Γιώργης Έξαρχος: Βλαχολογικοί ίαμβοι και ανάπαιστοι…9 / “Olimpo monte decurrens Wlachos”

ΓΙΩΡΓΗΣ Σ. ΕΞΑΡΧΟΣ – ΒΛΑΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΙΑΜΒΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΠΑΙΣΤΟΙ … 9

«Olimpo monte decurrens Wlachos»

«Ελληνοθρησκοχριστοβλασφημοτρόπε»

«Μπογκόης, ο Σερβαλβανιτοβουλγαρόβλαχος»

«Βουλγαραλβανιτοβλάχος»

«Έλληνες γαρ ήσαν και Μακεδόνιοι και Θετταλοί και Πελοποννήσιοι»

 [ΠΗΓΩΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ]

• «…Και τω τε Πίνδον όρος [quem hodie Mezzono appellant] – Βλάκοι [Blaci] δ’ ενοικούσιν αυτό, των Δακών ομόγλωττοι· τοις παρά τον Ίστρον Δαξίν ομοίωντο. Αφικόμενοι παρά τούτον τον ηγεμόνα, παραδιδόντες σφίσιν, επολέμουν τοις την Θετταλίαν οικούσι Τούρκοις, λαμβάνοντες άρχοντα παρά του Πελοποννησίων ηγεμόνος. Λεωδορίκιόν τε το κατά την Λοκρών χώραν ωκημένον πολίχνιον, Πίνδου μέντοι το κατά την Φαναρίου πόλιν ωκημένον, άρχοντα λαμβάνει από βασιλέως. Το δε αύ κατά την Αχαΐαν καθήκον Αραβαίοι ώκουν άνδρες Αλβανοί, υπό βασιλέως συγχωρηθέντες άρχει της πατρώς αυτών χώρας· και ούτοι αφίκοντο ες τους Έλληνας»· κγ) ότι «τούνομα Ορβανός, Δαξ το γένος, και πρότερον παρ’ Έλλησι διατρίβων, και τους τε Έλληνας απολιπών δεόμενος βίου…»· κδ) ότι «Θαυμάζω δε ει τους Ιλλυριούς αποφαινόμενος Αλβανούς τεκμαίροιτό τις, συμβαλλόμενος ως Ιλλυριοί οι προς τω μυχώ του Ιονίου εχώρησαν επί την Ήπειρόν τε και Αιτωλίαν και Θετταλίας χώραν»· κε) ότι «Μάλιστα δε συμβαλλόμενος έχων αποφαίνεσθαι διά το επί μέγα το Ιλλυρικόν γένος χωρήσαι δυνάμεως, και επί πολλά ταύτη σκεδασθήναι την Θράκην, Ιλλυριούς μάλλον το γένος τούτο είναι ή Αλβανούς. Συντίθεμαι δε και εκείνοις έγωγε οι φάσκουσι το Ιλλυρικόν γένος ίσχειν αυτώ την επωνυμίαν από της χώρας, διακεκρίσθαι μέντοι ύπαρχον, άλλοτε άλλην φωνήν αφιέμενον, ώστε πολλά γένη αυτού, και σφίσι διενηνοχότα πάμπαν ες την φωνήν, λαχείν τούνομα τούτο Ιλλυριούς καλουμένους.» (Λαόνικος Χαλκοκονδύλης).

Η ΠΕΛΑΣΓΙΚΗ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΑΡΜΑΝΩΝ-ΒΛΑΧΩΝ

ΚΑΙ Η ΨΕΥΔΩΣ ΔΙΑΚΗΡΥΣΣΟΜΕΝΗ «ΛΑΤΙΝΟΦΩΝΙΑ» ΤΟΥΣ

Γιώργης Έξαρχος*

Συνεχίζω με τις «αποκαλύψεις» των όσων οι πρωτογενείς πηγές αναφέρουν, με την επισήμανση ότι οι «βλαχολόγοι» και οι «ιστορικοί» αρκούνται μόνο σε εκείνες τις πηγές πάνω στις οποίες στηρίζουν την… ερμηνεία τους, για την υποστήριξη του ισχυρισμού και του δόγματός τους περί λατινιφωνίας των Βλάχων, παρ’ όλο που η μελέτη όλων των πηγών (εκατοντάδων πηγών) οδηγεί σε άλλα συμπεράσματα… 

• Μαρτυρία του Νικηφόρου Γρηγορά (1290/95-1360): α) ότι επί των Ασανιδών, Βούλγαροι και Σκύθες επιτίθεντο κατά διαφόρων «ελληνικών χωρών» της Ρωμανίας· β) ότι η Αρχιεπισκοπή Α’ Ιουστινιανή έγινε Αρχιεπισκοπή των Βουλγάρων· γ) ότι οι Βούλγαροι ήταν Σκύθες που κατοίκησαν στην «παρά τον Ίστρον Κάτω Μοισία»· δ) ότι τους Σκύθες ο Όμηρος τους ονόμαζε Κιμμερίους και Σκύθας πολυειδείς· ε) ότι τους Σκύθες ο Πλούταρχος τους ονόμαζε Κίμβρους και Τεύτονας· στ) ότι οι Σκύθες της Ασίας ονομάστηκαν «Σαυρομάται και Μασσαγέται [και] εκαλούντο και Μελάγχλαινοι και Αμαζόνες»· ζ) ότι οι Σκύθες της Ευρώπης ονομάστηκαν Σαρμάτες και Γερμανοί, και από αυτούς προέρχονται «Κελτοί τε ήδη και Γαλάται εκλήθησαν»· η) ότι πολλές μυριάδες Τεύτονες και Κίμβροι εγκαταστάθηκαν στην Ιταλία· θ) ότι οι Σκύθες της Μαιώτιδος και του Πόντου «Ζικχοί τ’ Αβασγοί τε ήσαν, Γοτθοί τε και Αμαξόβιοι, Ταυροσκύθαι τε και Βορυσθενείται, και προς τούτοις όσοι την παρά τας εκβολάς του Ίστρου Μυσίαν ενέμοντο. Ούννοι δε ούτοι και Κόμανοι εκαλούντο· ήσαν δε οι και Σκύθας αυτούς κατωνόμαζον»· ι) ότι υπήρχε πληθυσμός «γένους του Γασμουλικού»· ια) ότι η Παλαιά Ήπειρος περιείχει «…Πελασγούς και Φθιώτας, έτι τε Θεσσαλούς και Λοκρούς τους Οζόλας· και προς μεν άρκτους Όλυμπον έχει το όρος, προς δε μεσημβρίαν τον Παρνασόν, αμφότερα υψηλά και ες βαθύν τον αέρα τας κορυφάς ανατείνοντα»· ιβ) ότι «Νόμος γαρ εστίν ούτος άνωθεν εκ διαδοχής αεί κατιών ες τους απογόνους ακήρατος, ου μόνον Ρωμαίοις και Θετταλοίς, αλλά και Ιλλυριοίς και Τριβαλλοίς και Βουλγάροις, διά την της πίστεως ταυτότητα τα μεν πράγματα μόνα σκυλεύειν, τα δε σώματα μη ανδραποδίζεσθαι, μηδέ φονεύειν έξω της πολεμικής παρατάξεως μηδένα», και φρονώ ότι με τον όρο «Θετταλοίς» εννοεί τους Βλάχους· ιγ) ότι ο «Βούλγαρος» Λαχανάς, «βοσκηματώδης μεν το γένος ανήρ», ήταν Βλάχος, της οικογένειας των Ασανιδών· ιδ) ότι υπήρχε χώρα Βλαχία (όρο που χρησιμοποιεί μόνο μια φορά στο έργο του ο συγγραφέας) και αυτή ήταν η Θεσσαλία· ιε) ότι οι λαοί που κινούνταν μέσα στα όρια της Ρωμανίας ήταν οι Ιλλυριοί, οι Τριβαλλοί, οι Σέρβοι, οι Ακαρνάνες, οι Λοκροί, οι Φθιώτες, οι Οζόλες, οι Πελασγοί, που σχετίζονταν με τις Νέες Πάτρες (νυν Υπάτη, τότε πρωτεύουσα της Βλαχίας)· ιστ) ότι οι άποικοι πέριξ του Στρυμόνα ήταν Μυσοί και μιλούσαν των Μυσών τη γλώσσα, ζώντας ανάμικτα με τους Ρωμαίους, «Μυσών γαρ άποικοι των εκείσε προσοικούντων εισίν αρχήθεν οι πλείους και τοις ημίν ομοφύλοις αναμίξ την δίαιταν έχοντες»· ιζ) ότι τέτοιοι Μυσοί, «βοσκηματώδεις», ζούσαν στη Στρούμμιτζα, και είχαν ενδιαφέροντα Πασχαλινά έθιμα· (σπεύδω να ειπώ ότι τέτοια έθιμα σώζονται ακόμα στους Βλάχους της Ελλάδας, και το τοπωνύμιο Στρούμμιτζα προέκυψε από τις βλάχικες λέξεις Στρâ (επί, πάνω) και Μούντζι (όρη), Στρâ Μούντζι èΣτρούμμιτζα = Επί των Ορέων· ιη) ότι οι Αλβανοί δεν είναι Ιλλυριοί, «γειτόνων αυταίς Αλβανών και Ιλλυριών»· ιθ) ότι οι Καταλανοί περιπλανούνταν στη γη των Ρωμαίων, και δεν μιλούσαν ελληνικά· κ) ότι στη Θεσσαλονική και στη Βέροια οι κάτοικοι ήταν πολύγλωσσοι. Γράφει κι άλλα πολλά και σημαντικά. Σε σημείωση επισημαίνεται: «Quam Valachiam hodie vocant, Turci Iflakiam», δηλ. οι Τούρκοι τη Βλαχία την ονόμαζαν Iflakiam, όχι «Κιουτσούκ-Βαλάχια», όπως ανόητα γράφουν οι γασμούλοι και γραικύλοι βλαχολόγοι της Γραικίας! (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Editio Emendatior et Coposior, Consilio B.G. Niebuhrii C.F., Instituta< Nicephorus Gregoras, Volumen I, Bonnae MDCCCXXIX [1829] – Νικηφόρου του Γρηγορά Ρωμαϊκής Ιστορίας Λόγοι ΚΔ΄. Και Corpus Scriptorum Historiae Byzan-tinae, Editio Emendatior et Coposior, Consilio B.G. Niebuhrii C.F., Instituta< Nicephorus Gregoras, Volumen ΙI, Bonnae MDCCCXXX [1830] – Νικηφόρου του Γρηγορά Ρωμαϊκής Ιστορίας Λόγος ΙΒ΄-ΚΔ΄. Και Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Editio Emendatior et Coposior, Consilio B.G. Niebuhrii C.F., Instituta Auctoritate Academiae Litterarum Regiae Borusicae Continuata, Nicepho-rus Gregoras, Volumen III, Bonnae MDCCCLV [1855] – Νικηφόρου του Γρηγορά Ρωμαϊκη Ιστορία – Νικηφόρου του Γρηγορά Ρωμαϊκής Ιστορίας Λόγου ΚΔ΄ το τέλος-ΛΖ΄).

• Μαρτυρία Εγγράφων Μονής Καρακαλού, του Άθω, ετών 1294, 1342, 1569-1570, για Βλάχους των Σερρών, της Ζίχνας, της Θεσσαλονίκης, της Καλαμαριάς και άλλων περιοχών της Μακεδονίας, και για ονόματα όπως λ.χ. Μωμυτζίλας, Βαγενάς, Τζάκων κ.ά. Σε έγγραφο του 1737, σλαβόγλωσσο, τονίζεται ότι οι «Βλάχοι οπλαρχηγοί από την Stari Vlah πρωταγωνιστούν σε εξέγερση κατά των Οθωμανών», και Stari Vlah σημαίνει «Παλαιά Βλαχία»! (Cyril Pavlikianov, The Byzantine Documents of the Athonite Monastery of Karakallou and selected acts from the Ottoman period (1294-1835), Critical Edition and Commentary of the Texts, Университетска библиотека № 513, Sofia 2015.).

• Μαρτυρία του Ιωάννη Καντακουζηνού (1292-1383): α) για τον βασιλιά των Μυσών «Σφεντισθλάβο»· β) για τον Κομάνο «Συτζιγάν… Συργιάννη επικληθέντος»· γ) για τον «της Βιδύνης άρχοντα Μιχαήλ του παρ’ αυτοίς δεσπότου του Στρεαντζιμήρου υιόν εκ Μυσών και Κομάνων τας του γένους έλκοντα σειράς προσκαλεσάμενοι απέδειξαν βασιλέα εαυτών και τον Τίρνοβον»· δ) για τους άνωθεν του Ίστρου «Ουγκροβλάχους»· ε) για τους «Αλβανούς νομάδες» σε Δεάβολη, Κολωνεία και Αχρίδα (οι οποίοι καταφανώς είναι… Βλάχοι, από αυτούς που τώρα ονομάζουν Αρβανιτόβλαχους)· στ) για Αλβανούς σε Λοκρίδα, Ακαρνα-νία, Θεσσαλία που ζούσαν ως «αυτόνομοι νομάδες» (καταφανώς είναι οι τώρα λεγόμενοι Αρβανιτόβλαχοι)· ζ) για Σέρβους «Τριβαλλούς», «εξ Αλβανών και Τριβαλών ούσης συμμαχίδος»· η) για Γέτες του Ίστρου που είναι «ομόσκευοι τοις Σκύθαις»· θ) για τη Θεσσαλία που τη νέμονταν Αλβανοί, «Διατρίβοντα δε εν Θετταλία βασιλέα οι τα ορεινά της Θετταλίας νεμόμενοι Αλβανοί αβασίλευτοι Μαλακάσιοι και Μπούϊοι και Μεσαρίται από των φυλάρχων προσαγορευόμενοι, περί δισχιλίους και μυρίους [12.000] όντες, προσεκύνησαν ελθόντες και υπέσχοντο δουλεύσειν. Εδεδοίκεσαν γαρ μη, χειμώνος απελθόντος, διαφθαρώσιν υπό των Ρωμαίων, άτε πόλιν οικούντες ουδεμίαν, αλλ’ όρεσιν ενδιατρίβοντες και χωρίοις δυσπροσώδοις, ων αναχωρούντες του χειμώνος διά το κρύος και την χιόνα, άπιστόν τινα εν τοις όρεσιν εκείνοις νιφομένην, ευεπιχείρητοι έσεσθαι εδόκουν» (όμως αυτοί είναι Βλάχοι και Αρβανιτόβλαχοι, καταφανώς, όπως το επισήμαναν ο Φρ. Πουκεβίλ και ο Π. Αραβαντινός)· ι) για πόλεις και οικισμούς της Θεσσαλίας «Γόλον και Καστρίν και Λυκόστομον πολίσματα αυτής, Σταγούς δε και Τρίκαλα και Φανάριον και Δαμάσιν και Ελασώνα»· ια) για Τούρκους που τους ονομάζει Πέρσες, για τους Κατελάνους ή Καταλανούς της Βλαχίας «κάστρων και χωρών Βλαχίας», «χώρα της Βλαχίας», «Βλαχίας κάστρα, έχη και ταύτα εις το κεφαλαττίκιον αυτού ως και την λοιπήν Βλαχίαν, καθά δεδήλω-ται. Εις δε τα άλλα κάστρα τα μετά την Πάτραν διακείμενα, ει μεν έχει αγάπην η βασιλεία μου μετά των Κατελάνων»· ιβ) για ερημωμένη Πελο-πόννησο από τους Σκύθες, «η Σκυθών ερημοτέρα Πελοπόννησος εν ολίγω χρόνω εφαίνετο γεωργουμένη»· ιγ) για «της σπάθης των Μακεδόνων, του Σαμψών, του βασιλέως των Ελλήνων, του βασιλέως των Βουλγάρων, των Ασανίων, των Βλάχων, των Ρώσων και των Αλανών, της τιμής του δόγματος των Ιβήρων και των Σύρων, του κληρονόμου της βασιλείας της γης αυτού, του αυθέντου των θαλασσών και των ποταμών των μεγάλων και των νήσων, Αγγέλου Κομνηνού Παλαιολόγου του Καντακουζηνού»· ιδ) για [το έτος 1349] «ου περί Θεσσαλονίκης μόνον ποιήσεσθαι τον λόγον, αλλά και περί της άλλης Μακεδονίας και Θετταλίας και Ακαρνανίας, ας έχουσιν οι Τριβαλοί κατασχόντες επί τον του πολέμου χρόνον»· ιε) για [το έτος 1350] «πάσαν την έξω πυλών χώραν [της Θεσσαλονίκης] οι Τριβαλοί διανεμημένοι»· ιστ) για [το έτος 1355] «και Πρεάλιμπος, ος Θετταλίας είχε την αρχήν, ετεθνήκει και αυτός». Ο αναφερόμενος Μομιτζίλος/Μομοτζίλας, ως ομόφυλος και ομόγλωσσος των νομάδων της Ροδόπης, που οι σύγχρονοι ιστοριογράφοι τον θέλουν ντε και καλά Σλάβο (!), αποδεικνύεται από τις πηγές ότι ήταν Βλάχος! (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Editio Emendatior et Coposior, Consilio B.G. Niebuhrii C.F., Instituta< Cantacuzenus, Volumen I, Bonnae MDCCCXXVII [1827] – Ιωάννου του Καντακουζηνού Ιστοριών Βιβλία Δ΄. Και Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Editio Emendatior et Coposior, Consilio B.G. Niebuhrii C.F., Instituta. . . Cantacuzenus, Volumen II, Bonnae MDCCCXXXI [1831] – Ιωάννου του Καντακουζηνού Ιστοριών Βιβλία Δ΄. Και Ioannis Cantacuzeni, Eximperatoris Historiarum. . . cura Ludovici Schopeni, Volumen III, Bonnae MDCCCXXXII [1832] – Ιωάννου του Καντακουζηνού Ιστοριών Βιβλία Δ΄). – Καταθέτω το τεκμήριο για τον Μομτζίλο/Μομτζίλα, για να πάψει η παρανόηση και στρέβλωση της αλήθειας. Δηλ., ο Μομιτζίλος κατά τον Ιωάννη Καντακουζηνό (1292-13830 ή Μομιτίλας κατά τον Νικηφόρο Γρηγορά (1295-1360), ήταν ένας καθαρόαιμος Βλάχος, όπως ήταν και ο Νεόφυτος που ακούει στο όνομα «μωμοτζίλας», που αναφέρει ο Ιωάννης Κατραρής (14ος αι.) σε ποίημά του, στο οποίο όμως είναι σαφής, γράφοντας ότι ο Μωμοτζίλας: «και πατέρας Βλαχιώτας / Στάναν και Φρατζίλαν όντας, / το δε γένος Αλβανίτου, / συγκραθέντας μετά Βλάχων· / τούτον έφυσαν τον μέγαν / μιξοβάρβαρον τι τέρας. / […] / Βούλει και μορφήν ακούσαι; / την μεν γέννην έστι Βλάχος, / Αλβανίτης δε την όψιν, / του δε σώματος την θέσιν / Βουλγαραλβανιτοβλάχος».

• Μαρτυρία του Ιστορικού των Κομνηνού και Πρόκλου (1356 – 1384) ή του Χρονικού των Ιωαννίνων (1356-1384), για «Βλαχία», «εν Ελλάδι Βλαχία», «της Ελλάδος Βλαχίας», χώρα με όρια ευρύτερα της σημερινής Θεσσαλίας· για το πολυσυζητημένο όνομα «ο Βογκόης ο Σερβαλβανιτοβουλγαρόβλαχος» ή «ο Μπογκόης, ο Σερβαλβανιτοβουλγαρόβλαχος». Το Χρονικό των Ιωαννίνων είναι χρονογραφική διήγηση και αναφέρεται σε γεγονότα της περιόδου 1340-1400, κυρίως δε στην ιστορία των Ιωαννίνων στα έτη του Θωμά Β΄ Πρελούμπου ή Πρελιούμποβιτς (Preljubović), Σέρβου Δεσπότη της Ηπείρου με έδρα τα Ιωάννινα, στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα (πριν το 1400). Το Χρονικό είχε αρχικά αποδοθεί στους μοναχούς Πρόκλο και Κομνηνό γι’ αυτό κι ήταν γνωστό με το όνομα Χρονικό των μοναχών Πρόκλου και Κομνηνού. Στο Χρονικό ο Θωμάς Πρελούμπος ή Πρελούμποβιτς αναφέρεται ως αδίστακτος και δεσποτικός τύραννος, ενώ η γυναίκα του Μαρία Δούκαινα Παλαιολογίνα περιγράφεται με κολακευτικά λόγια. Το κείμενο αποτελεί πηγή σημαντικών πληροφοριών για την περιοχή. Είναι η πρώτη φορά που αναφέρεται η Ζίτσα το 1382 και η Κόνιτσα ανάμεσα στα κάστρα που έφτιαξε ή ενίσχυσε ο Πρελούμπος. Αναφέρονται επίσης το Μέτσοβο, η μεσαιωνι-κή πόλη Βελλάς και άλλοι οικισμοί, μια ναυτική απόβαση στη λίμνη Παμβώτιδα στις 26.2.1379 από Αλβανούς, Βούλγαρους, Βλάχους επιδρομείς οι οποίοι κατόρθωσαν να καταλάβουν για λίγο το κάστρο των Ιωαννίνων, πριν τους αντιμετωπίσουν με επιτυχία οι αμυνόμενοι («Ελληνομνήμων» 1845, αριθ. 8 και 9, και 1847 αριθ. 10: Ιστορικόν Κομνηνού Μοναχού και Πρόκλου Μοναχού – Περί διαφόρων δεσποτών της Ηπείρου και του Τυράννου Θωμά του Δεσπότου και Κομνηνού του Πρελούμβου, σ. 489-579. Και Λ. Ι. Βρανούσης, Το Χρονικόν των Ιωαννίνων κατ’ ανέκδοτον δημώδη επιτομήν, Επετηρίς του Μεσαιωνικού Αρχείου 12, 1962, Αθήναι 1965, σ. 57-115.).

• Μαρτυρία του Χρονογράφου Εφραίμιου (14ος αι.), που σε ποιητική γραφή – αφήγηση δίνει γεγονότα των ετών 328-1254, με πανόραμα των ονομάτων των λαών που επέδραμαν κατά της Ρωμανίας. Ο Εφραίμιος φαίνεται να ταυτίζει τους Βούλγαρους με τους Μυσούς και τους Βλάχους, ειδικά τους Ασανίδες. Τη Βλαχία όμως, ως γεωγραφική, περιοχή, την έχει στις «ελληνικές χώρες», με έκταση μεγαλύτερη της Θεσσαλίας, και κάνει λόγο και για «Αχαΐα Βλαχίας», που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι και ο Μοριάς του καιρού του ανήκαν στη Βλαχία! Οι Βλάχοι αναφέρονται στους στίχους: 5764, 6068, 6072, 6152, 7371, και η Βλαχία στους στίχους: 8093, 8360, 8599. (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Editio Emendatior et Coposior, Consilio B.G. Niebuhrii C.F., Instituta Auctoritate Academiae Litterarum Regiae Borusicae Continuata, Ephraemius, Bonnae MDCCCXL [1840] – Ephraemius, Ex Recognitione Immanuelis Bekkeri, Bonnae MDCCCXL [1840] – Εφραιμίου Φρονικού Καίσαρες).

• Μαρτυρία του Μοναχού Γρηγορίου της Πελαγονίας, έτους 1361, για Σκύθες, Τούρκους, Ταυρικούς, Καυκάσιους, Μυσούς, Λατίνους, Παίονες, Άραβες, Ιταλούς, Θετταλούς, Ιλλυριούς, Ακαρνάνες, Μακεδό-νες, Μολοσσούς, Ορεϊγόνες (Ορεινοί, Βουνίσιοι), και τον «εκ Θεσσαλών» Βατάτζη, ήτοι τον Ιωάννη Γ’ Δούκα Βατάτζη (1193-1254), δεύτερο αυτοκράτορα της Νίκαιας (1222-1254), που σήμερα τον εμφανίζουν Θράκα… εκ Διδυμοτείχου! Για Βλάχους δεν γράφει κάτι, αλλά ίσως να τους υπονοεί στους… Ορεϊγόνες! (A. Heisenberg, Kaiser Johannes Batatzes der Barmherzige, Eine mittelgriechische Legende, BZ, 14, 1905, p. 160-233.).

• Μαρτυρία του Επισκόπου Θεσσαλονίκης Γλαβά (1342-1396, επίσκ. 1379-1393), που σε επιστολές του αναφέρει τη χώρα Ουγγροβλαχία, άνωθεν του Ίστρου. (Μανουήλ Ιω. Γεδεών, Κανονικαί Διατάξεις, Επιστολαί, Λύσεις, Θεσπίσματα, των αγιωτάτων πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως, από Γρηγορίου του Θεολόγου μέχρι του Διονυσίου του από Αδριανουπόλεως, τόμος Πρώτος, Εν Κωνσταντινουπόλει 1888).

———————— 

*Γιώργης Σ. Έξαρχος /  Συγγραφέας – Ερευνητής / Βιογραφικό – Κάνετε κλικ                                                                                                                                                                                         

Σημείωση Φαρέτρας: Όλα τα κείμενα / εργασίες του Γιώργη Έξαρχου μπορείτε να τα διαβάζετε κάνοντας κλικ στον σύνδεσμο ΕΔΩ

———————-

• Μαρτυρία του Ιωάννη Κατραρή (14ος αι.), σκωπτικού ποιητή εκ Θεσσαλονίκης, για τον Νεόφυτο ή Μωμοτζίλα, εκ πατρός Βλαχιώτη και μάνα τη Στάνα, «γένος Αλβανίτου» (δηλ. Αρβανιτόβλαχα), «Φρατζίλαν όντας» (ήτοι από σκηνίτες Βλάχους), οπότε «την μεν γέννην έστι Βλάχος, / Αλβανίτης δε την όψιν, / του δε σώματος την θέσιν / Βουλγαραλβανιτοβλάχος». Για τις λ. «Βουλγαραλβανιτοβλάχος» και «Σερβαλβανιτοβουλγαρόβλαχος» του Χρονικού των Ιωαννίνων, έχει χυθεί πολύ μελάνι, και φαίνεται ότι οι «ειδήμονες» αγνοούν ότι τότε υπήρχε ποιητική «μόδα», να σχηματίζουν λέξεις «σύνθετες» σισηροδρόμους (και πολύστιχα ποιητικά έργα), όπως λ.χ. οι κάτωθι λέξεις, οπότε οι δύο ανωτερω όροι Βουλγαραλβα… και Σερβαλβανι… δεν έχουν κανένα «εθνολογικό» ή άλλο υπονοούμενο, όπως διατείνονται… αμήχανα οι ειδήμονες.

…………………………………………

αλλαντοχορδοκοιλιεντεροπλύτα·
ορνιθοχηνονητοπερδικοπράτα·
λακτεντοχοιροκριοβουτραγοσφάγε·
πλαστιγγοζυγοκαμπανοσφαιρωστάτα·
καπηλομηνομετροκαυκαλογλύφε·
λαρυγγοφλασκοξεστοχανδοεκπότα·
ολεθροβιβλοφαλσογραμματοφθόρε·
σολοικοβαττοβαρβαροσκυτογράφε·
και ψευδομυθοσαθροπλασματοπλόκε·
Ελληνοθρησκοχριστοβλασφημοτρόπε·
και παντοτολμοψευδομηχανορράφε·
και τρωκτοφερνοπροικοχρηματφθόρε·
αρρητοποιονυκτεροσκοτεργάτα·
και νεκροτυμβοκλεπτολωποεκδύτα·

…………………………………………….

(Anecdota Graeca, E MSS. Bibliothecis, Vaticana, Angelica, Barberiniana, Vallicelliana, Medicea, Vindobonensi, Deprompta Edidit et Indices Addidit P.[ietro] Matranga, Bibliothecae Vaticanae Scriptor Graecvs Svestitvtvs. Pars Secvnda Cvi Insvnt: Scholia Vetera in Hom. – Christophorvs Contoleon – Nicephorvs Gregoras – Leo Allativs – Regvlae Gramm. In Hom. – Theodorus Prodromvs – Constantinvs Sicvlvs – Leo Phιlosophvs – Leo Magister – Acolvthvs Grammaticvs – Georgivs Grammaticvs – Iohannes Tzetzes – Constantinvs Rhodius – Theodorvs Paphlagon – Iohannes Gazaevs – Helias Syncellvs – Ignativs Grammaticvs – Christoph. I. A. Secretis – Arsenivs Archiepiscopvs – Manvel Paleologvs – Iohannes Catrares. Romae, Typis C.A. Bertinelli, MDCCCL [1850]). – Σημειώνω ότι ο Κατραρής χρησιμοποιεί και βλάχικες λέξεις στο στιχούργημά του: «το πρετζέ κατζέ τρεκάρε, / και κολόταν πρετζεφέρε»!

• Μαρτυρία του Μητροπολίτη Αγκύρας Μακαρίου (15ος αι.), που αναφέρεται σε μητροπολίτες περιοχών του Δούναβη, των οποίων τα ακριβή όρια σήμερα δεν γνωρίζουμε: Μαυροβλαχία, Ουγκροβλαχία, Ουγγρία, Σεβερήνο, Γοτθία (νυν Κριμαία). Οι κάτοικοι αυτών των περιοχών τι σχέση μπορεί να είχαν με τις «εν Ελλάδι Βλαχία», «Βλαχία», «μεγάλη Βλαχία», που αναφέρουν άλλοι συγγραφείς της ίδιας περιόδου; (Vitalien Laurent, Aux origines de l’Église moldave: Le métropolite Jérémie et l’évêque Joseph, Revue des études byzantines, Année 1947, Volume 5, No 5, p. 158-170. Και Vitalien Laurent, Le trisépiscopat du patriarche Matthieu Ier (1397-1410). Un grand procès canonique | Byzance au début du XVe siècle, Revue des études byzantines, Année 1972, Volume 30, No 30, p. 5-166).

• Μαρτυρία του Αυτοκράτορα Μανουήλ Παλαιολόγου (1350-1425, βασ. 1391-1425), για κάθοδο Ιλλυριών στην Πελοπόννησο, και αφορά σε κάθοδο των νυν λεγόμενων «Αρβανιτών», αναφέρει δε και Μυσούς, Τριβαλλούς, Παίονες, Κέλτες και Γαλάτες οι οποίοι κινούνταν στην Ελληνική χερσόνησο. (J.-P. Migne, PG, 156 (1866) – Manuelis Palaeologi, Opera Omnia… – Του ευσεβεστάτου και και λογιωτάτου βασιλέως κυρού Μανουήλ του Παλαιολόγου τα Ευρισκόμενα Πάντα, Parisina 1866, στ. 81-582.).

• Μαρτυρία του Κωνσταντίνου Ερμονιακού (άκμασε στα έτη 1323-1355), ποιητή του έργου «Ιλιάδος Ραψωδίαι ΚΔ’», στο οποίο αναφέρει Βούλγαρους και Ούγγρους και Μυρμιδόνες, από την «Φερσαλίαν και Βλαχίαν», οι οποίοι πήγαν μαζί με τον Αχιλλέα στην Τροία! «Ο δ’ Αχίλλιος ακούσας, / ο υιός ο του Πηλέως, / φέρνει στράτευμα Βουλγάρων, / Ούγγρων γαρ και Μυρμιδόνων / αριθμόν πεντακοσίους / μετ’ αυτών και δισχιλίων, / και πενήντα νήων στόλον / εκ την Φθίαν γαρ υπήρχεν» – «τη μεγαλοβώλω γη μου / Φερσαλίαν και Βλαχίαν / την πολύκαρπον γαρ αύτην, / την πολλά ωραιωμένην, / την τρεφούσαν πλείστους άνδρας, / εκατέλυσαν καρπόν της. / Τόσον γαρ μήκος απέχει / η Τροιά της Θετταλίας / όσον πρέπει να νοήσης / ότι δεν τους πρέπει μάχη / ίνα μάχονται οι Τρώες / με την χώραν της Βλαχίας»! Έχουν ήδη αναφερθεί πηγές που αναφέρουν τον γενάρχη των Ελλήνων Δευκαλίωνα ως Σκύθη! (βλ. Λουκιανός ο Σαμοτεύς), και πηγές που θέλουν τον μοναδικό Έλληνα των Ομηρικών επών – τον Αχιλλέα, ως Σκύθη! (βλ. Λέων ο Διάκονος), άποψη εκφρασμένη σχεδόν από την εποχή του ποιητή Αλκαίου (630-560 π.Χ.): «Αχίλλευς, ο τας Σκυθίκας μέδεις». (Bibliothèque grecque vulgaire, tome V, La guerre de Troie. Poème du XIVe siècle en vers octosyllabes, par Constantin Hermoniacos, par Émile Legrand, Paris 1890 – Κωνσταντίνου Ερμονιακού, Ιλιάδος Ραψωδίαι ΚΔ΄). – Το έργο τούτο εξέδωσα και πρόσφατα: Γιώργης Σ. Έξαρχος Κωνσταντίνου Ερμονιακού: Ο πόλεμος της Τροίας. Έμμετρος ιστορική αφήγησις (Ραψωδίαι ΚΔ’). (Συγγραφή περί το 1323-1355), Δίαυλος, Αθήνα 2021.

• Μαρτυρία του Mircea cel Bătrân (1355-1418), βοεβόδας ή βασιλιάς στα έτη 1386-1394, σε χώρα άνωθεν του Ίστρου, με όνομα Βλαχία, ή άλλοτε Ουνγγροβλαχία ή Τρανσυλβανία ή Βεσαραβία ή και «Ρουμανική χώρα», γεγονός που σημαίνει ότι δεν υπήρχαν σαφή γεωγραφικά όρια αυτών των «χωρών», ενώ υπήρχε και «χώρα» Μολδαβία, στην οποία δεν άσκησε εξουσία ο Μίρτσια ο Γέρος. (Dinu C. Arion, Din Hrisoavele lui Mircea cel Bătr}n, 1386-1418, Studiu de Istoriw a Dreptylui Romăn, 1930).

• Μαρτυρία του Chronicon Budense, του 1365, που ανήκει στα Ουγγρικά Χρονικά, για γεγονότα από την εποχή του Νώε έως το 1347, για Βλάχους της περιόδου του Αττίλα (406-453), και που δεν μπορούν να συσχετισθούν με κατοίκους της μετέπειτα –άνωθεν του Δουνάβεως– Βλαχίας. Οι όροι του Χρονικού είναι: Valachia, Valachorum, Valachicum, Vlachos, Valachis. Να επισημανθεί ότι ο εκχριστιανισμός των Ούγγρων έγινε το 884, και ότι ο Ιωάννης Ουνυάδης (János Hunyadi: 1387-1456), ο αποκαλούμενος και Λευκός Ιππότης, ιδρυτής του οίκου Hunyadi, ήταν βλαχικής καταγωγής. (Chronicon Buden-se, post Elapsos ab Editione prima et rarissima Tercentos Sexaginta Quique Annos, Secundam Adornavit, Textum Recognovit, Notis Illustravit, Lemmata, ac indices adiecit, et praefatus est: Iosephus Podhradczky. . . Budae 1838).

• Μαρτυρία του Chronicon Pictum Vindobonense, του 1373, για Γραικούς και Βλάχους στα εδάφη της Παννονίας (νυν Ουγγαρίας) στα χρόνια του Αττίλα, για το ότι οι Βλάχοι ήταν ποιμένες των Ρωμαίων στην Παννονία, και παρελαύνουν ονόματα λαών της Ελληνικής Χερσονήσου: Σλάβοι, Γραικοί, Βλάχοι, Τεύτονες, Μεσσιανοί, Βούλγαροι, Πετσενέγκοι, Σάξονες, Κουμάνοι, Γότθοι, Ζέκουλοι (ή Σίκουλοι), που συνυπάρχουν με τους Βλάχους, πολλοί από τους οποίους κατήλθαν στην Ελλάδα και χάθηκαν, και για την Κουμανία και τους Κουμάνους, που σχετίζονται με εδάφη και λαό της νυν Ρουμανίας, και που είναι απόγονος –σε μεγάλο ποσοστό– αυτών των Κουμάνων. (Fontes Historiae Daco – Romanorum, Fasciculus XI, Chronicon Pictum Vindobonense, edidit G. Popa-Lisseanu, Bucuresti 1937).

• Μαρτυρία στα Documents Inedits, ότι το έτος 1400, επικεφαλής των Αθηναίων ήταν ο Ιωάννης Βλάχος! (Iohannes Valacho, Capitaneo Athenarum)! Για να ασχημονούν σήμερα οι ανιστόρητοι με το «έξω οι Βλάχοι από την Αθήνα»! (Μνημεία Ελληνικής
  Ιστορίας – Documents Inedits Relatifs a l’Histoire de la Grece au Moyen Age Publies sous les Auspices de la Chambre des Deputes de Grece par C.N. Sathas, Premiere Serie, Documents Tires des Archives de Venise (1400-1500), Tome II, Paris MDCCCLXXXI [1881]).

• Μαρτυρία στα Documents Inedits, ότι το έτος 1423, η Εύβοια κατοικούνταν και από Βλάχους (Vlachi). (Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας – Documents Inedits Relatifs a l’Histoire de la Grece au Moyen Age Publies sous les Auspices de la Chambre des Deputes de Grece par C.N. Sathas, Premiere Serie, Documents Tires des Archives de Venise (1400-1500) Tome III, Paris MDCCCLXXXII [1882].).

• Μαρτυρία του Μάζαρι (15ος αι.), στο έργο του «Επιδημία Μάζαρι εν Άδου», έτους 1416, στο οποίο ετυμολογεί το όνομα Μοριάς (μόρος et Μώρα: «in mortem e Mora»), και αναφέρει επτά πληθυσμιακές και γλωσσικές ομάδες στον Μοριά: «Λακεδαίμονες, Ιταλοί, Πελοποννήσιοι, Σθλαβίνοι, Ιλλυριοί, Αιγύπτιοι και Ιουδαίοι», αναφέρει και τους Τσάκωνες, κάνει μνεία της εν Ελλάδι Βλαχίας («αοιδόν Πώλον ιδών εκ Βλαχίας»). Φρονώ ότι με τον όρο Σθλαβίνοι εννοεί μάλλον Βλάχικες φυλές του Μοριά (Εζερίτες του Έλους και Μελιγγοί του Ταϋγέτου), που οι σύγχρονοι τις θέλουν… σλαβικές! (σ. Ανέκδοτα – Anecdota Graeca e Codicibus Regiis, J. Fr. Boissonade, vol. III, Parisiis MDCCCXXXI [1831] – Διάλογος Νεκρικός. Επιδημία Μάζαρι εν Άδου, Η πεύσις νεκυών ενίων,
  Περί τινων των εις τα βασίλεια συναναστρεφομένων, σ. 112-186). – Βέβαια, οι σύγχρονοι ιστορικοί… αγνοούν τον Μάζαρι τι λέει και θεωρούν τη λ. Μοριάς… σλαβική!

• Μαρτυρία του Ιωάννη Ευγενικού (15ος αι.), νομοφύλακα στη Θεσσαλονίκη, για την κατάληψη της μεγάλης Βλαχίας (Θεσσαλίας) το 1420, από τους Οθωμανούς. (Sokrates Kugeas, Notizbuch eines Beamten der Metropolis in Thessalonike aus dem Anfang des XV.
  Jahrhunderts, Byzantinische Zeitschrift – BZ, XXX III, 1914-1919, p. 143-163).

• Μαρτυρία του Χρονικού των Τόκκων (1412-1415), ότι η Θεσσαλία τότε ήταν το κέντρο της Βλαχίας, και ότι πάνω από τον Ίστρο υπήρχε η Ουγγροβλαχία, η οποία υποστήριζε έναν από τους διεκδικητές του Οθωμανικού θρόνου. (Cronaca dei Tocco di Cefalonia di anonimo prolegomeni testocritico e traduzione a cura di Giuseppe Schiro. Published 1975, by Accademia Nazionale dei Lincei in Roma). – Προσθέτω: Το Χρονικό των Τόκκων περιέχεται στον Κώδικα Vaticanus Graecus 1831· έχει 3923 στίχους λαϊκούς, και περιγράφει γεγονότα της Ηπείρου της περιόδου 1375-1422, όταν έγινε η κατάκτηση των δεσποτάτων Άρτας και Ιωαννίνων από τον Κάρολο Τόκκο, δούκα της Λευκάδας και της Κεφαλονιάς. Στις μάχες που διεξάγονταν συμμετείχαν Λατίνοι, Αλβανοί, Ρωμιοί. Το έργο γράφτηκε μεταξύ των ετών 1412-1415, σε γλώσσα λαϊκή και κατανοητή. Από αυτό το έργο συνάγεται ότι εκείνα τα χρόνια η Θεσσαλία ήταν το κέντρο της Βλαχίας, ήταν η «εν Ελλάδι Βλαχία», ενώ πάνω από τον Δούναβη υπήρχε η Ουγγροβλαχία, η οποία τότε υποστήριζε έναν από τους διεκδικητές του Οθωμανικού θρόνου.

• Μαρτυρία του Ιωάννη Καναβούτζη (1355-1456), για τους αποικισμούς και εποικισμούς των Ελλήνων στην Ιταλία, και στην Τροία, και για τους βαρβάρους του καιρού του: «βαρβάρους έχομεν και λέγομεν τους Βουλγάρους, τους Βλάχους, τους Αλβανίτας, τους Ρούσους και καθεξής τα άλλα έθνη». Ο Καναβούτζης, ιταλικής καταγωγής Χιώτης, στο έργο του αυτό, γραμμένο στα 1430, με τον όρο Βλάχοι αναφέρεται σε λαό άνωθεν του Δουνάβεως, που δεν σχετίζει με τους Ελλαδικούς Βλάχους της εν Ελλάδι Βλαχίας, των οποίων την ύπαρξη ίσως αγνοεί, καθότι αυτοί ονομάζονταν Έλληνες – Ελλαδικοί, όπως έγραψε ο  Σχολιαστής του Ιωάννη Τζέτζη (1110-1180). (Ιωάννου Καναβούτζη του Μαγίστρου προς τον αυθέντην της Αίνου και Σαμοθράκης –
  Ioannis Canabutzae Magistri ad principem Aeni et Samothraces in Dionysium Halicarnasensem Commentarius, Maximilianus Lehnerdt, Lipsiae MDCCCXC (1890)).

• Μαρτυρία στα Documents Inedits, ότι το έτος 1423 στο Ζητούνι (νυν Λαμία) και στο Νιγκροπόντε (νυν Εύβοια) κατοικούν Βλάχοι (Valachos, Vlachi). (Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας – Documents Inedits Relatifs a l’Histoire de la Grece au Moyen Age Publies sous les Auspices de la Chambre des Deputes de Grece par C.N. Sathas, Premiere Serie, Documents Tires des Archives de Venise (1400-1500), Tome I, Paris MDCCCLXXX [1880].).

• Μαρτυρία του Gian Francesco Poggio Bracciolin (1380-1459), στο Historiae Convivales Disceptativae, το 1451, ότι εγκαταστάθηκαν λατινικοί πληθυσμοί στις περιοχές των Σαρματών, πριν τον Τραϊανό (βασ. 98-117), ώστε έως το 1451 αυτοί είχαν ιταλική λαλιά («retinet latina vocabula ab Italis»). (Poggio Florentini Oratoris Clarissimi ac Secretarii Apostolici Historiae Convivales Disceptativae, Orationes, Invectivae, Epistolae, Descriptio, Nes Quae, Dam: Et, Fa, cecia Rvmliber, 1451, folium XXI).

• Μαρτυρία του Ιωάννη Κανανού (α’ μισό 15ου αι.), για τους Ταρτάρους –τους οποίους πολλάκις οι Βυζαντινοί ταύτισαν με τους Πετσενέγκους– ότι συμμετείχαν με τους Τούρκους στην αποτυχημένη πολιορκία της ΚΠολης από τους Οθωμανούς υπό τον σουλτάνο Μουράτ Β’, το 1429. Στοιχεία για λαούς την ΝΑ Ευρώπης δεν δίνει. (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Editio Emendatior et Coposior, Consilio B.G. Niebuhrii C.F., Auctoritate Academiae Litterarum Regiae Borussicae Continuata, Georgius Phrantzes, Ioannes Cananus, Ioannes Anagnostes, Bonnae MDCCCXXXVIII [1838] – Ioannis Canani de Constantinopoli, Anno 1422 Oppugnata Narratio – Ιωάννου του Κανανού, Διήγησις περί του εν Κωνσταντινουπόλει γεγονότος πολέμου κατά το έτος 1422, ότε ο Αμουράτ πεΐς παρέπεσε ταύτη μετά δυνάμεως βαρείας, και παρολίγον ταύτην εκράτει ει μη η υπέραγνος μήτηρ του κυρίου ταύτην εφύλαξε, σ. 455-479. Αναφέρει ότι στον στρατότων Τούρκων συμμετείχαν και Τάρταροι.).

• Μαρτυρία του Βησσαρίωνος του Τραπεζουντίου (1395/1403-1472), ότι κατέρχονταν από τον Ίστρο Σκύθες και έθνη Κιμμερίων από των Σαρματών τη γη, και έφταναν έως τη Θράκη, τη Μακεδονία, τις Κυκλαδες, την Εύβοια, την Αθήνα, «τα μέχρι της Θετταλίας έθνη της Ελλάδος», ενώ επιτίθεντο συχνά κατά των Ρωμαίων της Ρωμανίας Σκύθες, Ούννοι, Πατζινάκοι, Μυσοί. («Νέος Ελληνομνήμων», 13, 1916, Βησσαρίωνος Εγκώμιον εις Τραπεζούντα, σ. 145-204).

• Μαρτυρία του Μητροπολίτη Μαυροβλαχίας Ιερεμία (τέλη 14ου – αρχές 15ου αι.), του διορισμένου –μάλλον– από τον Πατριάρχη Ματθαίο (1397-1410) για την άνωθεν του Ίστρου χώρα «Μαυροβλαχία», χωρίς ωστόσο να γνωρίζουμε αν πρόκειται για τη «Μολδοβλαχία» ή για τη «Βλαχία», όροι που συνυπάρχουν εκείνη την εποχή. (V. Laurent, Aux origines de l’Église moldave: Le métropolite Jérémie et l’évêque Joseph, Revue des etudes byzantines, Année 1947, Volume 5, No 5, p. 158-170: Parisin, gr. 1379.).

• Μαρτυρία του Χρονικού του Ιέρακος (1430-1461): για Γραικούς που ήταν τμήμα των Ελλήνων· για λαούς εκείνου του καιρού: Γραικοί, Τούρκοι, Ρωμαίοι, Έλληνες, Βυζάντιοι, Βούλγαροι, Μυσοί, Τριβαλοί, Παίονες, Δάρδανοι, Ακροκεραύνιοι, Θετταλοί· για «χώρες» της εποχής του: Ρωμαΐς, Ρωμαϊκή, Ιταλική, Ιστρική, Παιονία, Σερβία, Δακία, Μυσία, Αλβανητία, Ήπειρο, παραλιών Αδριατικής, Ρωμανία, Θετταλία· για την προδοσία της Θεσσαλονίκης από τους μοναχούς της Μονής Βλατέων (νυν Βλατάδων), με το γνωστό περιστατικό των αγωγών νερού από τον Χορτιάτη· για τον Κωνσταντίνο Δράγαση (Παλαιολόγο)· για τον Γεώργιο Σχολάριο, πρώτο πατριάρχη μετά την άλωση της ΚΠολης το 1453. Φρονώ ότι με τους όρους «Θεσσαλοί», «Θεσσαλία», ίσως εννοεί «Βλάχοι» και «Βλαχία». (Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη, Επιστασία Κ. Ν. Σάθα, Τόμος Α, Εν Βενετία 1872 – Ιέρακος Χρονικόν περί της των Τούρκων Βασιλείας, σ. 243-268, στ. 1-734). – Να δούμε πώς οι καλόγεροι της Μονής Βλατάδων πρόδωσαν τους Θεσσαλονικείς! «Αφ’ ου δε παρεγένετο σουλτάνος προς εκείνην, / και Θετταλούς εκύκλωσε τους όντας εν τη πόλει, / ην απορία εν αυτώ μεγίστη περί ταύτης· / ουδόλως γαρ ηδύνατο ελείν και εκπορθείσαι / το άστυ το περιφανές των Θετταλών το κλέος, / ηθύμει δε και ήσχαλε κ’ ετήχθετο μεγάλως. / Τότε τινές των μοναχών λέγω των ρακενδύτων / εκ των Βλατέων της μονής, εντός αυτού οικούντες, / κατέγραψαν, εδήλωσαν άπαντα τω σουλτάνω, / γράφουσι δε και λέγουσι· ω κύριε σουλτάνε, / ως ει σοι εστι βουλητόν άρξαι Θεσσαλονίκης, / λαβείν και ταύτην και ημάς και πάντας τους εν πόλει, / τους υδροχόους έκκοψον σωλήνας Χορτιάτου·
  / δίψη πιεζομένων δε πάντων και απορία, / ακόντων τελεσθήσεται όπερ ποθείς γενέσθαι. / Όρος Χορτιάτης έστι δε κείμενον υπέρ ταύτης, / εξ ου τη πόλει άριστον ύδωρ ηδύ εισρέει. / Σουλτάνος ουν ακηκοώς τούτο, υπερησθείς τε / επιχειρεί ως εν ταυτώ τω πράγμαται και έργω, / ως την οδόν οι μοναχοί εδίδαξον προς τούτον· / και ταύτην εχειρώσατο ως καλιάν στρουθίων, / ως ορταλίχων φωλεόν άνευ μητρός μεινάντων, / ήτοι αγάπης καθαράς μη ούσης εν τοις ένδον. / Τότε τζαούσην φύλακα καθίστησι φυλάττειν / τους εν μονή μονάζοντας, προδώσαντας την πόλιν· / Τζαούσης δε την σήμερον αύτ’ η μονή καλείται· / ίνα μηδείς εκ του στρατού τους μοναχούς ταράξη· / όθεν και ατελείς εισιν άχρι του νυν εκ Τούρκων, / το έργον μνημονεύοντες των μοναχών των πάλαι.» [Ό.π., σ. 256-257, στ. 360-388]» – Οι Θεσσαλονικείς ονομάζονται Θετταλοί.

• Μαρτυρία Εγγράφου Μονής της Θεοτόκου της Ελεούσης, στο χωριό Βελιούσα [Veljusa], ΒΑ της Στρώμνιτσας [Strumica], έτους 1449, στο οποίο γίνεται λόγος σε Βλάχους που εξαρτιόνταν από τη μονή και τελούσαν υπό την εξουσία των μοναχών. (Louis Petit, Le monastere de Notre Dame de Pitie, IRAIK, 6, 1900-1901, σ. 1-153).

• Μαρτυρία του Λεοντίου Μαχαιρά (1380-1450), στο Χρονικό του, για Βουλγάρους και τον Αρμανό βαχλιώτη, και για άλλους βαχλιώτες! Οι Βούλγαροι του πρίντζη, δύσκολο να δεχτεί κανείς ότι είναι από το γένος των Βουλγάρων του Ασπαρούχ, η δε λέξη δεν περιέχεται στο σχετικό Λεξιλόγιο της έκδοσης. Η λ. βαχλιώτης στο Λεξιλόγιο ερμηνεύεται ως εξής: «Βαχλιώτης (βασιλειώτης), serviteur du roi». Αλλά η λ. «βαχλιώτης» σημαίνει αναμφίβολα Βλάχος, και έχει την έννοια του «δούλου», όπως η λ. «βλάχος» σήμαινε «δούλος» για τους μοναχούς του Αγίου Όρους, όταν κατοικούσαν εκεί Βλάχοι, σύμφωνα με τα δημοσιεύομενα και εδώ Χρυσόβουλλα. Έχω την εντύπωση ότι η αναφορά στον «Αρμανό Τουκέτ ο βαχλιώτης» είναι καθαρή αναφορά σε Αρμάνο Βλάχο, ενώ η λέξη «Αρμανός» λείπει από το σχετικό Λεξιλόγιο. (Λεοντίου Μαχαιρά, Χρονικόν Κύπρου – Chronique de Chypre, Texte Grec, par E. Miller. . et C. Sthas, avec une Carte en Cheromolithographie, Paris 1882).

• Μαρτυρία του Σιλβέστρου Σπυρόπουλου (1400-~1461), στην Ιστορία του, για χώρες «Μολδοβλαχία» και «Βλαχία», για λαούς: Γραίκοι, Τραπεζούντιοι, Ίβηρες, Τζαρκάσιοι, Μιγκρέλιοι, Γότθοι, Βλάχοι, Σέρβοι. Οι Βλάχοι και η Βλαχία είναι άνωθεν του Ίστρου. (Σίλβεστρος Συρόπουλος – Robert Creyghton, Vera Historia unionis non verae inter Graecos et Latinos, sive concilii Florentini narration, Haga 1660).

• Μαρτυρία στα Documents Inedits, ότι το έτος 1464 υπήρχε κάποιος Johannes Blachus (Ιωάννης Βλάχος), από κάποια εν Ελλάδι Βλαχία. (Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας – Documents Inedits Relatifs a l’Histoire de la Grece au Moyen Age Publies sous les Auspices de la Chambre des Deputes de Grece par C. N. Sathas, Premiere Serie, Documents Tires des Archives de Venise (1400-1500), Tome I, Paris MDCCCLXXX [1880]).

• Μαρτυρία του Βενετσιάνικου Χρονικού Greco–Romanes, του Stefano Magno (~1499 – 1572 ή 1490-1557), περιόδου 1205-1497, το οποίο εξέδωσε ο Χοπφ το 1873, για τη Λάρισα, η οποία ανήκε στη Βλάχία, και είχε αξιόλογο φρούριο, «Castel della Rissa in Vlachia». (Chroniques Greco-Romanes, Inedites ou peu Connues publiee avec notes et tables genealogiques par Charles Hopf. Berlin, Librairie de Weidmann, 1873. – Estratti Degli Annali Veneti Di Stefano Magno [1205-1497], σ. 179-209).

• Μαρτυρία του Εμμανουήλ Γεωργιλά (15ος – 16ος αι.), στο ποιητικό έργο του «Άλωσις Κωνσταντινουπόλεως», για τους Βλάχους και τη Βλαχία άνωθεν του Δουνάβεως και για τη Βλαχία (χαμηλή Βλαχία και Βλαχιά) των «ελληνικών χωρών». (Εμμανουήλ Γεωργιλάς – Emile Legrand, Bibliotheque Grecque Vulgaire, Tome Premier, Paris 1880. – Άλωσις Κωνσταντινουπόλεως, σ. 169-202). – Δείγματα γραφής: «Αυλαίς και Ραδοβίζιο, ο Γρεβενός και Στίπι, / έχει κι αυτού αληθινά ως τέσσαραις χιλιάδαις. / Άρτα και τα Γιάννινα με την
  περιοχήν των / εβγάλλουν άνδραις τε καλούς χιλίους του πολέμου· / Τρίκκαλα με την Λάρισσον, Φέρσαλα και Φανάρι, / Ζητούνι με το Δομοκό, Σάλωνα, Λειβαδεία, / Ελλάδα, Πάτρα, Άγραφα, Βελούχι, το Πρωτόλιο, / εβγάλλουν αυτ’ αληθινά κοσιπέντε χιλιάδαις, / και ένι το περίγυρον της χαμηλής Βλαχίας. / Αυτή ένι η δύναμις, αυθένταις μου ρηγάδες, / οπού ορίζει αμηράς ’ς την Δύσιν ως προείπον. / Έχει και ’ς την Ανατολήν άνδραις εκλελεγμένους, / χιλιάδαις εβδομήκοντα Τούρκους πολεμιστάδαις, / και διά τώρα το ποσόν γράφω σας το, αυθένταις, / και αύτη ένι η δύναμις, η ολότης του σκύλου, / οπού έχει ’ς μέγα θέλημα και εις τον ορισμόν του·» (Ό.π., σ. 193-194). – «οι Βλάχοι οι ανδρικώτατοι μετά Μπώσνιν και άλλων, / η Σαλονίκη πάραυτα ένι προσκυνουμένη, / αι Σέρραις, το Δεμότοιχον, η Βέργοια και τα Σέρβεια, / το να ιδούσι τον σταυρόν, όλα σας προσκυνούσι· / του Στίνι ο τόπος πάραυτα, ο Γρεβενός ’ς την ώραν, / να προσκυνήσουν τον σταυρόν χωρίς τινός εμπόδιου, / τα Τρίκκαλα με την Βλαχιάν, Λάρισσος και Φανάρι, / τα Φέρσαλα, ο Δομοκός, Ζητούνι, Λιβαδεία, / το να ιδούσι τον σταυρόν, ’ς την ώραν προσκυνούσιν· / Ελλάδα, Πάτρα, Άγραφα, Βελούχιν και Πριστόλιο, / Αθήνα, Θήβα, Μέγαρα, Σάλων’ αύτ’ άλλα όλα· / Άρτα και τα Γιάννινα, όλο το Δεσποτάτον, / την ώραν ένι ’ς τον σταυρόν τα χέρια των δεμένα. / Ηξεύρετε, αφένταις μου, ταις χώραις οπού είπα / όλαις ταις είδα, επάτησα πεζός και καβαλλάρης· / διά τούτο ταις εσύνθεσα με θρήνον διά στίχου, / διά τούτο ταύτα έγραψα και ανεσκέπασά τα, / να τα διαβάση οπώχει νου και να μετρά τα πάντα.» (Ό.π., σ. 200-201).

• Μαρτυρία του Ζωτικού Παρασπόνδυλου (15ος αι.), που έγραψε σε 465 ομοιοκατάληκτους στίχους για τη μάχη της Βάρνας του 1444, στην οποία ο σουλτάνος Μουράτ Β΄ νίκησε τον ενωμένο στρατό των Ούγγρων – Πολωνών και Βλάχων των άνωθεν του Δουνάβεως. Ο βασιλιάς Ιάγγκος (1407-1456) ή Ioan de Hunedoara είναι αυτός που πρωταγωνίστησε, γόνος οικογένειας ευγενών Κουμάνων (Voicu/Voik/Vajk). Το ποίημα πρέπει να γράφτηκε το 1456. Στη μάχη έλαβαν μέρος Βλάχοι της Τρανσυλβανίας. (Emile Legrand Annuaire de l’association pour l’encouragement des etude Greques en France, 8, 1874 La Bataille de Varna par Paraspondylos Zotikos – Παρασπονδύλου Ζωτικού Η εν Βάρναι μάχη, σ. 333-372).

• Μαρτυρία του Μιχαήλ Δούκα του Εγγονού (1400-1470), για τους λαούς που κινούνταν στα όρια ή και πέριξ της Ρωμανίας: Τριβαλλοί, Μυσοί, Αλβανίτες, Ρωμαίοι, Τούρκοι, Σέρβοι, Βλάχοι, Ούγγροι, Σάξονες, Βούλγαροι, Λατίνοι, Πέρσες, Σκύθες, Ούννοι, για την «εν Ελλάδι Βλαχία», για την πόλη Λυκοστόμιο των Τεμπών, όπου και «οι οικούντες εν τε τω Λυκοστομίω Βλάχοι». (Ducae, Michaelis, Ducae Nepotis, Historia Byzantina, Res in Imperio Graecorum, Gestas Complectens: A Joanne Palaeologo I ad Mehemetem II< Studio & Opera Ismaelis Bullialdi [σε 45 κεφάλαια], Venetiis MDCCXXIX [1729]. Και Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Editio Emendatior et Coposior, Consilio B.G. Niebuhrii C.F., Instituta Auctoritate Academiae Litterarum Regiae Borussicae Continuata, Historia Politica et Patriarchica Constantinopoleos. Epirotica, Bonnae MDCCCXLIX [1849] – ΗΠΕΙΡΨΣΙΚΑ Ι. Μιχαήλ Νέποτα του Δουκός – Historia Epiri a Michaele Nepote Duce Conscripta, ΙΙ. Ιστορία Πρελούμπου και άλλων διαφόρων Δεσποτών των Ιωαννίνων, από της αλώσεως αυτών παρά των Σέρβων έως της παραδόσεως εις τους Τούρκους, σ. 205-246). – Μόνο μια επισήμανση: Το έργο του Δούκα κυκλοφορεί και σε πρόσφατη ελληνική έκδοση, με πρωτότυπο κείμενο και νεοελληνική μετάφραση, στην οποία το Λυκοστόμιο (που βρισκόταν εκεί όπου το σημερινό χωριό Τέμπη), σε επεξηγηματική υποσημείωση του επιμελητή-μεταφραστή και καθηγητή πανεπιστημίου εμφανίζεται στη νυν Ρουμανία!… Θου Κύριε…

• Μαρτυρία του Γεωργίου Φραντζή ή Σφραντζή (1401-1477), στο Χρονικό του, γράφει για Αλαμανούς, Μυσούς, Ρωμαίους, Σέρβους, Βούλγαρους, Αλβανούς, Σκύθες, Βλάχους, Μολδοβλάχους, Ουγγάρους, Τούρκους, Αγαρηνούς, Μυρμιδόνες Πελοποννήσου, Αλβανίτες, Πελοποννήσιους, Ίβηρες, Τραπεζούντιους, και (χώρες) μεγάλη Βλαχία, Μολδοβλαχία, Μπογδανία, Βλαχία, Μυσία άνω, Κελλία Ίστρου, Σερβία, Γαλατάς, Ιταλία, Κρήτη, Πελοπόννησος, Σκλαβοχώρι Πελοποννήσου, Μορέας, Μυζηθράς, Μονεμβασία, Ναύπακτος, Αιτωλία, Μικρή Βλαχία ή Φλάμουλο ή Φλάμπουρο Αιτωλοακαρνανίας, Κόρινθος, Πάτρα (κ.ά. τοπωνύμια). Χωρία χρήζοντα προσοχής: «ανωφελέστατον των Αλβανιτών γένος […] και ετέρων Αλβανιτών και συγγενών και οικείων αυτών πολλάκις διήρπαζον και ηφάνιζον πάντα [εις την Πελοπόννησον]»· «περί την Ναύπακτον της Αιτωλίας την αυτού περιοχήν, τον Γαλατάν λεγομένην, και ου τους Ενετούς μόνον αλλά και τους τελούντας αυτώ του της μικρής Βλαχίας Φλαμπούρου»· «τοὺς περὶ τὸν Ναύπακτον καὶ τὴν αὐτοῦ περιοχὴν τὸν Γαλατᾶν, οὕτω Βενετίκους, ὡς τάχα καὶ Χαρατζαρίους τοῦ τῆς Μικρᾶς Βλαχίας Φλαμπούλου αὐτοῦ»· «περιοδεύσαι την Πελοπόννησον διά Μυρμιδόνων και Επιδαύρου και Μαλέου και Νεταρίου»· «Μασσαγέται γένος πάνυ αγριώτατον». – Το Chronicon sive Minus (Sp.], του Γεωργίου Σφραντζή, δίνει λεπτομέρειες της εξέγερσης των Αλβανιτών στον Μοριά, και ένα πανόραμα των τοπωνυμιών της Πελοποννήσου. Με τους όρους Βλαχία και Μεγάλη Βλαχία, ο Σφραντζής αναφέρεται σε χώρα του Ίστρου, ενώ με τον όρο Μικρά Βλαχία αναφέρεται στην Αιτωλία, όπου ο Ναύπακτος [sic] και ο Γαλατάς. Παραπλήσια γράφει και ο Μακάριος Μελισσηνός ή Μελισσουργός (; – 1585), μητροπολίτης Μονεμβασίας, αγωνιστής κατά τον Βενετοτουρκικό πόλεμο, γνωστός πλαστογράφος ιστορικών εγγράφων και κειμένων. (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Editio Emendatior et Coposior, Consilio B.G. Niebuhrii C.F., Auctoritate Academiae Litterarum Regiae Borussicae Continuata, Georgius Phrantzes, Ioannes Cananus, Ioannes Anagnostes, Bonnae MDCCCXXXVIII [1838] – Γεωργίου του Φραντζή Χρονικόν – Χρονικόν Γεωργίου του Φραντζή του Πρωτοβεστιαρίου – Annales Georgii Phrantzae Protovestiarii, σ. 1-453. Chronicon sive Minus (Sp.) – Οικτρός Γεώργιος Σφραντζής, ο και πρωτοβεστιαρίτης, Γρηγόριος τάχα μοναχός, ταύτα εγράψαμεν από τον καθ’ εαυτόν και τινών μερικών γεγονότων εν τω της αθλίας ζωής αυτού χρόνω.).

• Μαρτυρία του Λαόνικου Χαλκοκονδύλη (~1423-~1490), που γράφει: α) για την οικουμενική εξάπλωση των Ελλήνων επί Ηρακλή και Διόνυσου· β) ότι Έλληνες και Ρωμαίοι στο «Βυζάντιον», «επιμιγνύντας, γλώτταν μεν και ήθη»· γ) ότι οι Τούρκοι είναι απόγονοι Σκυθών· δ) ότι οι Τριβαλλοί είναι Ιλλυριοί «φωνή παραπλησία χρώμενοι εκείνοις»· ε) ότι «Ιλλυριών γένος οι Αλβανοί» και ότι από την Επίδαμνο (Δυρράχιο) διεσπάρησαν στην Ευρώπη (δηλ. στην Ελληνική Χερσόνησο) και σε Θεσσαλία, Ακαρνανία, Μακεδονία, και ότι κατάγονταν από την Ιαπυγία ή Καλαβρία ή Απουλία, και ότι από εκεί πέρασαν στην Επίδαμνο, η οποία αποτελεί την αρχή των Ιλλυριών· στ) ότι Τριβαλλοί και Αλβανοί έφτασαν από το Ιόνιο έως την Θεσσαλία, και εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη (Χερσόνησο του Αίμου), τον Ίστρο και τον Εύξεινο Πόντο· ζ) ότι οι Βούλγαροι λέγονταν Μυσοί και οι Σέρβοι λέγονταν Τριβαλλοί· η) ότι Σαρματία ονομαζόταν η τότε Ρωσία· θ) ότι πληθυσμός τον «Ίστρον διαβάντες επί την εις τον Ιόνιον χώραν αφίκοντο», και «Ως μέντοι διέσπαρται ανά την Ευρώπην, πολλαχή ώκησαν, άλλη τε δη και εν τινι της Πελοποννήσου χώρας τε της Λακωνικής ες το Ταΰγετον όρος και ες το Ταίναρον ωκημένον. Ω δη και από Δακίας επί Πίνδον το ες Θετταλίαν καθήκον ενοικήσαν έθνος. Βράχοι δε αμφότεροι ονομάζονται [utrisque nomen fuit Bacchi]· και ουκ αν δη έχω διεξιέναι οποτέρους αν τούτων λέγοιμι επί τους ετέρους αφικέσθαι»· ι) ότι Τριβαλλοί, Μυσοί, Ιλλυριοί, Κροάτιοι, Πολάνιοι και Σαρμάτες μιλούσαν την ίδια γλώσσα· ια) ότι ονομάζονταν Ιουργάροι [Βούργαροι!] οι κατέχοντες την κάτω Μυσία (από Ίστρο, Βιδίνη, Εύξεινο και εν Τιρνάβω)· ιβ) ότι την πόλη Θέρμη της Μακεδονίας την ονόμασαν Θεσσαλονίκη· ιγ) ότι οι Δάκες δεν ήταν αγενείς, «Δάκες δε, γένος ουκ αγενές»· ιδ) ότι η Παιονία ξεκινούσε από την Βιέννη των Γερμανών, εκτεινόταν στον Ίστρο, στις χώρες των Δακών και Τριβαλλών, και έφτανε έως την Βοημία και την Τσεχία· ιδ) ότι οι Γέτες κατοικούσαν δίπλα στον Αίμο και διώχτηκαν από τους Σκύθες, και μετά πήγαν και κατοίκησαν στην χώρα όπου ζούσαν – γενόμενοι Δάκες, και δη στην πόλη Πούδη, δίπλα στον Ίστρο, και ονομάζονταν πλέον Ιταλοί· ιε) ότι υπήρχαν «χώρες» με τα ονόματα Παιονία, Παιοδακία ή Παιόνων Δακία, οι δε Δάκες «Έστι γένος άλκιμόν τε τα ες τον πόλεμον και ου πάνυ τι ευνομούμενον, κατά κώμας οικούν, προς τον νομαδικότερον τετραμμένον»· ιστ) ότι, ξεκινώντας από τον Εύξεινο, υπήρχαν οι χώρες: Παιόνων Δακία, Βογδανία, όρος Πρασοβός, «χώρα Σκυθών των νομάδων», και έπονταν πιο βόρεια Πολάνοι και Σαρμάτες· ιζ) ότι οι «Δάκες δε χρώνται φωνή παραπλησία των Ιταλών, διεφθαρμένη δε ες τοσούτον και διενεγκούση ώστε χαλεπώς επαΐειν τους Ιταλούς οτιούν, ότι μη τας λέξεις διασημειουμένων επιγινώσκειν ό τι αν λέγοιτο. Όθεν μεν ουν τη τοιαύτη φωνή διαχρώμενοι ήθεσι Ρωμαίων επί ταύτην αφίκοντο την χώραν και αυτού τήδε ώκησαν, ούτε άλλου ακήκοα περί τούτου διασημαίνοντος σαφώς οτιούν, ούτε αυτός έχω συμβαλέσθαι ως αυτού ταύτη ωκίσθη. Λέγεται μεν πολλαχή ελθόν το γένος τούτο ενοικήσαι αυτού, ου μην ότι και άξιον ες ιστορίαν οτιούν παρεχόμενον τεκμήριον. Συμφέρεται δε Ιταλοίς τα τε άλλα και τη ες δίαιταν καταστάσει, και όπλοις τοις αυτοίς και σκευή έτι και νυν τη αυτή Ρωμαίων διαχρώμενοι, ες δύο μέντοι διηρημένοι αρχάς, έστε την Βογδα-νίαν και αυτήν παρ’ Ίστρον χώραν»· ιη) ότι οι Κέλτες ή Κελτοί ζούσαν όπως οι Ιταλοί, «φωνήν δε προΐενται διενεγκούσαν μεν της Ιταλών φωνής, ου μέντοι τοσούτον ώστε δόξαι ετέραν είναι της Ιταλών φωνής την γλώτταν εκείνων»· ιθ) ότι οι Λιθουανοί «γένος των Ιλλυριών φωνή τα πολλά διαχρώμενον»· κ) ότι οι Σαρμάται «φωνή διαχρώνται παραπλησία των Ιλλυριών των εις το Ιόνιον παροικούντων»· κα) ότι στην Πελοπόννησο κατοικούσαν Αλβανοί· κβ) ότι «Και τω τε Πίνδον όρος [quem hodie Mezzono appellant] – Βλάκοι [Blaci] δ’ ενοικούσιν αυτό, των Δακών ομόγλωττοι· τοις παρά τον Ίστρον Δαξίν ομοίωντο. Αφικόμενοι παρά τούτον τον ηγεμόνα, παραδιδόντες σφίσιν, επολέμουν τοις την Θετταλίαν οικούσι Τούρκοις, λαμβάνοντες άρχοντα παρά του Πελοποννησίων ηγεμόνος. Λεωδορίκιόν τε το κατά την Λοκρών χώραν ωκημένον πολίχνιον, Πίνδου μέντοι το κατά την Φαναρίου πόλιν ωκημένον, άρχοντα λαμβάνει από βασιλέως. Το δε αύ κατά την Αχαΐαν καθήκον Αραβαίοι ώκουν άνδρες Αλβανοί, υπό βασιλέως συγχωρηθέντες άρχει της πατρώς αυτών χώρας· και ούτοι αφίκοντο ες τους Έλληνας»· κγ) ότι «τούνομα Ορβανός, Δαξ το γένος, και πρότερον παρ’ Έλλησι διατρίβων, και τους τε Έλληνας απολιπών δεόμενος βίου…»· κδ) ότι «Θαυμάζω δε ει τους Ιλλυριούς αποφαινόμενος Αλβανούς τεκμαίροιτό τις, συμβαλλόμενος ως Ιλλυριοί οι προς τω μυχώ του Ιονίου εχώρησαν επί την Ήπειρόν τε και Αιτωλίαν και Θετταλίας χώραν»· κε) ότι «Μάλιστα δε συμβαλλόμενος έχων αποφαίνεσθαι διά το επί μέγα το Ιλλυρικόν γένος χωρήσαι δυνάμεως, και επί πολλά ταύτη σκεδασθήναι την Θράκην, Ιλλυριούς μάλλον το γένος τούτο είναι ή Αλβανούς. Συντίθεμαι δε και εκείνοις έγωγε οι φάσκουσι το Ιλλυρικόν γένος ίσχειν αυτώ την επωνυμίαν από της χώρας, διακεκρίσθαι μέντοι ύπαρχον, άλλοτε άλλην φωνήν αφιέμενον, ώστε πολλά γένη αυτού, και σφίσι διενηνοχότα πάμπαν ες την φωνήν, λαχείν τούνομα τούτο Ιλλυριούς καλουμένους». – Είναι, βέβαια, και άλλα τα ενδιαφέροντα εδάφια. Ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, αναφέρει σχεδόν πάντα την ΚΠολη ως Βυζάντιο, τη Θεσσαλονίκη ως Θέρμη, τους «Ρωμαίους – Ρωμιούς της Ρωμανίας» ως Έλληνες, τους Βούλγαρους σαν Μυσούς, τους Σέρβους σαν Τριβαλλούς, τους Βόσνιους, Κροάτες κ.ά. ως Ιλλυριούς, στους οποίους συμπεριλάμβανε και τους Αλβανούς, τους άνωθεν του Δουνάβεως «ιταλόφωνους» ως Δάκες. Δίνει χρήσιμες πληροφορίες εθνολογικού και γλωσσολογικού περιεχομένου για όλους σχεδόν τους τότε ευρωπαϊκούς λαούς, που μπορούν να οδηγήσουν σε χρήσιμα συμπεράσματα. Μετά από πολλούς αιώνες πρέπει να είναι ο πρώτος συγγραφέας που κάνει χρήση των όρων «Δακία», «Δάκες», για χώρα και λαό άνωθεν του Ίστρου, και αγνοεί παντελώς τον όρο Βλάχοι, ενώ χρησιμοποιεί μία και μοναδική φορά τον όρο Βλαχία. Στον όρο Μέλαινα Πογδανία πρέπει να κρύβεται η Μαυροβλαχία! Σε ό,τι αφορά στους Βλάχους των ελληνικών χωρών, γράφει ότι ονομάζονταν Βράχοι και ζούσαν τέτοιοι στην Πελοπόννησο και στην Πίνδο, και ότι ίσως κατήλθαν από τη Δακία. Γράφει ακόμα ότι λέγονταν και Βλάκοι και βοήθησαν τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο σε πόλεμο κατά των Τούρκων στην Θεσσαλία, και ότι μιλούσαν ίδια γλώσσα με τους Δάκες. Έχει, βέβαια, διευκρινίσει ότι οι Δάκες είναι ιταλόφωνοι και ότι προέρχονταν από μέτοικους Ρωμαίους εγκαταστημένους σε άνωθεν του Ίστρου περιοχές της Δακίας. (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Editio Emendatior et Coposior, Consilio B.G. Niebuhrii C.F., Auctoritate Academiae Litterarum Regiae Borussicae Continuata, Laonicus Chalcocondylas, Bonnae MDCCCXLIII [1843] – Λαόνικου Χαλκοκονδύλου Αθηναίου, Απόδειξις Ιστοριών Δέκα). – Βέβαια, Βράκους και Βλάκους, δηλ. Βλάχους, ονομάζει ο Χαλκοκονδύλης τους Μανιάτες του Ταΰγετου, αυτούς που οι σύγχρονοι –μετά τον Φαλμεράϋερ– θεωρούν Σλάβους ή απογόνους των Σκλάβων! Το ανωτέρω εδάφιο του Χαλκοκονδύλη, κολοβά δημοσιευμένο, χρησιμοποιεί ο Φαλμεράϋερ για να αποδείξει την «σλαβοκρατία» στον Μοριά, κάτι που έχει διαλάθει της προσοχής των… ειδημόνων ιστορικών, οπότε αναπαράγονται έως και σήμερα τα ανιστόρητα για… ιστορία, και «κάθοδο των Σλάβων στον Μοριά»!

• Μαρτυρία στα Documents Inedits: α) ότι το έτος 1465 υπήρχαν Βλάχοι (Vilachi) στη «Napoli de Romania», δηλ. πέριξ του Άργους και του Ναυπλίου· β) ότι το έτος 1465 υπήρχαν Βλάχοι (Ulachi) παντού στον Μοριά· γ) ότι το έτος 1466 καραβοκύρης σε Κρητικό καράβι ήταν Βλάχος (Ulachos)· δ) ότι το έτος 1470 ο δούκας της Μεσσήνης της ΒΑ Σικελίας ήταν Βλάχος (Ulacho)· ε) ότι το έτος 1481 η Κορώνη στον Μοριά κατοικούνταν από Βλάχους (Vlachi)· στ) ότι το έτος 1553 στα Σάλωνα (νυν Άμφισσα), στα Άγραφα και στην Θεσσαλία κατοικούσαν Βλάχοι οι οποίοι «ήταν και καλοί χριστιανοί και καλοί άνθρωποι». Σήμερα, οι απόγονοι αυτών των Βλάχων παριστάνουν τους… Γραικούς ή τους Σαρακατσιάνους! (Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας – Documents Inedits Relatifs a l’Histoire de la Grece au Moyen Age Publies sous les Auspices de la Chambre des Deputes de Grece par C. N. Sathas, Tome VI, Paris MDCCCLXXXIV [1884]).

• Μαρτυρία του Κριτόβουλου του Ίμβριου (1410-1470), για την από του Δαναού του Λυγκέως καταγωγή των Ελλήνων «οίτινες Αιγύπτιοι όντες»· για τη Θράκη και τη Μακεδονία που την κατέτρεχαν γένη τα οποία κατοικούσαν στον Ίστρο, ήτοι Ιλλυριοί, Τριβαλλοί, Έλληνες· για τους Παίονες και τους Δάκες που τελούσαν υπό την ηγεσία Γέτη βασιλιά· για την Πελοπόννησο στην οποία ήταν εγκαταστημένοι Ιταλοί και Ιλλυριοί· για το ότι «Έλληνες γαρ ήσαν και Μακεδόνιοι και Θετταλοί και Πελοποννήσιοι». – Ο Κριτόβουλος δίνει πληροφορίες εθνολογι-κού χαρακτήρα για λαούς της ΝΑ Ευρώπης και των ευρύτερων ορίων της, που τους αναφέρει ρητά: Άραβες, «πέραν του Ίστρου Γέτας» Δάκες, Δαλμάτες, Έλληνες, Ιλλυριοί, Ιταλοί, Μυσοί, Παίονες, Πέρσες, Ρωμαίοι (της Ρωμανίας – Βυζαντίου), Σκύθες, Τριβαλλοί κ.ά. (Fragmenta historicorum graecorum, volume quantum, pars prior, Fragmenta Aristodemi, Eusebii, Prischi, Johannis Antiocheni, Ioannis Malelae, Critobuli Imbrioatae… Carolus Mulleri< Parisiis MDCCCLXX [1870] – Critobulus De Rebus Gestis Mechemetis II, Inde ab anno 1451 usque ad annum 1467 P. CHR. – Κριτοβούλου Συγγραφής Ιστοριών, σ. 40/52-161).

• Μαρτυρία του Πάπα Πίου Β’ (1405-1464): α) ότι τη Μοισία την έλεγαν Βλαχία (Wlacchia), ονομασία που την πήρε από έναν Φλάκκο (Flacco) όταν τελούσε υπό ρωμαϊκή διοίκηση· β) ότι –σε υποσημείωση– η Μοισία δεν ήταν η Βλαχία (Vallacchia) και ότι άνω Μοισία ήταν η Σερβία· γ) ότι την έκταση από τον Όλυμπο μέχρι και τη Βοσνία τη διέτρεχαν οι λεγόμενοι Βλάχοι (Wlachos), ήτοι πρώην Γέτες και Ρωμαίοι /Ρωμάνοι άποικοι, και Μακεδόνες που παλαιά είχαν γείτονες Ούννους· δ) ότι ο Γεώργιος Καστριώτης ή Σκεντέρμπεης ήταν Ηπειρώτης πρίγκιπας· ε) ότι οι Βλάχοι με τους Σίκουλους [ή Ζάκουλους] κατοικούσαν στην Τρανσυλβανία· στ) ότι οι Βλάχοι της Τρανσυλβανίας ήταν στο γένος Ιταλοί, πολλοί από τους οποίους μιλούσαν πια την Ουγγρική γλώσσα. – Να συγκρατήσουμε την πληροφορία ότι οι Βλάχοι από Βοσνία μέχρι Όλυμπο ονομάζονταν Γέτες!, που οδηγεί στις επισημάνσεις των συγγραφέων της Ρωμανίας (Βυζαντίου) Σιμοκάττη, πατριάρχη Φώτιου και του Προκόπιου, σχετικά με τους Γέτες – Δάκες – Σκλαβήνους/Σκλάβους. – Ο Πάπας Πίος Β΄ ή Enea Silvio Piccolomini (λατινιστί Aeneas Sylvius), «αντικατοπτρίζει σχεδόν κάθε τάση της εποχής που έζησε», όντας γόνος ευγενούς μα παρηκμασμένης οικογένειας. Στον καιρό του υπήρχαν τρεις Δακίες, γνωστές με τα εξής ονόματα: α) η Transalpine, β) η Mediterranea, γ) η Ripensis, που οι συγγραφείς του Μεσαίωνα παρουσιάζουν με περισσότερες ονομασίες: a) Κεντρική Δακία ή Intramontana: Μεσοδακία, Μεσοδαυΐα, Μεσοβλαχία, Οροδακία, Οροδαυΐα, Οροβλαχία, Αργοδέβελλον, Erdeuellum, Ardellum, Erdelium, Ultrasilvana, Transsilvana, Septem-castrensis, Heptapolitana. b) Ανατολική Δακία ή Ultra-montana: Μαυροδακία, Μαυροδαυΐα, Μαυρο-βλαχία, Morodavia, Mundavia, Moldavia, Valachia maior, Tyriana, Kara-Wlak, και Bogdania στα τουρκικά, και τη χώρα που διέρρεε ο ποταμός Προύθος Bassadavia ή Bassarabia και Moldavia propria. c) Αustrale Δακία ή Inframontana: Αργοδακία, Αργοδαυΐα, Αργοβλαχία, Valachia propria, Valachia minor, Istriana και Ak-Wlak στα τουρκικά, διαιρούμενη από τους ποταμούς Alute του Janiarza και Argisiana. d) Δυτική Δακία ή Cithmontana: Ωχροδακία, Ωχροδαυΐα, Ωχροβλαχία, Ουγγροβλαχία, Pannodacia, Trans-Tibiscana, περιοχή κατοικούμενη από Ούγγρους, διασχίζεται δε από τον Marise στην Temisiana και Chrysiana. e) Bordale Δακία ή Supramontana: Χλωροδακία, Χλωροδαυΐα, Χλωροβλαχία, διαιρούμενη από τα Καρπάθια στο δυτικό Marmorosa και στο ανατολικό Arbarosa, Ploninia, Bucovina, και το μεν Marmorosa αποτελούσε ανέκαθεν δυτικό τμήμα της κεντρικής Δακίας, το δε Arbarosa οφείλει το όνομά του στη δενδρώδη βλάστηση και βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της Δακίας, που αργότερα αποσχίσθηκε και εντάχθηκε στην Γαλλικία (Gallicie). Οι Πολωνοί έδωσαν στην Ανατολική Δακία την ονομασία Valachia major (Μεγάλη Βλαχία), και στην Αustrale Δακία την ονομασία Valachia minor (Μικρή Βλαχία). Οι Ούγγροι αντιθέτως ονόμασαν την Ανατολική ως minor και την Αustrale ως major. Ωστόσο, δεν πρέπει κανείς να συγχέει ούτε τη μία ούτε την άλλη με τη Μεγαλοβλαχία των Βυζαντινών, που βρίσκεται στη Θεσσαλία, ούτε τη Valachia minor (Μικρή Βλαχία) με την Σκλαβωνία (Esclavonie/Σλαβονία). Για τις τουρκικές ονομασίες Kara-Wlak και Ak-Wlak διευκρινίζω ότι Kara = μαύρο και Ak = λευκό, και οι ονομασίες σημαίνουν Μαυρο-Βλαχία και Λευκο-Βλαχία. Υπήρχε δε Λευκο-Βλαχία (Blanche-Blaquie) του Ville-Hardouin (Γοδεφρείδος Βιλλεαρδουίνος ή Γοδοφρείδος Βιλλαρδουίνος 1160-1213) μεταξύ Θεσσαλίας – Μακεδονίας, και δεν πρέπει να συγχέεται αυτή με την Ak–Wlak των Τούρκων ή την Αργοβλαχία των Γραικών, και ούτε η Morolakia της Δαλματίας με τη Μαυροβλαχία ή την Kara–Iflak της Δακίας. (Rerum Italicarum Scriptores, Raccolta degli Storici Italiani dal cinquecento al millecinquecento ordinate da L.A. Muratori, Nuova Edizione Riveduta Ampliata e Corretta con la Direzione di Giosue Carducci – Vittorio Fiorini – Pietro Fedele, Tomo XXIII – Parte V [Leodrisii Cribelli de Expeditione Pii Papae II], Bologna – Nicola Zanichelli – Leodrisii Cribelli, De Expeditione Pii Papae II, Adversus Turcos, A Cura di Giulio C. Zimolo, Bologna – Nicola Zanichelli, 1900. Και Aeneae Sylvii Piccolominei, Postea Pii II Papae, Opera Geographica et Historica, Cum Praefatione de Eiusdem Vita et Libris Tum Editis Tum Manvscriptis, Lipsiae MDCCVII [1707] – Historia de Europa. De Hungaria, Cap. I, II, IV..).

• Μαρτυρίες ποικίλων Πηγών προ του 1453, για τοπωνύμια και εθνωνύμια της Ελληνικής χερσονήσου, όπως λ.χ. ότι «οι δε Ούγγροι το παλαιόν ελέγοντο Γήπαιδες»· ότι «Δακεία, η Βλαχία της Ουγκρίας· οι δε Βλάχοι λέγονται Σκύθαι νομάδες. Οι Τατάροι λέγονται Κομάνοι και Ταυροσκύθαι». Οι πληροφορίες αυτές είναι έτους 1360. (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Constantinus Porphyrogenitus [Vol. III], 1840, σ. 280-281. Και «Νέος Ελληνομνήμων», 6, 1909, σ. 486-488. Και J. Mercati – P. Franchi de Cavalieri, Codices Vaticani Graeci, I, Roma 1923, p. 492, f. 160v).

• Μαρτυρία Ανωνύμου Έκθεσις Χρονική (1391-1453), με αναφορές στα ονόματα: Ούγκροι, Βουλγαρία, Σκύθες, Βλαχία, Μολδοβλαχία, Μπόγδανον, Δρογόβιστον Βλαχίας. Η Έκθεσις δίνει ελληνοτουρκικά γεγονότα της περιόδου 1391-1453, με βασικές πηγές τα έργα των Δούκα και Σφραντζή, και συνεχίζει σε γεγονότα του 1517 και 1543, σε γλώσσα μάλλον λαϊκή. (Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη Τόμος Έβδομος – Bibliotheca Graeca Medii Aevi Vol. VII – Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη ή Συλλογή Ανεκδότων Μνημείων της Ελληνικής Ιστορίας επιστασία Κ. Ν. Σάθα, Τόμος Ζ΄, Εν Βενετία 1894 – Ανωνύμου Έκθεσις Χρονική, Εν Παρισίοις 1894, σ. 557-610.).