάνω ως τη διμοιρία …

Ενδέκατο: Η σχολαστική επίμονη διαφωτιστική δουλειά στους φαντάρους και αξιωματικούς του αμυνόμενου εχθρού, όχι μόνο σε πολιτικά ζητήματα, είτε με το σύνθημα «παραδοθείτε να γλιτώσετε», αλλά και με τη μετάδοση πληροφοριών για τους στόχους που εξοντώθηκαν, για το ανελέητο πελέκημα των εχθρικών ενισχύσεων, τονίζοντας πως αυτές ποτέ δεν θα κατορθώσουν να μπουν στην πόλη, όλα αυτά αποτέλεσαν μια θαυμάσια μέθοδο στη μάχη της Νάουσας και συνετέλεσαν στη νίκη. Δωδέκατο: Η αποφυγή ατομικής λαφυραγώγησης κατά τη διάρκεια της μάχης και μετά, η αποφυγή αντιλαϊκών πράξεων, η καλή οργάνωση της στρατολογίας, η καλή οργάνωση της υγειονομικής υπηρεσίας, η καλή οργάνωση της επιμελητείας, όλα αυτά αποτελούν σοβαρούς συντελεστές της νίκης σε κάθε μάχη και προπάντων σε πόλη.

VII. To Π.Γ θεωρεί ότι η πείρα από την παραπάνω εκστρατεία, θετική και αρνητική, πρέπει να αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο της πραχτικής αλλά και θεωρητικής εκπαίδευσης στις σχολές μας και στις ασκήσεις στα τμήματα. Η μάχη της Νάουσας και του ελιγμού απόδειξαν την αντοχή και ικανότητα του στρατού μας να συντρίβει τον εχθρό και μέσα στα κέντρα του, να τα παίρνει αλλά και να τα κρατάει για πάντα. Ο εχθρός περνάει μια βαθιά και ολόπλευρη κρίση. Δικό μας άμεσα και διαρκές καθήκον είναι να τον χτυπάμε ασταμάτητα μαστορικά, θανατερά. Έτσι θα φθάσουμε πιο γρήγορα στη νίκη. Αιώνια η μνήμη των συντρόφων που έπεσαν σ’ αυτές τις επιχειρήσεις χαρίζοντας με τη ζωή τους περίλαμπρες νίκες και πλούσια πείρα για πιο μεγάλες νίκες»

(ΤΟ Κ.Κ.Ε. Επίσημα κείμενα. Τόμος 6^ος, σελ. 348-353. Αθήνα 1987. Βλ. και περιοδικό: ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ, τεύχος 3, σελ. 127-133. Μάρτιος 1949).

Σημειώνω ότι για την διαμόρφωση μιας ολοκληρωτικής εικόνας για την μάχη της Νάουσας απαραίτητη είναι η αναφορά και στα υπάρχοντα αρχεία του Γενικού Επιτελείου Στρατού που σχετίζονται με αυτήν. Υπάρχουν όντως τα συμπεράσματα από την μάχη της Νάουσας του τότε Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού σε έκθεση που συνέταξε ο ίδιος. Επειδή το κείμενο αυτής της έκθεσης είναι μακροσκελέστατο και δεν μπορεί να περιληφθεί στον περιορισμένο χώρο του παρόντος άρθρου, παραπέμπω τον αναγνώστη στη σχετική βιβλιογραφία, για την εύρεση του πλήρους κειμένου: (ΓΕΣ/ΔΙΣ: ΑΡΧΕΙΑ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1944-1949. Τόμ. 12ος, έγγραφο 6, σελ. 91-92. Αθήνα 1998).